واجب‌ترین واجب‌ها، احسان به پدر و مادر است

به گزارش ایکنا از اصفهان، آیت‌الله محمد علی ایازی، محقق و پژوهشگر قرآن در تفسیر آیه 23 سوره اسراء که متن آن را در اختیار ایکنا اصفهان قرار داده، نوشته است: «وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا؛و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد. اگر يكى از آن دو يا هر دو، در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى‌] «اوف» مگو و به آنان پَرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى».
در این آیه با تعبیر به:« وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا » در مقام بیان این حکم است که انسان نباید غیر از خدای واحد را پرستش کند. پرستش غیر خدا به دستورات غیر خدا عمل کردن است. شرک ورزیدن مصادیق بسیاری دارد که روشن‌ترین آن بی‌اعتنائی به حقوق دیگران از آن جمله نزدیکان و بستگان است.
مصادیق عبودیت خداوند
درباره عبودیت خداوند و احسان به پدر و مادر آیات بسیاری رسیده است؛ اما در این آیه با تعبیر متفاوتی ذکر شده که متمایز از آیات مشابه است زیرا به دو مسئله مهم در حیات معنوی اشاره شده است. یکی پرستش خدای متعال که با تعبیر «وَقَضَى رَبُّكَ» است که مقرر کرد گویی سنت الهی قرار داد. در آیات دیگری نیز به همین معنا آمده، اما تعبیر به قضی نشده است، مثل: «إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِللَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي». (طه: 20).
نکته مهم دیگر در كنار توحيد و اطاعت از خداوند احسان به پدر و مادر آمده است، تا نشان دهد اين كار، هم واجب عقلى و وظيفه‌ انسانى و هم واجب شرعى است. از طرفی احسان به والدين گویی یکی از لوازم عبودیت توجه به این دستور و بلکه از مصادیق پرستش خداوند است. در آیات به انسان‌ها سفارش شده است كه احسان كنند و نگفته كه ای مسلمان‌ها به پدر و مادر خود احترام كنید. از این آیات معلوم می‌شود كه عقوق والدین بعد از شرك به خدا در شمار بزرگ‌ترین گناهان و یا خود این از بزرگ‌ترین آنها است و از آن طرف هم معلوم می‌شود كه واجب‌ترین واجب‌ها، احسان به پدر و مادر است.
نکته قابل توجه ذکر رب در جمله برای اشاره به نقش ربوبیت و رابطه آن با عبودیت است: هم عقیده و هم نظر، بلکه مسلمان بودن آنها شرط نيست. زیرا به صورت مطلق می‌گوید: «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً».
در آیات دیگری به اولویت انفاق به گروه‌هایی در میان نیازمندان شده که در مقدم آنان پدر و مادر است: «یَسْئَلُونَکَ ماذا یُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْر فَلِلْوالِدَیْنِ وَ الأَقْرَبینَ وَ الْیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ... (بقره: 215). از تو سؤال کنند که چه انفاق کنند؟ بگو: هر چه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان رواست. البته در باره پدر و مادر لازم نیست که نیازمند باشد تا عنوان صدقه خاص داشته باشد، سخن از انفاق و تأمین یک نیاز است.
«وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. (عنکبوت: 8) و به انسان سفارش كرديم كه به پدر و مادر خود نيكى كند، و[لى‌] اگر آنها با تو دركوشند تا چيزى را كه بدان علم ندارى با من شريك گردانى، از ايشان اطاعت مكن. سرانجامتان به سوى من است، و شما را از [حقيقت‌] آنچه انجام مى‌داديد باخبر خواهم كرد.
خداوند این معنا را از قول یحیی نقل می‌کند: «وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا» (مریم: 14). و با پدر و مادر خود نيك‌رفتار بود و زورگويى نافرمان نبود.
«وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِی ما لَیْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً» (لقمان: 15) در این آیه با آنكه پدر و مادر كافر هستند و فرزند را دعوت به كفر می‌كنند. خداوند فقط در این مورد اجازه عدم اطاعت داده است، امّا با این حال می‌فرماید: هرچند آنان كافر باشند، ولی با آنها در دنیا به طور شایسته‌ای رفتار كن.
مصادیق احسان به والدین
الف: تشكر از والدین هم ردیف تشكر از خداوند:
«أَنِ اشْكُرْ لِی وَ لِوالِدَیْكَ» (لقمان: 13) (به او توصیه كردم) كه برای من و پدر و مادرش شكر به جا آور» همانطور كه ملاحظه می‌شود در این آیه خداوند و شكر والدین در یك ردیف قرار گرفته‌اند، لذا امام رضا(ع)می‌فرماید: خدا امر فرموده به شكرگذاری از خودش و برای والدین، پس اگر كسی والدین را شكر نكند خدا را هم نمی‌كند.
ب: لزوم تواضع و فروتنی:
در آیه: «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ». (اسراء 24) در رابطه با تواضع و فروتنی نسبت به پدر و مادر است. جناح به معنای پر و بال گستران است كه كنایه از مبالغه در تواضع و خضوع زیانی و عملی است مثل جوجه‌ای كه بال و پر خود را باز می‌كند تا مهر و محبت مادر را تحریك كند و او را به فراهم ساختن غذا وادار سازد از این‌كه در این آیه جناح مقید به «ذُل» شده که استفاده می‌شود انسان باید در معاشرت و گفت‌وگوی با پدر و مادرش طوری رفتار كند كه پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس كنند و بفهمند كه او را در برابر آنها خوار می‌كند و نسبت به ایشان محبت و مهر دارد.
ج: لزوم رعایت ادب
یكی از آثار مهم احترام و نیكی كردن به پدر و مادر:
»خدا به آنچه در دل‌های شما است از خود شما آگاه‌تر است اگر همانا در دل اندیشه صلاح دارید خدا هركه را با نیت پاك به درگاه او تضرع و توبه كند البته خواهد بخشید»
«إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ». اگر يكى از آن دو يا هر دو، در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى‌] «اوف» مگو.
«وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا». و به آنان پَرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى.
الف) غفران الهی: خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه دستور می‌دهد كه نسبت به پدر و مادر نیكی و احترام و خضوع داشته باشید بعد از آن می‌فرماید: «ربكم اعلم بما فی نفوسكم ان تكونوا صالحین فانه كان للاوابین غفورا ».
انتهای پیام