تامل در شبکه‌معنای قرآن بر مبنای دور هرمنوتیک و جایگاه پیشفرضها
گروه اندیشه ــ نویسنده مقاله «هرمنوتیک و نقش آن در کشف شبکه معنایی آیات قرآن کریم» تلاش کرده است تا با تامل در شبکه معنایی قرآن بر مبنای دور هرمنوتیک و جایگاه‌پیش‌دانسته‌های مفسر راه را برای افق‌های معنایی جدید برای حل مسائل روز باز کند.
به گزارش ایکنا؛ مقاله «هرمنوتیک و نقش آن در کشف شبکه معنایی آیات قرآن کریم» نوشته محمد پارسائیان در شماره 21 دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) منتشر شده است.
نگارنده در چکیده این مقاله می‌نویسد: نگرش جامع‌گرایانه در تفسیر قرآن و کشف شبکه معنایی آیات در گرو بهره‌گیری از روش‌های سنتی و رهاورد دانش‌های نوینی همچون هرمنوتیک است؛ در دانش هرمنوتیک بیش از همه، دو مقوله دور هرمنوتیکی (به علت نقش آن در فهم متن) و پیشفرضها (به علم ارتباط آن با یکی از طرف‌های دور) می‌‌تواند در ترسیم شبکه معنایی آیات موثر واقع شود. در این تحقیق پس از تشریح تقریر‌های مختلف از دور هرمنوتیکی و نظرگاه قرآن‌پژوهان مسلمان، نقش دور هرمنوتیکی در تنویر ارتباط‌های پیدا و پنهان و شبکه‌ای متن قرآن و بهره‌گیری از عوامل متنی، کل‌گرایی و برون‌متنی و بینامتنی در فهم آیات تبیین شد و انواع دور هرمنوتیکی میان واژه و آیه، آیه و سایق متنی، آیات و سیاق موقعیتی، آیه و سوره، آیات و قرآن و میان قرآن و سایر منابع دینی مطرح گردید. همچنین ضمن تبیین نگرش قرآن‌پژوهان بر تاثیر پیشفرضها در تفسیر قرآن، فرایند استخراج، بازنگری و توسعه پیشفرضها در رجوع به متن قرآن و امکان خلق افق‌های معنایی جدید بررسی شد.
پارسائیان بر آن است تا به کشف شبکه معنایی حاکم بر قرآن دست یابد. در این راستا نگارنده بیش از همه بر مقوله دور هرمنوتیک و پیشفرضها تاکید داشته و معتقد است که این مسئله به علت نقش دور در فهم متن و همچنین پیشفرضها به علت ارتباط آن با یکی از طرف‌های دور، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
نگارنده تلاش کرده است به تشریح دور هرمنوتیک و جایگاه پیشفرضها در فهم پرداخته و کاربرد آن دو را در رویکرد مقارنه‌ای بین هرمنوتیک و علوم قرآن تببین کند. در این مقاله تصریح شده است که «می‌توان ادعا کرد که در جای‌جای تفاسیر قرآن برای فهم و تبیین بسیاری از آیات و سوره‌ها شاهد شکل‌گیری انواع دور هرمنوتیک هستیم. البته این موارد در روش تفسیری قرآن به قرآن نمود بیشتری یافته است».
پارسائیان در پیگیری کاربرد دور هرمنوتیک در قرآن به «دور هرمنوتیک میان واژه و آیه در قرآن کریم»، «دور هرمنوتیک میان آیه و سایق متنی»، «دور هرمنوتیک میان آیات و سیاق موقعیتی»، «دورهرمنوتیک میان آیه و سوره»، «دور هرمنوتیک میان آیات و قرآن» و «دور هرمنوتیک میان قرآن و سایر منابع دینی» پرداخته و ذیل عنوان «نقش تحلیل‌های دور هرمنوتیک در فهم قرآن کریم» می‌نویسد: «اگرچه مفسر قرآن در عملیات تفسیری خود محدودیتی جهت استفاده از ابزارهای معنایی در ساختار منسجم این کتاب الهی ندارد اما باید بداند که هر یک از این ابزارها جایگاه و کارکرد مخصوص به خود را دارد؛ زیرا مجموعه آیات و سور قرآن، سنت و معارف بشری، نقشه معرفتی ویژه‌ای تشکیل می‌دهند که تعامل و ترابط صحیح و ضابطه‌‍مند میان این مولفه‌ها باید با توجه به جایگاه، اعتبارشان در این نقشه معرفتی صورت بگیرد؛ بنابراین ضروری است تقدم و تاخر و محدود کارایی آنها، به گونه‌های دیگری از دور هرمنوتیک بر اساس نقشه معرفتی قرآن کریم تبیین شود».
