درمان افراد آسیب‌آفرین؛ حلقه مفقوده در حل معضل کودک‌آزاری/ کودک از دو و نیم سالگی هنجار را می‌پذیرد
گروه اجتماعی: استادیار دانشگاه فردوسی مشهد و متخصص روانشناسی کودک ـ خانواده گفت: آگاه‌سازی کودکان برای جلوگیری از معضل کودک‌آزاری به تنهایی کافی نیست بلکه برای پیشگیری از حوادث کودک‌آزاری باید افراد آسیب‌آفرین شناسایی و تحت درمان یا مراقبت قرار گیرند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، کودکان زیباترین شکوفه‌های هستی‌اند، که خداوند آنان را به انسان‌ها مرحمت می‌کند، اما متأسفانه امروزه یکی از بزرگترین معضلات جوامع انسانی ناسپاسی در برابر این نعمت بی‌منت الهی است؛ آری کودک آزاری از جرایمی است که قلب هر انسانی را می آزارد! متأسفانه گاهی بی‌توجهی افراد جامعه منجر به جنایاتی علیه کودکان معصوم و بی‌پناه می‌شود، که عمق وجود شنوندگان را آتش می‌زند، البته عوامل متعددی دست به دست هم داده‌اند تا ما روز به روز شاهد افزایش کودک آزاری در ایران و جهان باشیم.
برای بررسی عوامل بروز این معضل به سراغ یکی از متخصصان روانشناسی و اساتید دانشگاه می‌رویم.
سیدمحسن اصغری نكاح، استادیار دانشگاه فردوسی مشهد و متخصص روانشناسی کودک ـ خانواده در گفت‌وگو با ایکنا بیان کرد: درخصوص آسیب‌های اجتماعی و جنسی معمولا چند مولفه دخیل هستند که یکی فرد سوء استفاده‌گر یا آسیب‌آفرین و دیگری فرد آسیب دیده، که در بحث کودک آزاری همان کودک است و همچنین برخی عوامل دیگر که زمینه ساز و تسهیل‌کننده هستند.
وی ادامه داد: عوامل بسیاری از جمله خانواده، مسایل اجتماعی، سبک زندگی و فضاها و وجود شرایطی باعث پرورش یک فرد آسیب‌آفرین و در نهایت با وجود انگیزه‌هایی منجر به کودک آزاری می‌شود.
وی با اشاره به اینکه صرفا آگاه‌سازی و توانمندسازی کودکان در صورت عدم مدیریت فرد آسیب آفرین نمی‌تواند باعث حل مشکل شود، گفت: در حادثه اخیر کودک آزاری که متأسفانه منجر به تعرض و قتل کودک شد، باید به این نکته توجه داشت هر چقدر هم بخواهیم در راستای آگاه‌سازی کودکان در این زمینه تلاش کنیم اما از افراد سوءاستفاده‌گر و افراد آسیب‌آفرین غافل شویم، شرایط تغییر نمی‌کند؛ چراکه باز هم عدم مدیریت فرد آسیب‌آفرین باعث بروز این اتفاقات خواهد شد.
ضرورت غربالگری افراد آسیب‌آفرین
وی با تشریح شرایط قاتل آتنا اظهار کرد: مهم‌ترین پیام این حادثه این است که مسئولان ذیربط در این زمینه باید با طرح غربالگری افرادی را که آسیب‌آفرین هستند شناسایی کرده و تحت مراقبت و درمان قرار دهند.
اصغری نکاح اضافه کرد: متأسفانه این افراد در همه جوامع هستند و جامعه ما نیز از این امر مستثنی نیست؛ لذا باید برای کنترل این افراد برنامه‌ریزی از سوی مسئولان امر صورت گیرد تا دیگر شاهد تکرار چنین وقایع دلخراشی نباشیم.
وی در توصیه به خانواده‌ها بیان کرد: خانواده مهم‌ترین کانون تربیت از جمله تربیت جنسی است و والدین باید طوری رفتار کنند تا کودکان از آنان گریزان نباشند و با صبر و حوصله پاسخگوی سوالات کودکان باشند تا کودک نسبت به اعضای خصوصی و حریم شخصی‌اش حساسیت داشته باشد.
