مسجد؛ پایگاهی با کارکردهای چندگانه

احمد کناری‌نژاد، عضو شورای اسلامی شهر بندرعباس، در گفت‌وگو با ایکنا از هرمزگان، اظهار کرد: آنچه در برنامه‌ریزی جهت تحقق  توسعه پایدار شهری باید مدنظر قرار گیرد، توجه به محلات به عنوان کوچک‌ترین واحد تقسیمات شهری و توسعه محله‌ای است.

وی افزود: تحقق توسعه محله‌ای که بر اساس دیدگاه‌ها و نظریه‌های مرتبط با این مفهوم، بر مشارکت شهروندان مبتنی است، نیازمند ظرفیت‌سازی بوده و در این راستا باید سرمایه‌های اجتماعی محلات و عوامل اثرگذار بر آن را شناخت. مساجد به عنوان مردمی‌ترین پایگاه‌های اجتماعی که از ابتدای امر، کارکردهای مهمی داشته‌اند را می‌توان در زمره مهم‌ترین سرمایه‌های اجتماعی در محلات تلقی کرد.

این فعال اجتماعی تصریح کرد: کارکرد مسجد آن‌طور که پیامبر گرامی اسلام(ص) آن را بنا کردند، چیزی فراتر از کارکرد عبادی صرف و مبنای شکل‌گیری آن به عنوان نخستین پایگاه اجتماعی پس از تشکیل حکومت اسلامی، رفع نیازهای مادی و معنوی مردم بود. مساجد در طول تاریخ، کانون اتفاقات مهم جوامع اسلامی بوده و علاوه بر کارکرد عبادی خود، ایفاکننده نقش‌های مهمی در عرصه‌های مختلف متناسب با نیاز جامعه بوده و جامعیت دین اسلام را انعکاس داده‌اند.

کناری‌نژاد عنوان کرد: نقش محوری مساجد در رزمایش مواسات و نقش‌آفرینی در منظومه مبارزه با کرونا مثال ملموسی از استفاده از ظرفیت مساجد متناسب با نیاز جامعه است. چیزی شبیه سال‌های دفاع مقدس که مسجد پایگاه اعزام نیروها و پشتیبانی امور مربوط به جبهه بود. نقش اثرگذار مساجد در پیروزی انقلاب و سپس استمرار آن نیز قابل‌چشم‌پوشی نیست.

وی اضافه کرد: برای مساجد بر اساس دیدگاه کارشناسان، ۴۰ کارکرد تعریف شده و این اماکن مقدس به عنوان نهادی مردمی و مرکز ثقل جامعه اسلامی، این قابلیت را دارند که علاوه بر کارکرد عبادی، به صورت متوازن و هماهنگ، نقش‌های مهمی را در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی و ... با استفاده از ظرفیت نیروی انسانی محلات و همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط بر عهده بگیرند و حتی در هنگام بحران‌ها در جایگاه ستاد بحران هر محله، نقش مؤثری را در راستای مدیریت بحران‌ها ایفا کنند. این همان موضوعی است که در دوران اوج شیوع کرونا نیز در بسیاری از مساجد کشور شاهد بودیم.

عضو شورای اسلامی شهر بندرعباس ادامه داد: به عنوان مثال مساجدی که با تکیه بر مشارکت‌های مردمی و ظرفیت نیروی انسانی محلات تبدیل به کارگاه‌های تولید ماسک شده و یا اقدام به ضدعفونی محلات کردند و با تهیه و توزیع بسته‌های معیشتی و بهداشتی در کاهش آلام اقتصادی اقشار کم‌درآمد جامعه در شرایط افت رونق و تعطیلی برخی از مشاغل اهتمام ورزیدند. همچنین با تهیه آبمیوه، سوپ و غذا به یاری انبوه بیماران بستری در بیمارستان‌ها شتافتند.

کناری‌نژاد بیان کرد: اهالی مسجد در برخی محلات کشور کار خرید روزانه سالمندان محلات را نیز بر عهده گرفتند تا سلامت آنان در شرایط شیوع بیماری به خطر نیفتد و یا درصدد برطرف کردن اشکالات درسی و جبران عقب‌ماندگی‌های تحصیلی دانش آموزان در شرایط تعطیلی آموزش حضوری مدارس برآمدند.

وی اظهار کرد: نقش دین در ایجاد همبستگی و انسجام بین انسان‌ها، کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی و به دنبال آن افزایش مشارکت‌های مردمی انکار ناشدنی است. مساجد از این منظر و همچنین از این جهت که مکانی برای حضور اقشار مختلف مردم هستند و قدرت بسیج نیروهای داوطلب را برای انجام فعالیت‌های جمعی دارند، می‌توانند در افزایش مشارکت‌های مردمی در برنامه‌های توسعه و به دنبال آن ارتقای توسعه محله‌ای نقش مؤثری ایفا کنند.

این فعال اجتماعی افزود: از مساجد می‌توان به عنوان یکی از محل‌های تجمیع نظرات اقشار مختلفی از مردم و به نوعی مکانی جهت مشارکت در برنامه‌ریزی از پایین به بالا و لحاظ اولویت‌ها، نیازها و دیدگاه‌های مردمی و پیشنهادات شهروندان می‌توان بهره برد که این امر نیز به نوبه خود، ضمن فراهم آوردن امکان برنامه‌ریزی مؤثرتر و کاربردی‌تر، موجب افزایش مشارکت‌های مردمی می‌شود.

کناری‌نژاد در پایان یادآور شد: توجه بیش از پیش به گفتمان مسجدمحور به منظور فعال کردن کارکردهای مساجد ضروری به نظر می‌رسد و در راستای حل معضلات، ارتقای توسعه محله‌ای و تحقق توسعه پایدار شهری نباید از ظرفیت مساجد و نیروی انسانی محلات غافل شد.  البته در این بین باید تقویت زیرساخت‌ها و ارکان مساجد نیز مورد توجه قرار گیرد و نگاه تقلیل‌گرایانه به کارکردهای مساجد جای خود را به نگاه جامع به این ظرفیت‌های عظیم مردمی و دینی بدهد.