داستان ناتمام «رحیق مختوم» و کام تشنه مشتاقان حکمت متعالیه در سطح جهان
گروه اندیشه: جلد یازدهم رحیق مختوم که شرح آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی بر اسفار اربعه صدرالمتألهین است، در حالی به تازگی منتشر شده است که جلد دهم این اثر هجده سال پیش منتشر شده بود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، جلد یازدهم رحیق مختوم، اثر ممتاز آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در شرح الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه اخیرا به همت پژوهشگاه علوم وحیانی معارج به چاپ رسید و در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. این کتاب، نخستین مجلد از شرح جلد سوم اسفار است.
18 سال فاصله میان انتشار جلد 10 و 11 رحیق مختوم
بر اساس این گزارش، 10 جلد نخست این اثر که به شرح نیمی از اسفار اختصاص دارد، سال‌ها پیش به چاپ رسیده است و اکنون پس از حدود 18 سال، مجلدات بعدی این اثر گران‌سنگ در دست انتشار قرار گرفته است. نکته مهم این است که محتوای این اثر، شرح آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی بر حکمت متعالیه است که از سال 1368 در حوزه علمیه قم افاده گردیده است.
در همین خصوص ضمن گفت‌وگو با حجت‌الاسلام قاسم جعفرزاده، مدیر اجرایی مرکز تدوین کتب و متون درسی بنیاد اسراء، از دلایل این تاخیر طولانی در انتشار آثار حکمی آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی جویا شدیم.
وی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه با وجود شرح کامل اسفار از سوی آیت‌الله جوادی، چرا این آثار به کندی منتشر می‌شود، اظهار کرد: رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه و در واقع شرح اسفار ملاصدرا است و منحصر در سخنرانی نیست. این شرحی است که با عنایت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی و به قلم ایشان نگارش می‌یابد. ابتدا سخنان ایشان پیاده شده، ساماندهی پیدا کرده و تنظیم شده و ایشان مجددا آن را به صورت کامل مورد بررسی قرار داده‌اند و ضمن غنی‌سازی مطالب، نقایص آن را برطرف کرده‌اند.
وی ادامه داد: می‌توان گفت این اثر و شرحی که از اسفار وجود دارد، مجموعی از آثار بیانی و قلمی استاد است و مجلداتی از اسفار که استاد آنها را شرح کرده‌اند، به تدریج در قالب رحیق مختوم منتشر می‌شود.
تفسیر تسنیم؛ اولویت آیت‌الله‌العظمی جوادی
جعفرزاده با بیان اینکه فعالیت‌های علمی استاد بر سه محور به پیش می‌رود، اظهار کرد: نخست محور قرآنی است که تفسیر تسنیم را شامل می‌شود. اولویت نخست استاد همین تفسیر و سایر آثاری است که برگرفته از این تفسیر هستند. اولویت بعدی شرح زیارت جامعه کبیره است که پس از اتمام منتشر می‌شود. شرح اسفار در اولویت سوم استاد قرار دارد.
وی ادامه داد: علت اینکه انتشار مجلدات 10 به بعد رحیق مختوم دستخوش تأخیر شده است، کثرت فعالیت‌های آیت‌الله جوادی است. زیرا کتاب‌های استاد جوادی پیش از بازبینی ایشان در پژوهشگاه اسراء منتشر می‌شود؛ ایشان باید ببیند که آیا نظرات ایشان به درستی مندرج شده است یا نیاز به اصلاح دارد. مواردی بوده است که حضرت استاد پس از دیدن اثری که مطلوبیت لازم را نداشته است، گفته‌اند که این اثر قابلیت چاپ ندارد.