این کارشناس خانواده ادامه داد: کودکان نباید اطلاعات لازم در خصوص سوالشان را از غیر محیط خانواده جویا شوند، البته والدین باید بپذیرند که اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسئولیت نظارت و همراهی با کودک با خانواده است و نباید از کودک انتظار داشت در مراقبت از خود بیش از سنش توانایی داشته باشند.
آموختن صبر به کودک و تمرین خویشتن‌داری
اصغری نکاح با اشاره به اینکه اگر بخواهیم در خانواده‌ها افراد سوءاستفاده‌گر و افراد آسیب‌آفرین تربیت نشوند باید با آموزش خویشتن‌داری در مسائل جنسی باعث جلوگیری از اینگونه اتفاقات شد، گفت: آموختن صبوری و توان به تعویق انداختن رفع نیازها، متناسب با سن به فرزندان، فرد را به یک انسان خویشتن‌دار تبدیل خواهد کرد تا نیازهایش را به جا و به موقع از طریق صحیح برطرف کند.
وی ادامه داد: بطور مثال اگر کودک را تا هنگام آماده شدن غذا به تشویق اینکه بهتر است، سر یک سفره غذا صرف شود به صبر دعوت کرد و یا برنامه ورزشی را برای کودک در نظر گرفت، در زمینه خویشتن داری توانمند خواهد شد.
وی با اشاره به آموزه‌های دینی و اینکه انسان چند بعدی است، تصریح کرد: میل جنسی نیز در هر انسانی وجود دارد که باید تا زمان ازدواج در سایه خویشتن‌داری مدیریت شود.
این کارشناس روانشناسی کودک با بیان اینکه خویشتن‌داری کودک در مسائل مربوط به خودش باعث می‌شود در نوجوانی مسائل جنسی متناسب با سنش نیز خویشتن‌دار باشد، گفت: اینکه به کودک بیاموزیم در هنگام بازی به اسباب بازی همسالان خود تعرض نکند و یا اینکه روزه کله گنجشکی گرفتن کودک که باید مدت زمانی را از خوردن دوری کند باعث می‌شود که خویشتن‌دار بار بیاید.
وی اضافه کرد: از این رو کودک در نوجوانی علاوه بر پذیرش هنجارهای جامعه بر اساس آموزه‌های دینی نظیر مهربانی با کودکان و احترام به حقوق دیگران، عدم لذت جویی از دیگران، به مسایل روابط محرم و نامحرم توجه خواهد داشت.
اصغری نکاح بیان کرد: مطمئناً افراد آسیب‌آفرینی در دامن یک خانواده ناایمن و ناتوان پرورش یافته‌اند؛ لذا باید به خانواده‌ها کمک کرد تا ضمن ایجاد امنیت روانی با محبت ورزیدن و دوست داشتن فرزندانشان و تمرین خویشتن‌داری، از تربیت فردی آسیب‌آفرین جلوگیری کنند.
کودکان از سن دو و نیم سالگی هنجار را می‌پذیرند
وی در خصوص سن کودک در پذیرش هنجارها، گفت: کودکان از سن دو نیم سالگی متناسب با درک و فهم خود هنجارهای خانواده را می‌پذیرند و با آن‌ها همراهی می‌کنند؛ لذا وقتی می‌خواهند کاری خلاف هنجارهای تعریف شده در خانواده انجام دهند، از والدین خود پنهان می‌کنند.
این روانشناس کودک ادامه داد: بطور مثال اگر مادری به فرزندش مقداری کیک بدهد و او را از خوردن بقیه آن منع کند، اگر کودک بخواهد هنجارشکنی کند پشت مبل یا ... مخفی شده تا مادر متوجه این هنجارشکنی نشود.
اصغری نکاح همچنین با تأکید بر نقش و مسئولیت همه نهادهای متولی در همراهی خانواده، اشاره کرد: خانواده اصلی‌ترین نهاد تربیتی است و فرزندان آسیب دیده و حتی افراد سوءاستفاده‌گر همه در خانواده پرورش پیدا می‌کنند؛ لذا لازم است تمامی نهادهای رسمی خرد و کلان در حمایت از خانواده و کمک به توانمندشدن و سلامت خانواده نقش و سهم خود را ایفا کنند، اگر در جامعه ای خانواده حمایت نشود و توانمند نشود بحران‌ها ادامه دارد.
