مهارت‌های «نه گفتن» را یاد بگیریم

بسیاری از جوانان و نوجوانان به این دلیل دچار آسیب‌هایی مانند اعتیاد به مواد مخدر و الکل می‌شوند که توانایی رفتار قاطع به «نه گفتن» را ندارند و آن‌ها اغلب برای اینکه حمایت و دوستی همسالان خود را از دست ندهند، در مقابل خواسته‌های آن‌ها مقاومت نمی‌کنند و بهایی سنگین برای آن می‌پردازند.

خانواده مهم‌ترین و اساسی‌ترین نقش را در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دارد و جوانان و نوجوانانی كه توانایی «نه گفتن» به پیشنهادهای غلط را در خانواده آموزش دیده باشند، از آلوده‌‌شدن به انحرافات اجتماعی مصون می‌مانند.

باید توجه داشت که کلمه «نه» یکی‌از کوتاه‌ترین و ساده‌ترین کلمات برای تلفظ در فارسی است. اما گاهی دقیقاً همین کلمه، به زبان آوردنش بسیار سخت می‌شود.غافلگیر شدن، میل به راضی کردن دیگران و تأیید ایشان، ترس از ناراحت کردن دیگران و هماهنگی با بقیه، ترس از مجازات، احساس گناه، تفاوت با مقام بالادست، تلافی، نوع فرهنگ، از خودگذشتگی، نیاز به قدرت از مهم‌ترین علل «بله گفتن» به جای «نه گفتن» است.

وقتی می‌خواهیم به دیگران «نه» بگوییم، می‌ترسیم که احساسات‌شان را جریحه‌دار کرده یا ناامیدشان کنیم یا حتی بدتر، دیگر دوستمان نداشته باشند.اما نه گفتن هم مهارت‌هایی نیاز دارد مثل هر کار دیگری و قرار نیست با یک نه گفتن دنیا تمام شود.

از آنجایی‌که زندگی اجتماعی مستلزم رعایت مواردی است که هم حقوق دیگران و هم حقوق فرد در آن باید مورد توجه قرار گیرد مهارت نه گفتن یکی‌از لازمه‌های موفقیت فرد در زندگی شخصی و اجتماعی‌اش است.نه‌گفتن، یعنی وقتی ما نمی‌خواهیم مطلبی را بپذیریم با استفاده از این مهارت، بدون آن‌که به خود و دیگران آسیبی برسانیم، نه‌مان را به صورت فعال ابراز کنیم.

علت‌های زیادی در مشکل «نه گفتن» افراد نقش دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مواردی مثل ترس از دست دادن رابطه با فرد مقابل، احساس مسؤلیت در خصوص احساسات دیگران، اعتقاد به این‌که اگر از درخواست دیگران سر باز بزنید، آدم بد و خودخواهی هستید و شاید این‌کار را با از خودگذشتگی، ایثار و فداکاری و... که در دوران کودکی به شما آموخته‌اند، در تناقض می‌بینید، احساس مهم و با ارزش بودن در مواقعی که درخواستی از شما می‌شود و تصور این‌که اگر حتی برای یک‌بار هم درخواست دیگران را رد کنید، آن‌ها دیگر شما را به حساب نمی‌آورند و ممکن است حتی دیگر از شما چیزی نخواهند و یا حتی دلسوزی کردن اشاره کرد.

مریم کرمی، از جامعه‌شناسان لرستانی در گفت‎وگو با ایکنا از لرستان، در این رابطه، گفت: نه گفتن برای همه افراد آسان نیست و بسیاری از اشخاص را با چالش مواجه می‌کند که روان‌شناسان و جامعه‌شناسان برای حل این مشکل راه‌کارهایی ارائه کرده‌اند.

وی ادامه داد: اولین نکته‎ای که در «نه گفتن» کمک می‎کند این است که بدانیم اهداف زندگی ما در ابعاد مختلف شغل، زندگی مشترک، موقعیت اجتماعی، تحصیل و ... چیست؟ زمانی‌که اهداف و خواسته‌های خود را می‌شناسید نه گفتن خیلی راحت می‌شود چون دلیل خوبی برای گفتن نه خواهید داشت، چراکه هر چه‌قدر خودتان را بهتر بشناسید، راحت‌تر تصمیم می‌گیرید که چه چیزهایی شما را به رویاهایتان نزدیک‌تر می‎کند و به چه چیزهایی باید نه بگویید.