شرح جلد سوم اسفار؛ حداقل 12 جلد
جعفرزاده در پاسخ به پرسشی در خصوص تعداد مجلدات شرح جلد سوم اسفار گفت: شرح جلد سوم اسفار، در حدود 12 یا 13 جلد خواهد شد که طی چهار سال گذشته آماده شده، اما سه جلد آن به نظر استاد رسیده و آماده انتشار شده است؛ جلد یازدهم چاپ شده، جلد دوازدهم در دست انتشار است و جلد سیزدهم هم طی دو ماه آینده یا نهایتا تابستان منتشر می‌شود و سایر مجلدات شرح جلد سوم اسفار هم به تدریج، پس از تأیید استاد به چاپ خواهد رسید.
وی همچنین اظهار کرد: برای شناخت حکمت متعالیه، غیر از شرح استاد جوادی آملی، شرح منسجم دیگری به این کمال و تفصیل در دست نداریم.
یک دهه معطلی شرح فصوص‌الحکم برای انتشار
وی در پاسخ به پرسشی درباره شرح فصوص‌الحکم آیت‌الله جوادی و دلایل منتشر نشدن آن، ادعا کرد: شرح فصوص مورد بررسی قرار گرفته، اما اینکه شرح کامل چه زمانی آماده خواهد شد، بخش انتشارات باید تخمین بزند. این اثر در دست بررسی و تدوین است.
مطالبه به حقی که برآورده نمی‌شود
وی در پاسخ به پرسش دیگری درباره دلایل کم‌توجهی به آثار حکمی، برهانی و عرفانی استاد، گفت: پژوهشگاه اسراء پیش از این امکانات محدودی در اختیار داشته و در این اواخر ساماندهی جدی پیدا کرده است. اصل تولد پژوهشگاه هم برای قرآن بوده است و برپایه آثار تفسیری استاد شکل گرفته و پس از آن نسبت به آثار دیگر استاد اهتمام صورت گرفته است.
مدیر اجرایی مرکز تدوین کتب و متون درسی بنیاد اسراء ادامه داد: توقع جامعه علمی برای انتشار آثار برهانی و عرفانی، مطالبه به حقی است که باید صورت بگیرد، اما به دلیل کثرت کاری که بوده، معطل مانده است. به عنوان مثال از سه سال پیش، بخش «حرکت» و «زمان» توسط گروه علمی که در رأس آن حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا حضور دارند، تنظیم نهایی شده که آن را برای حضرت استاد ارسال کردیم و الان پس از تأیید ایشان در حال آماده شدن است.
تسنیم جدا از حکمت و عرفان نیست
وی با تأکید بر اینکه تفسیر قرآن استاد جوادی آملی خالی از مباحث عرفانی و حکمی نیست، گفت: یک مبنای متقنی که استاد دارند، عینیت برهان و عرفان و قرآن است. این‌گونه نیست که اگر در شرح فصوص‌الحکم کتابی چاپ نشده باشد، حضرت استاد مبانی عرفانی را شرح نکرده باشند. اگر کسی آشنایی مختصری از عرفان و حکمت داشته باشد و وارد مباحث قرآنی استاد شود، به وضوح خواهد دید که استاد در بطن آیات، استدلال‌ها، نقدها و حتی بررسی‌های روایی دقیقا از همان مبناها بهره می‌گیرند و استفاده می‌کنند.
جعفرزاده افزود: بر این اساس، اگر کتابی در این زمینه منتشر نشده، غفلتی هم از عرفان و برهان صورت نگرفته است. به تناسب، در آثار عرفانی و حکمی استاد نیز بوی قرآن و روایات قابل استشمام است و این امور در آثار استاد با هم عجین هستند. نمی‌توان گفت که اگر آثار حکمی استاد با تأخیر چاپ شده، پس استاد قرآنی فکر کرده و آثار ایشان برهانی نبوده است. وقتی قرآنی هست، عرفانی و حکمی هم هست.
وی با بیان اینکه تولید آثار علمی زمان‌بر است و نمی‌توان خیلی با سرعت به تولید این آثار مبادرت کرد، گفت: در واقع جدایی و تفکیکی بین وجوه عرفانی، حکمی و قرآنی نبوده است و به دلیل اینکه اهمیت کارهای قرآنی صدچندان است و استاد در دل قرآنی، مباحث حکمی و عرفانی را نیز مطرح می‌کنند، به تدوین تفسیر تسنیم اولویت داده و بر آن اهتمام دارند.
