یادی از «ملّاباشی» و «ملّاباجی»ها

به گزارش ایکنا از قزوین، «قاف پیش لام: قُل»، «الف زبر: اَ»، «عین و واو پیش: عو»، «ذال پیش: ذُ»، می‌شود: «قُل اَعوذُ». ملّاباشی، زیر و زبر (مصوّت‌ها) را به ترتیب روی همه حروف الفبا که در مرحله اوّل آموزش داده شده بود، قرار می‌دهد و قرآن آموزان هم‌صدا با هم با لحن و آهنگی خاص جواب می‌دهند؛ ملّا می‌گوید: «الف» و شاگردان فوراً هجی می‌کنند: الف دو زِبَر «اً» و دو زیر «اٍ».

ملّاباشی حروف الفبا را بلند بلند می‌خواند و بچه‌ها تکرار می‌کنند، حالا نوبت آن است که «خلیفه» های کلاس که همان قرآن آموزانی هستند که از نظر هوش و معلومات بالاتر از باقی شاگردان هستند و درسشان را خوب فرا می‌گرفتند، از طرف ملّا درس را به دیگر دوستانشان یاد بدهند و این‌گونه با تمرین و تکرار آیات به روش هجی کردن و مقابله (هم‌خوانی) در محضر استاد روخوانی قرآن برای همیشه در تاروپود ذهن و روح قرآن آموزان مکتب‌خانه ماندگار می‌شود.

آموزش قرآن در مکتبخانه‌ها همراه با آداب‌ورسومی خاص بود، در این روش قرآن آموزان به‌صورت نیم‌دایره و مکتب‌خانه‌ای کنار هم می‌نشینند و شیوه روخوانی و روان‌خوانی قرآن کریم با لحن عرب را آموزش می‌بینند. کسی که تا سوره بینه قادر به روخوانی بود، جشن اول را برایش می‌گرفتند و نقل‌ونبات روی سرش می‌پاشیدند و جشن دوم وقتی بود که فرد قادر به روخوانی عم‌جزء می‌شد و پس از آن باید می‌توانست سوره «یس» را بخواند و سپس کل قرآن را می‌خواند و استاد قرآن می‌شد و پس از آن اجازه آموزش به دیگران را می‌یافت.

«مکتب‌خانه» مکانی بود که در آن به روشی سنتی اما کارآمد روخوانی قرآن کریم و برخی از سوره‌ها از جمله حمد، قدر، عم‌جزء (جزء 30 قرآن کریم)، الرحمن و یاسین به نوآموزان آموزش داده می‌شد و در روزگاری نه‌چندان دور توسط پیرمرد یا پیرزنی به نام «ملّاباشی» یا «ملّاباجی»، در شهرها و روستاهای کشورمان متداول و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود.

روش به‌کار رفته در آموزش قرآن کریم در مکتب‌خانه‌ها امروز در میان ما گمنام و غریب است و کمتر کسی از نسل امروز به این روش آشنایی دارد، در این میان گروهی به دنبال احیای این روش هستند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسن اسماعیلی، مدرس قرآن در قم، که از زمان کودکی در مکتب‌خانه‌های سنتی بوشهر حضور داشته، بعد از مدتی به‌عنوان کمک‌مربی قرآنی فعالیت جدی خود را در حوزه آموزش قرآن آغاز می‌کند و اکنون درصدد آموزش نوین این روش سنتی به قرآن آموزان و احیای آن است.

حجت‌الاسلام اسماعیلی، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین، با تأکید بر اینکه برکات علمی و دینی و حوزوی خود را از برکت قرآن دارد، اظهار می‌کند: بعد از آشنایی با روش آموزش روخوانی قرآن به روش سنتی و مکتب‌خانه‌ای و بررسی زوایای مختلف آن، به سراغ اساتید این حوزه رفته و در محضر آن‌ها اصول و روش روخوانی قرآن را به شیوه مکتب‌خانه‌ای فرا گرفتم.

وی ادامه می‌دهد: معتقدم در مسیر فهم قرآن سبک روخوانی به شیوه مکتب‌خانه‌ای آثار و برکات بسیاری دارد لذا این سبک آموزشی به دلیل اصالت این شیوه و قوت آن باید احیاء شود.

