توصیه امام سجاد(ع) برای عافیت‌طلبی در شب قدر

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 14 اردیبهشت به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی ما را قدم به قدم از منازل عبور داد تا به شب‌های قدر رسیدیم. به نظر می‌رسد امام برنامه زندگی را در قالب دعا ارائه می‌دهند و ما را نسبت به نقاط آسیب‌پذیر هوشیار می‌کنند و می‌آموزند که چگونه با خداوند متعال سخن بگوییم. امام اصول اساسی زندگی ما را معرفی کرده و می‌گویند چگونه باید زندگی خود را تنظیم کنیم.

وی ادامه داد: بعد از مقدمه‌چینی به اینجا رسیدیم علم و عمل یا به بیان دیگر دانایی و انجام آنچه انسان می‌داند یکی از راه‌های نجات است البته دانایی باید مبتنی بر عقل باشد و همه انسان‌ها نیز از عقل طبیعی برخوردار هستند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: شب گذشته در خصوص ذکر «سُبْحانَک یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنا مِنَ النّارِ یا رَبِّ» صحبت کردیم و گفتیم که باید ببینیم در درون منزلگاه ذهنی و یا نفس خود چه مواد قابل احتراقی جمع‌آوری کرده‌ایم که باید آنان را پاک‌سازی کنیم.

بیشتر بخوانید:

• اعمال و افکار منفی مصادیق «نار» هستند
• راهکار تحقق سلامت روانی در دعای ابوحمزه ثمالی
• علم ضرب در عمل؛ فرمول زندگی سالم

وی اظهار کرد: اگر انسان اخلاص داشته باشد به همان نسبت از آتش و آسیب‌پذیری دور می‌شود؛ به نظر می‌رسد بر اساس نشانه‌های قرآن و ادعیه متوجه می‌شویم مهم‌ترین مواردی که قابل احتراق هستند به افکار باز می‌گردد پس اگر آن‌ها را اصلاح کنیم اعمال ما راحت‌تر کنترل شده و تحت مدیریت ما قرار خواهند گرفت.

جان‌بزرگی تشریح کرد: باید با دید جدید قرآن کریم را مطالعه کنیم چون هدایتگر است و خداوند را به ما معرفی می‌کند. در ادعیه معصومین و قرآن کریم می‌بینیم که به عقل طبیعی انسان اعتماد شده است به نظر می‌رسد خداوند به عقل فطری ما بیشتر اعتماد دارد فلسفه بعثت پیامبران نیز غبارروبی از نظام عقلی ما بوده است در حقیقت عقل یک بسته و ابزاری است که در درون ما انسان‌ها قرار داده شده است اما قلب آسیب‌پذیر است و در آن عمل خود را می‌سازیم؛ عقل حقایقی اعم از خوشایند و ناخوشایند را کشف می‌کند اما ممکن است وسوسه‌ها قلب را تحت تأثیر قرار دهند و ما خود را توجیه کنیم.

وی اشاره کرد: نمونه‌ای از افکاری که ما را تأثیرپذیر می‌کند افکاری است که گمان می‌کنیم درست است ولی در سنجش می‌بینیم که غلط است؛ هر عملی را که به قلب ارائه کنیم و عقل تأیید نکند عمل مطلوبی نیست. اما جایی که عقل می‌گوید من نمی‌دانم باید از وحی یا دانش محکم کمک بگیریم البته عقل و شرع جایگاهی برای علم قائل هستند و بسیاری از فقها برخی از احکام را با تکیه بر دانش علمی صادر می‌کنند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: زمانی که ما غیبت برادر دینی خود را می‌کنیم متوجه می‌شویم سخنی که می‌گوییم تنها تا قبل از جاری شدن بر زبان اختیارش با ماست و پس از بیان دیگر اختیارش را نداریم، از دید روانشناختی به خاطر برخی افکار ناراحت می‌شویم و فکر می‌کنیم که دیگران باید با ما آنگونه که تصور داریم رفتار کنند برای مثال با خود می‌گوییم فلان کس باید به من احترام بگذارد. ممکن است این افکار درست نباشد و فراموش نکنیم که این افکار مشتعل‌کننده وجود ماست.

وی افزود: در خصوص رفتار نیز این‌گونه است در هر موقعیتی با گزینه‌هایی مواجه هستیم که باید بین «خوب و خوب‌تر» و «بد و بدتر» انتخاب کنیم و عقل می‌تواند بهترین کار را تشخیص دهد بنابراین باید اولویت‌ها را تشخیص دهیم و مشخص کنیم چه افکار و رفتارهایی ما را مستعد آسیب‌پذیری می‌کند.

جان‌بزرگی اظهار کرد: امام سجاد(ع) از خداوند ذکری را طلب می‌کنند که خاص باشد و در این قسمت نکته‌هایی مطرح می‌شود که اهمیت ذکر را متوجه می‌شویم؛ زمانی که عملی را به عقل ارجاع می‌دهیم متوجه درست و یا غلط بودن رفتار می‌شویم. امام به ما می‌گویند چه چیزهایی باعث می‌شود نیروهای عقلانی را چند برابر کنیم و از آن به‌عنوان ذکر یاد می‌کنند.

