ماهیت وحی چیست؟/ نظر متفاوت آیت‌الله معرفت درباره سوره علق
حجت‌الاسلام و حسین علوی مهر، استاد جامعه المصطفی، گفت: کسانی مانند مرحوم معرفت می‌گویند وقتی علق نازل شد بعثت آغاز شد و تا سه سال بعد قرآن نازل نشد و دوره فترت بود.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین حسین علوی مهر، استاد جامعه المصطفی، امشب دوم اردیبهشت ماه در نشست علمی «نزول قرآن در ماه رمضان»، گفت: آیات متعددی در قرآن کریم با واژگان انزال و تنزیل بر نزول دلالت دارند که از جمله می‌توان به آیات «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ، إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ و شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» اشاره کرد و این آیات نشان می‌دهند قرآن کریم از جایی نازل شده است و از درون پیامبر(ص) برنخواسته و او نساخته و پردازش نکرده و تعلیم ندیده است. خداوند در آیات برشمرده شده فرموده «انا انزلناه» یعنی ما آن را نازل کردیم و یا در آیه «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» هم باز بر این تاکید دارد که ما خودمان آن را نازل کردیم و حافظ آن هم هستیم.
وی اضافه کرد: آیات؛ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ؛ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ، إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ، وَإِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ، هم مؤید این است که پیامبر آن را از خدای حکیم و علیم گرفته است بنابراین اینکه قرآن تجربه نبوی است یا از جایی غیر خدا آمده مورد قبول قرآن نیست. نزول هم به معنای فرودآمدن است و در اصطلاح به کسی که از اسب پیاده شود می‌گویند یعنی جای بالا بوده و فرود آمده است. این قرآنی که در دسترس ماست در لوح محفوط و کتاب مکنون و عرش الهی است.
علوی مهر بیان کرد: قرآن در طول 20 یا 23 سال به صورت تدریجی نازل شده و برای حوادث و جریانات مختلف و نیازهای جامعه نازل شده است. البته دریافت قرآن از سوی پیامبر(ص) با علم حضوری است نه اکتسابی؛ ما در دانشگاه و حوزه وقتی درس می‌خوانیم، درس را نمی‌توانیم ولو با خواندن چندین مرتبه بدون اشتباه و جا انداختن حتی یک حرف از حفظ بخوانیم ولی پیامبر چون با علم حضوری آن را گرفته و قرآن قانون زندگی انسان بوده است طوری در قلب پیامبر(ص) جا گرفته که هرگز فراموش نشود. سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَى. ما قرآن را بر تو قرائت می‌کنیم تا فراموش نکنی بنابراین حتی یک ایه هم در نزد پیامبر(ص) فراموش نشده است.
آیات آغاز نزول و بعثت
استاد جامعه المصطفی(ص) تصریح کرد: طبق نظر شیعه 27 رجب آغاز بعثت پیامبر(ص) است و روایات زیادی در این باره داریم و ائمه(ع) هم فرموده‌اند که روز بعثت پاکیزه‌ترین لباس‌های خود را بپوشید و آن را عید نگه دارید و روزه بگیرید. پیامبر حدود سه سال قبل از بعثت در غار حرا در جبل النور به عبادت و راز و نیاز می‌پرداختند تا اینکه در سن 40 سالگی با نزول سوره علق، بعثت ایشان آغاز می‌شود. بنابراین آغاز نزول قرآن با این سوره(علق) در 27 رجب است. 5 آیه ابتدایی سوره علق بر ایشان نازل شد البته برخی روایات با بسم الله و برخی بدون اسم الله آمده است.
علوی مهر بیان کرد: برخی این چند آیه نازله را به عنوان قرآن نمی‌دانند مانند مرحوم آیت‌الله معرفت که فرموده نزول این چند آیه اعلان رسمی بعثت است ولی اعلان رسمی آغاز نزول نیست. در برابر این نظر، کسانی هستند که سوره علق را آغاز نزول می‌دانند و بعد قلم، مزمل، مدثر و حمد و ... نازل شده است.
وی اضافه کرد: دو نوع آیه درباره نزول قرآن داریم؛ یکسری فرموده‌اند که قرآن در ماه رمضان نازل شده است از جمله آیه اول سوره قدر و آیه سوره سوم دخان یا آیه شهر رمضان که مبین این است که نزول در لیلة القدر در ماه رمضان بوده است؛ ولی برخی آیات بیانگر این است که قرآن به تدریج و قطعه قطعه نازل شده است؛ از جمله آیه 32 فرقان؛ وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا. در اینجا مشرکین معترض شدند که چرا قرآن مانند تورات و انجیل یکجا نازل نمی‌شود تا تکلیف مردم روشن شود که این بهانه‌گیری را داشتند و خدا پاسخ داده که این نزول تدریجی برای آن است که قلب تو را ثابت و استوار گردانیم. یا در آیه 106 اسراء فرموده است که وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا. ما آن را تدریجا نازل کردیم تا آن را برای مردم بخوانی و تاریخ اسلام هم مؤید این مطلب است.
دیدگاه آیت الله معرفت
علوی مهر اظهار کرد: جمع میان این دو دسته آیات چگونه است؟ کسانی مانند مرحوم معرفت می‌گویند وقتی علق نازل شد بعثت آغاز شد و تا سه سال بعد قرآن نازل نشد و دوره فترت بود. این نظر واجد این شبهه است که آیات سوره علق قرآن هستند و اگر آن را قرآن ندانیم پس چه بگوییم و از طرفی ما دوباره نزول این آیات را هم نداریم که بگوییم سوره علق یکبار در آغاز بعثت و دیگر بار در آغاز نزول قرآن نازل شده باشد؛ ایشان ماه رمضان را آغاز نزول می‌داند.