کرمی با اشاره به این‌که ما همواره باید به پیامدهای بله گفتن خود فکر کنیم، عنوان کرد: همیشه باید در نظر داشته باشیم زمانی‌که با درخواستی روبرو می‌شویم قبل‌از این‌که جواب بدهیم فکر کنیم، اگر جواب مثبت بدهید چه اتفاقی می‎افتد؟ چه پیامدهایی را به‎دنبال خواهد داشت؟ چه چیزهایی را به‌دست می‌آورید؟ اگر موافقت کنید چه چیزهایی را از دست خواهید داد؟ آیا حتماً باید این درخواست را قبول کنید؟

این جامعه‌شناس لرستانی با اشاره به این‎که یکی‎از نکاتی که بسیار در یادگیری هنر نه گفتن به ما کمک می‎کند کشف اعتقاداتی است که در ما سبب می‌شود نتوانیم دست رد به سینه کسی بزنیم، بیان کرد: اگر به تنهایی نمی‎توانید این عقاید را پیدا کنید مراجعه به روانشناس می‎تواند کمک بسیاری در این زمینه به شما بکند.
بهترین روش را برای نه گفتن انتخاب کنید
وی تأکید کرد: فکر کردن به این سؤال که «واقعاً نه گفتن چه عواقبی دارد؟» شاید سبب شود که مدام با خودتان فکر کنید که نکند فردی از دست شما ناراحت شود، یا در نگاه و دیدگاه دیگران آدم بدی به نظر برسید از ادب به دور است و یا خیلی دلایل دیگر برای نه نگفتن داشته باشید، این افکار نشان‌دهنده خیرخواهی و حُسن‎نیت شماست.

کرمی با بیان این‎که برای این‌که بتوانید نه بگویید ابتدا خودتان بپذیرید که نه گفتن بخشی از زندگی شماست و شما نباید تمامی درخواست‎هایی که از شما می‎شود را بپذیرید، تصریح کرد: نه گفتن هیچ اشکالی ندارد و شما تنها آدمی در این دنیا نیستید که نه می‎گوید تنها نکته مهم در پاسخگویی شما چه بله و چه نه رعایت رفتاری توأم با احترام است.

این جامعه‎شناس با اشاره به این‎که هر شخص به روش‎های مختلفی می‎تواند پیام نه خود را انتقال دهد، افزود: این پیام را می‎توانید رو در رو، با استفاده از پیامک، ایمیل، مکالمه تلفنی و یا هر راه دیگری انتقال دهید، این‎که شما چگونه درخواست را رد می‎کنید بسیار مهم است و به شرایط و چگونگی رابطه شما با آن شخص بستگی دارد بنابراین سعی کنید که بهترین روش را برای نه گفتن انتخاب کنید.

وی با بیان این‎که برای این‎که نه بگوییم لازم نیست که داستان بسازیم فقط بگوییم نمی‎توانیم و توضیح کوتاهی بدهیم که چرا این درخواست را رد می‎کنیم، اظهار کرد: لازم نیست توضیحاتی را بدهید که اصلاً به آن شخص مربوط نمی‎شود، شما تنها می‎خواهید این پیام را برسانید «نه، ممنون» و هر توضیحی غیر از این اضافه است.

کرمی با بیان این‎که ما بسیاری از اوقات نه گفتن را نشانه بی‎احترامی می‎دانیم، اضافه کرد: اما محترمانه یا نامحترمانه بودن این رفتار، ربطی به نه گفتن یا آره گفتن شما ندارد، بلکه به نحوه بیان و گفتن آن مربوط می‎شود، در پاسخی که می‎دهید باید ادب را رعایت و برای احساس طرف مقابل خود ارزش قائل شوید.

این جامعه شناس با اشاره به این‎که چگونه «نه» گفتن نیز اهمیت دارد، افزود: اگر خواستید می‎توانید یک پیشهاد جایگزین را به فرد مقابل ارائه دهید، اگر شخص مناسبی برای درخواست ایشان نیستید، شخص دیگری را می‎توانید به او معرفی کنید که برای انجام آن کار مناسب است، اگر الان برای انجام کاری وقت ندارید زمان دیگری پیشنهاد دهید که وقتتان آزاد است یا اگر راه‌حلی برای مشکل به نظرتان می‌رسد آن شخص را راهنمایی کنید.

وی با اشاره به این‎که گاهی اوقات پیش می‎آید که نمی‎دانید «نه» بگویید یا «بله»، افزود: در این موارد بهترین کار نوشتن است، شروع به نوشتن کنید هرچیزی که به ذهن شما می‎رسد را بر روی یک برگه کاغذ بنویسید وقتی که تمام شد شروع به نوشتن دلایل و جوابی که می‎خواهید به طرف مقابلتان بدهید، بکنید این‌کار به شما کمک می‎کند تا به مقدار زیادی از احساس درماندگی‎تان کم شود.

کرمی با بیان این‌که براساس تحقیقات روانشناسی انجام شده نوشتن به شما کمک می‌کند تا با خود زودتر به نتیجه برسید و بهترین تصمیم ممکن را در شرایطی که دارید بگیرید، وقتی که می‎نویسید خیلی زود می‎فهمید که در جواب چه بگویید، تصریح کرد: در بسیاری از مواقع افراد با وجود دانستن راهکارهای مختلف نمی‎توانند در عمل آن‎ها را اجرا کنند، این امر می‎تواند به‌دلیل مهارت جرئت‌ورزی پایین در شما باشد، در واقع نه گفتن نمود بارزی از مهارت جرئت‎ورزی است، اگر در این مهارت ضعف زیادی دارید مراجعه به کارگاه‌های آموزشی در زمینه مهارت‌های زندگی، مطالعه کتاب‌های آموزشی و مراجعه به روانشناس ازجمله گزینه‎های بسیار مؤثری است که می‎توانند به شما کمک کنند.