وی به فراز ۴۳ دعای ابوحمزه ثمالی اشاره کرد و گفت: در این قسمت از دعا نکته جالبی وجود دارد و امام سجاد(ع) به خداوند می‌گویند خدایا ابزاری را به من بده که بین نور درونی من و نوری که از تو می‌گیرم اتصالی ایجاد کند تا گرفتار آتش نشوم.

«ذکر» اتصال عقل طبیعی به عقل کامل است

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه متذکر شد: عقل یکی از امکانات ماست که دانش تولید کرده و از دانش بیرونی هم برای تقویت خود استفاده می‌کند اما این عقل برخی مواقع دستش بر برخی از مسائل نمی‌رسد که مسائل معنوی از جمله آن‌هاست بنابراین «ذکر» عقل طبیعی را به عقل کامل یا همان عقل کل که خداوند باشد متصل می‌کند در غیر این‌ صورت احتمال دارد گرفتار آسیب شویم.

وی ادامه داد: چهار زمینه آسیب‌پذیر وجود دارد که باعث می‌شود دچار مشکل شویم این زمینه‌ها شامل گرفتار شدن در شهوت، گرفتار شدن در شهرت، ریا و طغیان است. «اشرا» و «بطرا» بیان شده در فراز 43 بیانگر خوشی‌هایی است که ما را دچار غفلت می‌کند این چهار زمینه آسیب‌پذیر موجب خروج ما از اخلاص می‌شود و در حقیقت به منزله جاده‌هایی است که ما را به سمت آتش می‌برد.

جان‌بزرگی اظهار کرد: ذکری که امام سجاد(ع) به ما می‌آموزند باعث می‌شود مرتب خداوند را در قلب خود انتخاب کنیم چون جایگاه خداوند در قلب ماست و اختیار قلب را از ما نگرفته است؛ بنابراین باید دائماً از قلب خود مراقبت کنیم چون جایگاه خداوند است.

وی به تشریح فراز 43 پرداخت و گفت: «اَللّـهُمَّ خُصَّنی مِنْک بِخاصَّةِ ذِکرِک وَلا تَجْعَلْ شَیئاً مِمّا اَتَقَرَّبُ بِهِ فی آناءِ اللَّیلِ وَاَطْرافِ النَّهارِ رِیآءً وَلا سُمْعَةً وَلا اَشَراً وَلا بَطَراً وَاجْعَلْنی لَک مِنَ الْخاشِعینَ؛ و به‌راستی تو هرچه را بخواهی انجام دهی ولی جز تو کسی نتواند هرچه خدا خواهد انجام دهد خدایا مرا به ذکر مخصوص خود مخصوصم دار و آنچه را من به‌وسیله آن در تمام ساعات و دقایق روز و شب وسیله تقرب درگاهت قرار دهم خودنمایی و شهرت‌طلبی و سرکشی و گردن‌فرازی قرار مده و مرا از فروتنان درگاهت قرارم بده»؛ امام بعد از معرفی چهار زمینه آسیب‌پذیر خشوع را به ما معرفی می‌کنند و اگر علم مبتنی بر عقل باشد در انسان خشیت ایجاد می‌کند و خداوند نیز در قلب قرار دارد؛ اگر عالم باشیم «خاشع» نیز خواهیم بود «خشیت» ترس مفید همراه با لذت است در صورت داشتن آن، گرفتار بشر نخواهیم بود و از حق نیز نخواهیم گذشت.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه به فراز 44 اشاره و تصریح کرد: «اَللّـهُمَّ اَعْطِنی السِّعَةَ فِی الرِّزْق وَالاْمْنَ فِی الْوَطَنِ وَقُرَّةَ الْعَینِ فِی الاْهْلِ وَالْمالِ وَالْوَلَدِ وَالْمُقامَ فی نِعَمِک عِنْدی وَالصِّحَّةَ فِی الْجِسْمِ وَالْقُوَّةَ فِی الْبَدَنِ وَالسَّلامَةَ فِی الدّینِ وَاسْتَعْمِلْنی بِطاعَتِک وَطاعَةِ رَسوُلِک مُحَمَّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ اَبَداً مَا اسْتَعْمَرْتَنی وَاجْعَلْنی مِنْ اَوْفَرِ عِبادِک عِنْدَک نَصیباً فی کلِّ خَیر اَنْزَلْتَهُ وَتُنْزِلُهُ فی شَهْرِ رَمَضانَ فی لَیلَةِ الْقَدْرِ وَما اَنْتَ مُنْزِلُهُ فی کلِّ سَنَة مِنْ رَحْمَة تَنْشُرُها وَعافِیة تُلْبِسُها وَبَلِیة تَدْفَعُها وَحَسَنات تَتَقَبَّلُها وَسَیئات تَتَجاوَزُ عَنْها؛ خدایا به من عطا فرما وسعت در روزی، و امنیت در وطن، و چشم روشنی در خاندان و مال و اولاد و پایدار ماندن نعمت‌هایی که در پیش من داری و تندرستی و نیرویی در بدن و سلامتی در دین و همیشه تا زنده‌ام مرا به طاعت خود و اطاعت پیامبرت محمد صلی الله علیه وآله وادار کن و بگردانم از پرنصیب‌ترین بندگانت در هر خیری که نازل کرده و در ماه رمضان در شب قدر نازل گردانی و آنچه را در هر سال نازل گردانی از مهری که بگسترانی و تندرستی که بپوشانی و بلاهایی که بازگردانی و کارهای خیری که بپذیری و زشتی‌هایی را که از آن‌ها درگذری».