ایجاد ملکه شرم و حیا در کودک
وی افزود: بر این اساس باید والدین با رهنمودهای خود کودک را از اعضاء جنسی و حریم خصوصی آگاه کرده و بدین صورت ملکه شرم و حیا در کودکی ایجاد کرد.
اصغری نکاح ادامه داد: والدین با ایجاد فضای امن باید موقعیت را برای پاسخ به سوالات کودکان در زمینه جنسی فراهم کرده تا در این خصوص کودک به جای گرفتن پاسخ از محیط بیرون؛ مانند دوستان و همسالانش، از خانواده پاسخ بگیرد.
افرادآسیب‌آفرین در کودکی مورد تعرض واقع شدند
وی عنوان کرد: اکثر افراد آسیب‌آفرین خود در کودکی مورد تعرض قرار گرفته‌اند.
اصغری نکاح اضافه کرد: معمولاً افرادی که در کودکی مورد تعرض و کودک آزاری قرار می‌گیرند، به دلیل اینکه قبح عمل ریخته شده و آموزش ضمنی هم گرفته تا چگونه دیگران را اغوا کند به این عمل در بزرگسالی دست خواهد زد.
تشکیل خانواده سالم و کاهش آسیب‌های اجتماعی
این کارشناس روانشناسی با بیان اینکه فریب‌دادن همه سوء استفاده‌گران از دروغگویی آغاز می‌شود، گفت: خانواده‌ها باید صادق بودن را به کودکان بیاموزند؛ چراکه عامل اصلی همه آسیب‌ها دروغ است.
اصغری نکاح اظهار کرد: در مسیر فرزندپروری والدین باید نسبت به ایجاد حس خویشتن‌داری در کودکان، رعایت عفاف و حجاب و کنترل نگاه از لحاظ جنسی دقت لازم را داشته باشند تا مولد یک فرد آسیب آفرین نشوند.
این کارشناس روانشناسی با تأکید بر نقش خانواده‌ها در تربیت فرزندان در راستای همسر خوب بودن، گفت: یکی از عوامل مهم در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی این است که خانواده سالم تشکیل شود؛ لذا باید در این راستا همسر خوب بودن را به فرزندان‌مان بیاموزیم.
وی رعایت حریم دیگران، راستگویی و صداقت، صعود معنوی، تقویت ملکه تقوا در درون و رعایت نوع‌دوستی را از دیگر موارد مهم در تربیت فرزندان برشمرد.
اصغری نکاح با اشاره به اینکه مهم‌ترین نهاد تربیتی خانواده است تصریح کرد: نهادها و سازمان‌های مرتبط در زمینه کاهش آسیب‌های جامعه و در راستای ارتقای مهارت‌های زندگی باید به خانواده‌های آسیب‌دیده کمک کنند تا به خانواده ایمن و سلامت تبدیل شوند و همه مسئول همراهی خانواده و صیانت از آن هستند.
برای بررسی عوامل بروز این معضل به سراغ یکی از متخصصان روانشناسی و اساتید دانشگاه می‌رویم.
سیدمحسن اصغری نكاح، استادیار دانشگاه فردوسی مشهد و متخصص روانشناسی کودک ـ خانواده در گفت‌وگو با ایکنا بیان کرد: درخصوص آسیب‌های اجتماعی و جنسی معمولا چند مولفه دخیل هستند که یکی فرد سوء استفاده‌گر یا آسیب‌آفرین و دیگری فرد آسیب دیده، که در بحث کودک آزاری همان کودک است و همچنین برخی عوامل دیگر که زمینه ساز و تسهیل‌کننده هستند.
وی ادامه داد: عوامل بسیاری از جمله خانواده، مسایل اجتماعی، سبک زندگی و فضاها و وجود شرایطی باعث پرورش یک فرد آسیب‌آفرین و در نهایت با وجود انگیزه‌هایی منجر به کودک آزاری می‌شود.
وی با اشاره به اینکه صرفا آگاه‌سازی و توانمندسازی کودکان در صورت عدم مدیریت فرد آسیب آفرین نمی‌تواند باعث حل مشکل شود، گفت: در حادثه اخیر کودک آزاری که متأسفانه منجر به تعرض و قتل کودک شد، باید به این نکته توجه داشت هر چقدر هم بخواهیم در راستای آگاه‌سازی کودکان در این زمینه تلاش کنیم اما از افراد سوءاستفاده‌گر و افراد آسیب‌آفرین غافل شویم، شرایط تغییر نمی‌کند؛ چراکه باز هم عدم مدیریت فرد آسیب‌آفرین باعث بروز این اتفاقات خواهد شد.