این مدرس قرآن عنوان می‌کند: سبک روخوانی سنتی چند مزیت دارد، نخست آنکه قدرت تثبیت را در افراد نسبت به کلمات قرآنی افزایش داده و مرحله‌ای توانمند و قدرتمندی برای شروع حفظ قرآن است؛ در واقع این روش آموزشی ذهن انسان را خلاقانه پرورش می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه بسیاری با روش‌های نوین آموزشی قرآن کریم، دچار اشتباه در صحیح خوانی قرآن کریم می‌شوند، تصریح می‌کند: این روش کمک بسزایی به صحیح خواندن قرآن می‌کند؛ وقتی قرآن آموز تک‌تک حرکات کوتاه و کشیده و حروف قرآن را با این شیوه در نزد خود اعتراف و شکل آن را ادا می‌کند، بی‌شک بعدها در صحیح خوانی آیات قرآن یاری گرش خواهد بود.

این فعال قرآنی می‌گوید: اگر این سبک آموزشی در جامعه نهادینه شود جذابیت و تنوع آموزش قرآن کریم را زیاد، قدرت تکلم افراد را قوی‌تر و قدرت ذهنی آن‌ها را بالاتر می‌برد.

حجت‌الاسلام اسماعیلی یادآور می‌شود: با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد روش قرآن آموزی مکتب‌خانه‌ای، تصمیم گرفتیم این شیوه آموزشی که در حال خاک خوردن بود را احیاء کنیم که با توجه به گذشت بیش از یک قرن از کنار گذاشته شدن این روش آموزشی در جامعه، می‌توان گفت این روش برای مردم امروز شیوه‌ای جدید محسوب می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: روش آموزشی مکتب‌خانه‌ای کاملاً ایرانی و اسامی به‌کاررفته نیز کاملاً بومی است ازاین‌رو بهترین حلقه وصل بین زبان مادری و زبان عربی در آموزش قرآن کریم در بین ایرانیان به شمار می‌رود.

اسماعیلی با اشاره به احیای این سبک سنتی روخوانی قرآن کریم در کشور خاطرنشان می‌کند: یکی از مشخصات ویژه آن آهنگین بودنش است که موجب جذابیت این سبک در میان اقشار مختلف به‌ویژه قشر کودک و نوجوان و استقبال آن‌ها می‌شود.

وی اضافه می‌کند: شاید در نگاه نخست این شیوه روشی سخت باشد اما هر کاری در نگاه اول مشکل به نظر بیاید که با تمرین و ممارست می‌توان به نتیجه دلخواه دست‌یافت؛ چنانچه امروز شاهد فعالیت کلاس‌های تقویت استعدادهای ذهنی و آموزش مفاهیم ریاضی بسیار سخت در قالب عملیات چرتکه هستیم که موجب تقویت فعل‌وانفعالات ذهنی جدید در بین افراد می‌شود.

این فعال و مدرس قرآنی تأکید می‌کند: اگر در هرگونه آموزشی برخی سختی‌ها را تحمل‌کنیم نتیجه آن قدرتمند شدن ما خواهد بود، البته مربیان روش سنتی نقش مهمی در سخت و یا آسان جلوه دادن این روش آموزشی دارند؛ اگر بتوانند با روش‌های جذاب آن را آموزش دهند بی‌شک شاهد استقبال بسیار قرآن آموزان و خانواده‌های آن‌ها از این شیوه خواهیم بود.

حجت‌الاسلام اسماعیلی بیان کرد: روش آموزشی مکتب‌خانه‌ای نیز که دارای جذابیت‌های بسیار است را می‌توان به‌عنوان روشی کاربردی در جامعه بسط داد و روخوانی قرآن را به این روش به قرآن آموزان و علاقه‌مندان آموزش داد.

این احیاگر روش سنتی آموزش قرآن کریم تصریح می‌کند: این شیوه مقدمه‌ای برای حفظ تمرکزی و فهم دقیق واژه‌ها است، سبک تفصیلی جدیدی که بعد از 300 سال در حال احیاء آن هستیم.

این مدرس قرآن کریم با اشاره به برگزاری دوره‌های تربیت‌معلم روش سنتی آموزش قرآن کریم اضافه می‌کند: این دوره‌ها آغاز شده و در استان‌های مختلف از جمله استان قزوین در حال ترویج این شیوه و تربیت مربیانی در این حوزه هستیم.

حجت‌الاسلام اسماعیلی در پایان با اشاره به برگزاری دوره آموزشی در قزوین خاطرنشان می‌کند: در دوره آموزشی برگزار شده در قزوین قرآن آموزان و مخاطبان دهه پنجاه تا مخاطبان دهه هشتاد با روشی نو و جدید مواجه شدند که بعد از سه روز آموزشی بازخوردی خوب را از آن‌ها دریافت کردیم.