نگارنده در ادامه مقاله به پیش‌دانسته‌ها پرداخته است و به اهمیت پیش‌نگرش‌‌ها در تفسیر تصریح کرده است. در ذیل بخش تاثیر پیش‌دانسته‌ها در علم هرمنوتیک چنین آمده است که عمل تفسیر همواره تحت هدایت دیدگاه خاص مفسر صورت می‌پذیرد.
پارسائیان در ادامه مقاله به «تاثیر پیش‌دانسته‌ها در نزد قرآن‌پژوهان»، «اقسام پیش‌دانسته‌ها و تاثیرهای موجه آن در تفسیر» و «فرایند استخراج و اصلاح پیشفرضها» پرداخته و در نهایت نتیجه گیری کرده است. در بخشی از مقاله به ارتباط میان دورهرمنوتیک و پیشفرضها تصریح شده و بیان شده است که در جریان دورهرمنوتیک، پیشفرضها به صورت مداوم اصلاح می‌شوند.
نگارنده با بیان اینکه «باید در نظر داشت که خود قرآن متنی صامت نیست و برای مفسر پیش‌فرض‌هایی را تعیین کرده است» نتیجه می‌گیرد که «نخست باید بدون هیچ پیش‌داوری و با نوعی سرسپردگی در برابر متن و گوینده آن، انتظارات خود را با نگرشی محققانه در خود قرآن تنقیح کرده و در پرتو آن به تعدیل و اصلاح ذهنیات خود بپردازیم».
نگارنده در بخش نتیجه‌گیری یکی از فواید دانش هرمنوتیک را آشنا شدن به فرایند طبیعی فهم متن دانسته که به واسطه آن می‌توان به تعدیل پیش‌دانسته‌ها برای کاهش تاثیر ذهنیت‌های مفسر بر فرآند فهم و نزدیکی به مبانی قرآنی رسید.
پارسائیان در بخشی از نتیجه‌گیری خود نوشته است که «ساختار و ماهیت دور هرمنوتیکی باعث روشن‌شدن ارتباط‌های پیدا و پنهان و شبکه‌ای متن قرآن و بهره‌گیری از عوامل متنی، کل‌گرایایی و برون‌متنی و بینامتنی در فهم متن استفاده می‌شود. از این‌رو می‌توان ادعا کرد که در جای‌جای تفاسیر قرآن برای تبیین معنای بسیاری از آیات و سوره‌ها شاهد شکل‌گیری انواع درون‌متنی و برون‌متنی هرمنوتیک میان واژه و آیه، آیه و سیاق متنی، آیات و سیاق موقعیتی، آیه و سوره، آیات و قرآن و میان قرآن و سایر منابع دینی هستیم».
نگارنده در پایان مقاله خود می‌نویسد: «با تبیین نگرش قرآن‌پژوهان بر تاثیر پیشفرضها بر تفسیر قرآن، تفاوت آنها در تحمیل و تحمل نظر در قرآن، وجود انواع پیش‌دانسته‌های مبنایی، ابزاری و محتوایی، تببین شد که فرایند اصلاح پیشفرضها باید از پیش‌فرض‌های بدیهی آغاز شود و در پرتو تکرار انواع دورهای هرمنوتیک ضمن توسعه و بازنگری پیش‌دانسته‌های قبلی و پیش‌فرض‌های جدید در رجوع به متن قرآن استخراج شود. اگر چه می‌توان با رسمیت شناختن موقعیت‌های هرمنوتیکی مفسر و متن و امتزاج آن، افق‌های معنایی جدید را در پاسخ‌دهی به مسائل روز گشود».
برای مشاهده اصل مقاله اینجا کلیک کنید.
انتهای پیام