وی افزود: براین اساس ایشان قائل به نزول تدریجی است و نزول دفعی را قبول ندارد و البته نزول تدریجی قطعی و حتمی است. ولی برخی معتقدند که قرآن یکباره در شب قدر بر وجود مبارک پیامبر(ص) نازل شده است ولی نه به شکل سوره سوره و آیه و آیه. برخی مانند علامه طباطبایی فرموده است که مفاهیم کلی و اساسی قرآن بر پیامبر(ص) نازل شده است و برخی طبق روایات معتقدند که قرآن ابتدا در بیت المعمور و یا بیت العزه(و البیت المامور) نازل شده و در حوادث مختلف به صورت آیه و سوره بر زمین نازل شده و بیت المعمور هم مکانی در آسمان به موازات خانه کعبه است.
انواع نزول
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه ما ناچاریم به دو نزول دفعی و تدریجی معتقد باشیم، ادامه داد: آیات سوره مبارکه قدر با صراحت فرموده است که ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و فرشتگان و روح در این شب نازل می‌شود و همه امور را برای خلیفه خدا در روی زمین می‌آورند. از طرفی در آیات دیگر نزول تدریجی را داریم بنابراین چاره‌ای جز پایبندی به دو نزول نیست.
علوی مهر همچنین در مورد ماهیت وحی گفت: وحی رسالی و نبوت لازم و ملزوم همدیگر هستند یعنی وحی فقط بر پیامبران الهی وارد می‌شود و مراد از این وحی، وحی رسالی است وگرنه وحی به صورت عام برای مادر موسی و حضرت مریم و و زنبور عسل و حتی شیاطین هم داریم. هر جا پیامبری اعم از اولوالعزم و ... باید به او وحی شده باشد زیرا اعلان نبوت تنها با وحی صورت می‌گیرد. پیامبر(ص) نمی‌تواند بدون دستور خداوند کسی را به پیامبری برگزیند. موسی(ص) هم از خداوند خواست تا هاورن را به عنوان نبی به کمک او بفرستد و در نهایت با جعل الهی این کار صورت گرفت.
ماهیت وحی
وی با بیان اینکه ماهیت و جنس وحی یکی است، تصریح کرد: وحی ماهیت محسوس مادی نیست که با حواس پنجگانه درک شود بنابراین علامه طباطبایی وحی را امر سری و مرموز می‌داند که فقط بر انبیاء از چند راه انجام می‌شود: وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ؛ یا وحی مستقیم یا از ورای درخت و یا ارسال فرشته. این وحی برای اطرافیان پیامبر(ص) قابل درک نبوده و صرفا از حالات پیامبر(ص) می‌فهمیدند که هم اکنون قرآن بر وجود مقدس نبی اعظم نازل می‌شود.
علوی مهر با بیان اینکه نزول قرآن بر قلب انجام می‌شود، اظهار کرد: مراد از قلب این قلب صنوبری مادی نیست بلکه قلب بر روح و جان پیامبر(ص) القاء و نازل شده است و به هیچ وجه قابل تغییر نیست دقیقا مانند اینکه شادی و باور به خود در انسان قابل فراموشی نیست و ما شکی نداریم که خودمان هستیم. در روایات وارد شده که جبرئیل فرمودند بعد از وفات پیامبر(ص) من برای وحی به زمین نمی‌آیم البته ائمه(ع) مرتبط با جبرئیل بودند ولی نه برای دریافت وحی رسالی.
نفوذ شیطان در وحی ناممکن است
وی افزود: شیطان هم هرگز نمی‌توانست در وحی دخالت و انحرافی داشته باشد زیرا وحی در جان پیامبر(ص) می‌نشست و هیچ خطایی در آن راه ندارد. عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا؛ إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا؛ خدا برای هر رسولی از جلو و پشت سر محافظان و نگهبانی قرار داده تا رسول و وحی کاملا حفاظت شده باشد. بلا تشبیه مانند ماشین‌هایی که پول برای بانک می‌آورند که محافظان شدیدی دارد.
علوی مهر گفت: البته وحی از سه راه گفته شده نازل شده ولی عمده وحی بر پیامبر(ص) از طریق القاء بر قلب بوده که سنگین‌تر نوع وحی بود و پیامبر عرق می‌کرد و رنگشان تغییر می‌کرد همچنین درباره وحی از طریق جبرئیل هم آیات زیادی دارد و ایشان در قالب تمثل به زیباترین فرد در مدینه(حلیه کلبی) بر ایشان نازل می‌شد و در اینجا هم خطا نبود زیرا پیامبر(ص) درک می‌فرمودند که فقط خدا با پیامبر(ص) سخن می‌گوید.
وی افزود: آنجا که به شکل کلبی می‌آمد فلاسفه آن را برای ضرورت دانسته‌اند یعنی یا مادی بودن پیامبر(ص) آنقدر باید صعود کند که به شکل مجردات در آید و یا جبرئیل باید از حالت مجرد تمثل مادی پیدا کرده و وحی را القاء کند بنابراین برای القای روح هم باید از حالت مادی تجرید شده باشد.
انتهای پیام