علاقه‌مندان فعلا منتظر بمانند
وی در پاسخ به این پرسش که چه مقدار از شرح اسفار و فصوص در بخش پژوهش بنیاد اسراء در انتظار تأیید نهایی استاد هستند، گفت: قسمت اعظم شرح فصوص در بخش پژوهش تدوین شده و اکنون تنها منتظر نگاه علمی و تأیید نهایی استاد است و به مرور زمان در اختیار مخاطبین قرار می‌گیرد و پیش‌بینی می‌شود که طی یک یا دو سال آینده، قسمت معظم این آثار منتشر شود. حداقل 15 جلد از اسفار و چندین مجلد از شرح فصوص به مرور در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت.
امتیاز آثار حکمی استاد جوادی
ابوالفضل خراسانی، معاون بنیاد اسراء نیز در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن تأکید بر ممتاز بودن آثار حکمی و عرفانی آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی، اظهار کرد: به جرئت می‌گویم که غالب اساتیدی که فصوص و اسفار تدریس می‌کنند، از شرح آقای جوادی آملی استفاده می‌کنند و بسیاری از آنها فایل جلسات را از ما گرفته و مورد استفاده قرار می‌دهند.
وی در خصوص دلایل عدم انتشار این اثر، در حالی که فایل صوتی و جزوات آن آماده است، گفت: اجازه انتشار فصوص از سوی استاد جوادی داده نشده است. رحیق مختوم آماده بود، اما مسائلی بود که استاد جوادی آملی وقت خود را بیشتر بر تفسیر متمرکز کرده بودند و مطالبی که قرار است منتشر شود، حتما باید به تأیید ایشان برسد.
دست‌به‌دست شدن جزوات داخلی شرح فصوص‌الحکم/ فعلا اجازه انتشار نداریم
وی افزود: در عین حال، بسیاری از مجلدات شرح فصوص را اکنون به صورت جزوات داخلی داریم، ولی فعلا استاد جوادی برای چاپ آن مطلبی نگفته‌اند.
خراسانی در پاسخ به پرسشی درباره ملاحظه استاد جوادی آملی در این خصوص، گفت: سوءتفاهم نشود! ایشان نگفته‌اند که چاپ نشود. اما ایشان ملاحظاتی دارند که پیش از چاپ، متن آماده شده را خط به خط و صفحه به صفحه ببینند و اصلاحات نهایی اعمال شود، نیازمند زمان است که فعلا فرصت این کار نبوده است.
تقاضای انتشار شرح فصوص و شرح اسفار؛ از ایران تا شاخ افریقا
وی همچنین اظهار کرد: ضرورت انتشار این آثار از سوی جامعه علمی منتقل شده است، اما استاد هم ملاحظات خاص خود را دارند. حتی بعضی خواستند این آثار را به هزینه خود به زبان‌های دیگر ترجمه کنند. به عنوان مثال در شمال افریقا حدود صد میلیون صوفی مخاطب این آثار هستند و برخی افراد ابراز تمایل کردند که این آثار را ترجمه کنند، اما نتوانستیم موافقت استاد جوادی را برای این موضوع جلب کنیم.
در همین حال، مصطفی امرائی، مدیر کل سازمان چاپ و انتشارات إسراء در گفت‌وگویی، از عرضه جلد 11 تا 13 رحیق مختوم در نمایشگاه کتاب امسال خبر داد و این در حالی است که پیرو پیگیری خبرنگار ایکنا، مسئولین غرفه اسراء از عرضه جلد 12 و 13 در نمایشگاه اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند و تنها جلد 11 این اثر را برای عرضه به علاقه‌مندان در اختیار دارند.
از توجه ایکنا به آثار معظم له ممنونیم