ضرورت غربالگری افراد آسیب‌آفرین
وی با تشریح شرایط قاتل آتنا اظهار کرد: مهم‌ترین پیام این حادثه این است که مسئولان ذیربط در این زمینه باید با طرح غربالگری افرادی را که آسیب‌آفرین هستند شناسایی کرده و تحت مراقبت و درمان قرار دهند.
اصغری نکاح اضافه کرد: متأسفانه این افراد در همه جوامع هستند و جامعه ما نیز از این امر مستثنی نیست؛ لذا باید برای کنترل این افراد برنامه‌ریزی از سوی مسئولان امر صورت گیرد تا دیگر شاهد تکرار چنین وقایع دلخراشی نباشیم.
وی در توصیه به خانواده‌ها بیان کرد: خانواده مهم‌ترین کانون تربیت از جمله تربیت جنسی است و والدین باید طوری رفتار کنند تا کودکان از آنان گریزان نباشند و با صبر و حوصله پاسخگوی سوالات کودکان باشند تا کودک نسبت به اعضای خصوصی و حریم شخصی‌اش حساسیت داشته باشد.
این کارشناس خانواده ادامه داد: کودکان نباید اطلاعات لازم در خصوص سوالشان را از غیر محیط خانواده جویا شوند، البته والدین باید بپذیرند که اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسئولیت نظارت و همراهی با کودک با خانواده است و نباید از کودک انتظار داشت در مراقبت از خود بیش از سنش توانایی داشته باشند.
آموختن صبر به کودک و تمرین خویشتن‌داری
اصغری نکاح با اشاره به اینکه اگر بخواهیم در خانواده‌ها افراد سوءاستفاده‌گر و افراد آسیب‌آفرین تربیت نشوند باید با آموزش خویشتن‌داری در مسائل جنسی باعث جلوگیری از اینگونه اتفاقات شد، گفت: آموختن صبوری و توان به تعویق انداختن رفع نیازها، متناسب با سن به فرزندان، فرد را به یک انسان خویشتن‌دار تبدیل خواهد کرد تا نیازهایش را به جا و به موقع از طریق صحیح برطرف کند.
وی ادامه داد: بطور مثال اگر کودک را تا هنگام آماده شدن غذا به تشویق اینکه بهتر است، سر یک سفره غذا صرف شود به صبر دعوت کرد و یا برنامه ورزشی را برای کودک در نظر گرفت، در زمینه خویشتن داری توانمند خواهد شد.
وی با اشاره به آموزه‌های دینی و اینکه انسان چند بعدی است، تصریح کرد: میل جنسی نیز در هر انسانی وجود دارد که باید تا زمان ازدواج در سایه خویشتن‌داری مدیریت شود.
این کارشناس روانشناسی کودک با بیان اینکه خویشتن‌داری کودک در مسائل مربوط به خودش باعث می‌شود در نوجوانی مسائل جنسی متناسب با سنش نیز خویشتن‌دار باشد، گفت: اینکه به کودک بیاموزیم در هنگام بازی به اسباب بازی همسالان خود تعرض نکند و یا اینکه روزه کله گنجشکی گرفتن کودک که باید مدت زمانی را از خوردن دوری کند باعث می‌شود که خویشتن‌دار بار بیاید.
وی اضافه کرد: از این رو کودک در نوجوانی علاوه بر پذیرش هنجارهای جامعه بر اساس آموزه‌های دینی نظیر مهربانی با کودکان و احترام به حقوق دیگران، عدم لذت جویی از دیگران، به مسایل روابط محرم و نامحرم توجه خواهد داشت.
اصغری نکاح بیان کرد: مطمئناً افراد آسیب‌آفرینی در دامن یک خانواده ناایمن و ناتوان پرورش یافته‌اند؛ لذا باید به خانواده‌ها کمک کرد تا ضمن ایجاد امنیت روانی با محبت ورزیدن و دوست داشتن فرزندانشان و تمرین خویشتن‌داری، از تربیت فردی آسیب‌آفرین جلوگیری کنند.
