جایگاه والای انس با قرآن و نماز در «مقابله خوانی» و «کبارخوانی»

ایران نیز در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آئین‌ها و خرده روایت‌های آئینی - نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب و در ستایش پروردگار رقم خورده است. با بررسی رفتارهای آئینی ایرانیان می‌توان کلیدواژه‌های ثابت و جهان‌شمولی؛ چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق را مشاهده کرد. در حقیقت این مفاهیم بازتاب متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آئین‌ها از تجلی می‌یابد.

تنیدگی ماه صیام با آئین‌های مردمی

مرور و مداقه بر رفتار آئینی ایرانیان با گستره تمدنی شأن، نشان‌دهنده ارادت آنها به حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه‌های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آئین مند ایرانیان مسلمان دارد. در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا یاد می‌شود، بهترین زمینه رفتارهای آئینی ایرانیان را برای ادای بندگی به خالق همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می‌کنند.

مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره‌ای ثابت نشسته‌اند که خوان‌گستر آن خداوند است.

تجلی انس و الفت با قرآن کریم در آئین «مقابله خوانی»

یکی از مهمترین وجوهی که به ماه مبارک رمضان اعتباری دوچندان میان رفتارهای آئینی و مذهبی ایرانیان می‌دهد به اعتقاد مسلمانان در ساحت عظیم الشان نزول قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان در شب‌های قدر بازمی‌گردد.

در حقیقت میان برکات فراوان ماه مبارک رمضان، ارتباط تنگاتنگی میان مسلمانان با قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی و وحدت آفرین جامعه مسلمانان جهان در مسیر رسیدن به رستگاری به عنوان غایت رفتار آنها در زندگی از یک سو و فراهم آوردن شرایط بهتر برای نزدیکی به پروردگار و آفرینشگر زمین و آسمان و برکت بخش زندگی مسلمانان باز می‌گردد.

در ماه مبارک رمضان که همواره خواندن آیه و سوره‌ای از قرآن کریم نزد پروردگار به مثابه ختم قرآن کریم است، شاهد همراهی مسلمانان با قرآن کریم به عنوان یکی از مهمترین الگوهای آئینی و مذهبی جدایی ناپذیر رفتار مسلمانان روزه‌دار؛ به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان هستیم.

در میان رفتارهای آئینی و مذهبی مردمان روزه‌دار در کشورمان از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب می‌توان شیوه‌های متعددی را در زمینه همراهی و انس با قرآن کریم از مراسم جمع خوانی و دورخوانی قرآن گرفته تا ختم سی جز این کتاب آسمانی طی ۳۰ روز مشاهده کرد. اما یکی از زیباترین و جذاب ترین شیوه‌های همراهی مسلمانان روزه دار با قرآن کریم را میان مردمان بوشهر و آئین «مقابله خوانی» می‌توان به نظاره نشست.

صادق عاشورپور از محققان و پژوهشگران نمایش‌های ایرانی در جلد نخست از مجموعه هفت جلدی آئین‌های نمایشی و نمایش‌های ایرانی خود که مربوط به اجرای آئین‌های مذهبی در مناسبت‌های خاص دینی مردمان مسلمان کشورمان است درباره آئین مقابله خوانی قرآن کریم آورده است: یکی از سنت‌های خاص استان بوشهر مقابله خوانی قرآن است که مردم گروه گروه بعد از افطار در حسینیه‌ها، مساجد، تکایا و برخی منازل در محله‌های قدیمی شهر جمع می‌شوند و به خواندن قرآن می‌پردازند. در آئین مقابله خوانی قرآن کریم مردم گرداگرد یکدیگر می‌نشینند و در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب یک جز از قرآن کریم را تلاوت می‌کنند که این تلاوت با مشارکت حضار است و یک نفر هم که به قرائت کلام الهی تسلط بیشتری دارد مجلس را اداره و اشکالات موجود در قرائت قرآن کریم را برطرف می‌کند. ویژگی بارز مقابله خوانی قرآن کریم حضور افراد کوچک و بزرگ در این آئین در کنار هم به صورت حلقه وار نشان از مودت و دوستی است. برگزاری آئین مقابله قرآن در استان بوشهر طرفداران خاصی دارد و یکی از برنامه‌های جدایی ناپذیر مردمان این خطه از کشومان در شب‌های ماه مبارک رمضان است و این روزها با وجود برگزاری آئین‌های مختلف قرآنی در استان هنوز هم جلسات مقابله پررونق است.

«کبارخوانی»؛ نعت پیامبر اسلام و بزرگی ماه مبارک رمضان

ادای فریضه نماز به عنوان ستون دین نزد مسلمانان به عنوان یکی از واجبات رفتارهای آئینی به شمار می‌رود و همواره ادای این فریضه به عنوان یکی از مهمترین الگوهای جامعه مسلمانان در راستای وحدت آفرینی و تکریم خداوند خالق مطلق شناخته می‌شود.

حقیقت ستایش، نیایش و سجده به درگاه خداوند رو سوی قبله‌ای واحد در این جهان اثیری که در آن زیست می‌کنیم، بزرگترین نمونه و گرانسنگ ترین الگو در زمینه رفتار وحدت آفرین و اتحاد مسلمانان به شمار می‌رود.

به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان و تاکید مبانی و آموزه‌های اسلام به برگزاری فرایض دینی مانند اقامه نماز به شکل جماعت زمینه‌ساز شکل‌گیری رفتارهای آئینی متعددی میان مسلمانان آیین‌مند ایرانی شده است. از مهمترین رفتارها می‌توان به آئین نمایشی کبار خوانی مربوط به خطه آذربایجان به ویژه آذربایجان غربی اشاره کرد.

کبار خوانی به عنوان یکی از الگوهای آئینی و نمایشی رفتارهای مذهبی مسلمانان اهل تسنن در کشورمان به شمار می‌رود. آئینی که بازتاب دهنده روحیه اتحاد جامعه مسلمانان زیر چتر واحدی به نام اسلام در حوزه رفتارهای آئینی مسلمانان اهل تسنن و تشیع در کشورمان است.

عیسی عزیزنژاد از مردم شناسان و پژوهشگران رفتارهای آئینی مردمان خطه آدربایجان غربی در مقاله‌ای با عنوان سنت‌های کردنشینان آذربایجان غربی در توصیف آئین کبار خوانی آورده است: در برخی شهرهای آذربایجان غربی حدود یک و نیم ساعت پیش از اذان صبح، ماموستاها- روحانیان اهل سنت- به پشت بام مساجد می‌روند و کبارخوانی را آغاز می‌کنند تا مردم را برای سحری خوردن بیدار کنند.

کبارخوانی در شأن پیامبر اسلام و بزرگی ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود و در گذشته‌های دور مردم هنگام سحر با صدای کبارخوان بیدار می‌شدند. صدای کبارخوانی گاه تا نیم ساعت به گوش می‌رسد و سپس قطع می‌شود. بعد از سحری خوردن و یک ساعت پس از کبارخوانی اول «کبار» مجددی خوانده می‌شود. «کبار» دوم اعلانی برای دست کشیدن از غذاخوردن و آماده شدن برای نماز صبح به شمار می‌رود. پس از کبارخوانی دوم به فاصله ۵ تا ۱۰ دقیقه نماز صبح از بلندگوی مساجد به گوش می‌رسد و روزه داران برای اقامه نماز آماده می‌شوند.

از: امین خرمی

انتهای پیام