با «ذکر» گرفتار مسیر غلط نشویم

وی بیان کرد: امام سجاد(ع) در ادامه سبک جالبی را می‌آموزند و مقدماتی را برای آن فراهم می‌کنند سپس خواسته خود را بیان می‌کنند؛ در ابتدا می‌گویند به من «ذکر» بده تا گرفتار چهار مسیر غلط نشوم و من را جزو کسانی قرار ده که در برابر تو خشوع داشته باشند و سپس دعا می‌کنند که خداوندا به من وسعت رزق بده. امام سجاد(ع) پیش از این ما را از مرز زندگی به وسط زندگی آورده بودند اگر با این شرایط بیاییم وسعت روزی موجب تکبر ما نمی‌شود.

جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: امام سجاد(ع) در ادامه دعا از خداوند می‌خواهند امنیت جایی که زندگی می‌کنم را بالا ببر و از شر و دشمنانش خلاص کن، خدایا از تو نور چشم برای همسر، مال و فرزندانم می‌خواهم؛ اینجا مشخص می‌شود مال، همسر و فرزندان باید نور چشم باشد.

وی تصریح کرد: امام(ع) در ادامه دعا می‌فرمایند نعمت‌هایی که به من دادی را پایدار کن امام ابزار زندگی را به‌صورت «خداسو» می‌چینند و از خداوند صحت جسم را طلب می‌کنند و می‌گویند بدنم را قوی و دین من را سالم کن، یعنی این دین می‌تواند بیمار شود و از دست افراد بیمار به انسان برسد، مثلاً دینی که از معاویه به دست مردم می‌رسد با دینی که از دست حضرت علی(ع) به مردم می‌رسد متفاوت است.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تشریح کرد: امام سجاد(ع) در ادامه مسائل مادی و بدنی را مطرح می‌کنند و می‌گویند تا عمر دارم به من کمک کن. دراین قسمت امام سجاد(ع) به ما می‌آموزند که شب قدر چه باید بخواهیم و می‌گویند خدایا پرخیرترین و پرسودترین چیزی که برای بندگانت نازل می‌کنی آن‌ها را می‌خواهم. این خیرها را از رحمت خود منتشر می‌کنی و من آن‌ها را می‌خواهم. در این قسمت از دعا امام سجاد(ع) به سلامتی اشاره می‌کنند که شامل سیستم جسمی معنوی و روانی است و می‌گویند من را قوی کن. دائماً باید عافیت بخواهیم چون بدن وسیله عبادت است.

وی اضافه کرد: سپس امام می‌فرمایند همه بدی‌ها را از من دور کن و همه حسناتی که برای تو قابل‌قبول است را می‌خواهم؛ از تو می‌خواهم اگر در من بدی جمع شده از اعمال آسیب‌پذیر من درگذر و کاری کن که این‌ها موجب بدبختی من نباشد این بدی‌ها را از من دور کن. با مقدمه‌ای که امام سجاد(ع) آموخت بین عقل طبیعی و عقل کل ارتباط برقرار شده و ذکر موجب می‌شود خشوع را ببینیم.

داروی دعا برای زندگی پایدار

جان‌بزرگی اشاره کرد: چیزهایی که امام سجاد(ع) در دعا می‌خواهند آرزوی ما در دنیاست که فقط خداوند می‌تواند آن‌ها را عطا کند، در اینجا امام سجاد(ع) سبک زندگی معنوی خداسو را برای ما تدارک می‌بینند. اگر همه این موارد در زندگی ما وجود داشته باشد به چیزی نیاز نداریم، اگر تکیه‌گاه ما خدا باشد قطعاً این موارد را به ما خواهد داد.

وی متذکر شد: این روزها و شب‌ها را از دست ندهیم به احتمال قوی شب بیست و سوم ماه رمضان شب قدر است؛ امام سجاد(ع) با امکاناتی که در اختیار ما می‌گذارند سبک زندگی درست را به ما می‌آموزند؛ همچنین ویژگی‌های شخصیتی مثبت را به ما می‌آموزند و منابع و عوامل درونی و بیرونی را برای ما مشخص می‌کنند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان سخنانش یادآور شد: در این فراز از دعا امام سجاد(ع) نحوه نگاه به خانواده را بیان می‌کنند وقتی همسر و فرزند نور چشم هستند ما هم نور چشم آن‌ها هستیم پس باید زمینه را فراهم کنیم و خداوند نیز توفیق عمل را بدهد. از خاندان پیامبر و ادعیه دست نکشیم چون ادعیه بهترین داروخانه برای زندگی پایدار هستند.