کودکان از سن دو و نیم سالگی هنجار را می‌پذیرند
وی در خصوص سن کودک در پذیرش هنجارها، گفت: کودکان از سن دو نیم سالگی متناسب با درک و فهم خود هنجارهای خانواده را می‌پذیرند و با آن‌ها همراهی می‌کنند؛ لذا وقتی می‌خواهند کاری خلاف هنجارهای تعریف شده در خانواده انجام دهند، از والدین خود پنهان می‌کنند.
این روانشناس کودک ادامه داد: بطور مثال اگر مادری به فرزندش مقداری کیک بدهد و او را از خوردن بقیه آن منع کند، اگر کودک بخواهد هنجارشکنی کند پشت مبل یا ... مخفی شده تا مادر متوجه این هنجارشکنی نشود.
اصغری نکاح همچنین با تأکید بر نقش و مسئولیت همه نهادهای متولی در همراهی خانواده، اشاره کرد: خانواده اصلی‌ترین نهاد تربیتی است و فرزندان آسیب دیده و حتی افراد سوءاستفاده‌گر همه در خانواده پرورش پیدا می‌کنند؛ لذا لازم است تمامی نهادهای رسمی خرد و کلان در حمایت از خانواده و کمک به توانمندشدن و سلامت خانواده نقش و سهم خود را ایفا کنند، اگر در جامعه ای خانواده حمایت نشود و توانمند نشود بحران‌ها ادامه دارد.
ایجاد ملکه شرم و حیا در کودک
وی افزود: بر این اساس باید والدین با رهنمودهای خود کودک را از اعضاء جنسی و حریم خصوصی آگاه کرده و بدین صورت ملکه شرم و حیا در کودکی ایجاد کرد.
اصغری نکاح ادامه داد: والدین با ایجاد فضای امن باید موقعیت را برای پاسخ به سوالات کودکان در زمینه جنسی فراهم کرده تا در این خصوص کودک به جای گرفتن پاسخ از محیط بیرون؛ مانند دوستان و همسالانش، از خانواده پاسخ بگیرد.
افرادآسیب‌آفرین در کودکی مورد تعرض واقع شدند
وی عنوان کرد: اکثر افراد آسیب‌آفرین خود در کودکی مورد تعرض قرار گرفته‌اند.
اصغری نکاح اضافه کرد: معمولاً افرادی که در کودکی مورد تعرض و کودک آزاری قرار می‌گیرند، به دلیل اینکه قبح عمل ریخته شده و آموزش ضمنی هم گرفته تا چگونه دیگران را اغوا کند به این عمل در بزرگسالی دست خواهد زد.
تشکیل خانواده سالم و کاهش آسیب‌های اجتماعی
این کارشناس روانشناسی با بیان اینکه فریب‌دادن همه سوء استفاده‌گران از دروغگویی آغاز می‌شود، گفت: خانواده‌ها باید صادق بودن را به کودکان بیاموزند؛ چراکه عامل اصلی همه آسیب‌ها دروغ است.
اصغری نکاح اظهار کرد: در مسیر فرزندپروری والدین باید نسبت به ایجاد حس خویشتن‌داری در کودکان، رعایت عفاف و حجاب و کنترل نگاه از لحاظ جنسی دقت لازم را داشته باشند تا مولد یک فرد آسیب آفرین نشوند.
این کارشناس روانشناسی با تأکید بر نقش خانواده‌ها در تربیت فرزندان در راستای همسر خوب بودن، گفت: یکی از عوامل مهم در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی این است که خانواده سالم تشکیل شود؛ لذا باید در این راستا همسر خوب بودن را به فرزندان‌مان بیاموزیم.
وی رعایت حریم دیگران، راستگویی و صداقت، صعود معنوی، تقویت ملکه تقوا در درون و رعایت نوع‌دوستی را از دیگر موارد مهم در تربیت فرزندان برشمرد.
اصغری نکاح با اشاره به اینکه مهم‌ترین نهاد تربیتی خانواده است تصریح کرد: نهادها و سازمان‌های مرتبط در زمینه کاهش آسیب‌های جامعه و در راستای ارتقای مهارت‌های زندگی باید به خانواده‌های آسیب‌دیده کمک کنند تا به خانواده ایمن و سلامت تبدیل شوند و همه مسئول همراهی خانواده و صیانت از آن هستند.
