ارتباط غدیر، نهج‌البلاغه و بیانیه گام دوم انقلاب

به گزارش ایکنا، برای شناخت بهتر صاحب غدیر، مردی که خداوند او را تنها امیرالمؤمنین عالم و یگانه جانشین پیامبر اسلام(ص) قرار داده، بهترین و موثق‌ترین منبع نوشته‌هایی است که از حضرت علی(ع) به جا مانده است. برای شناخت بهتر نوشته‌ها و گفته‌های حضرت علی(ع) با محمدمهدی علیقلی محقق، نویسنده و مدیر مسئول موسسه احیای فرهنگ نهج‌البلاغه، که بیش از 20 سال است در گسترش فرهنگ نهج‌البلاغه فعالیت می‌کند، به گفت‌وگو نشستیم. از جمله آثار وی در حوزه نهج‌البلاغه می‌توان به کتاب‌های سیمای نهج‌البلاغه، نهج‌البلاغه از دیدگاه مقام معظم رهبری، درسنامه نهج‌البلاغه(6 جلد)، نهج‌البلاغه‌شناسی و... اشاره کرد. برگزاری دوره‌های متعدد تربیت مربی نهج‌البلاغه در سراسر کشور نیز از دیگر فعالیت‌های اوست.

ایکنا ـ رابطه نهج‌البلاغه با غدیر خم چیست؟

نهج‌البلاغه برادر قرآن و صاحب آن، امیرمؤمنان علی(ع) نیز قرآن ناطق، مفسر قرآن و تربیت شده پیامبر اسلام(ص) است. پیامبر اسلام(ص) ۲۳ سال تلاش کردند و دینی کامل برای هدایت بشر آوردند. این دین با انتخاب حضرت امیر در روز عید غدیر خم با خطبه پیامبر(ص) و با نازل شدن آیاتی از سوره مائده، کامل شد و ایشان به عنوان جانشین پیامبر و انسان کامل مأموریت یافت بعد از پیامبر، بشر را به کمال برساند. پس نهج‌البلاغه، سخنان امیرالمومنین علی(ع)، شرح و تفسیر قرآن کریم و در مسیر احیای فرهنگ غدیر خم است.

کلام امیرمؤمنان علی(ع) حاصل ۲۳ سال تلاش پیامبر(ص) است و پیام نهج‌البلاغه به بشریت، همان پیام قرآن و پیام غدیر خم است. امروز بشر از بی‌عدالتی، ظلم، جهل، فقر و فساد می‌نالد. پیام حضرت امیر در این کتاب فقرزدایی، عدالت، زندگی عقلانی و رشد و کمال است. حکومت امیرالمؤمنین در عمل عدالت و فقرزدایی را نشان داد، بنابراین در قرن 21 ما به عنوان شیعه امیرالمومنین باید از نهج‌البلاغه درس بگیریم و عدالت، انسانیت و فقرزدایی را به بشر امروز نشان دهیم. پس احیای فرهنگ غدیر یعنی عمل به نهج‌البلاغه علی(ع) و احیای فرهنگ نهج‌البلاغه، بهترین معرف فرهنگ غدیر خم است.

ایکنا ـ نهج‌البلاغه برای رشد و تعالی انسان امروزی و برای نجات بشر از انحراف چه راهکارهایی دارد؟

امروزه مشکل بشریت در نوع تفکر و سبک زندگی غربی است؛ سبک زندگی که حتی در اروپا و امریکا شکست خورده است و هر روز شاهد تظاهرات در غرب و آمریکا هستیم. بشریت امروز یک بُعدی حرکت می‌کند و خلاصه شده در مسائل مادی و از زندگی معنوی و رشد و کمال غافل است؛ در حالی که نهج‌البلاغه برای تعالی انسان، هم به مسائل مادی اشاره دارد، هم به آموزه‌های معنوی و هر جامعه‌ای که با این کتاب انس گیرد، از انحراف و سرگشتگی نجات می‌یابد. خداشناسی، جهان‌شناسی و فلسفه آفرینشی که در خطبه‌های نهج‌البلاغه معرفی شده باعث رشد و تعالی انسان می‌شود. امروزه بشریت، بی‌هدف زندگی می‌کند و نهج‌البلاغه به بشریت سبک زندگی هدفمند را نشان می‌دهد. امام علی(ع) در حکمت ۴۵۶ این کتاب نورانی می‌فرماید: «ای انسان بهای جان تو بهشت است، به کمتر از آن خودت را نفروش»؛ یعنی انسان اشرف مخلوقات و گل سرسبد آفرینش است و نباید فقط اسیر مادیات باشد. آموزه‌های نهج‌البلاغه، براساس انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی است. سبک زندگی و حکومت امیرمؤمنان علی(ع) بهترین روش زندگی را به بشریت و حکومت‌ها آموزش می‌دهد. بشریت بار دیگر باید انسان را از دیدگاه نهج‌البلاغه بشناسد؛ آموزه‌های علی(ع) می‌تواند نجات‌دهنده بشریت باشد، به شرطی که بشریت، خداشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی را از نهج‌البلاغه بیاموزد.

ایکنا ـ چرا نهج‌البلاغه در مجامع دینی و مراکز فرهنگی و جامعه ما مهجور است؟

مسئله مهجوریت نهج‌البلاغه زوایای مختلفی دارد، امروزه هزار و 41 سال از جمع‌آوری نهج‌البلاغه می‌گذرد و تاکنون بیش از سه هزار عنوان کتاب به بیش از 40 زبان زنده دنیا درباره این کتاب نوشته شده و بیش از 70 درصد این کتاب‌ها از سوی تربیت‌شدگان حوزه‌های علمیه به نگارش درآمده است. نهج‌البلاغه از قرن پنجم در خراسان بزرگ توسط یعقوب بن احمد نیشابوری مطرح شد و اولین کسی بود که نهج‌البلاغه را در خراسان بزرگ مطرح کرد. نهج‌البلاغه قبل از اینکه در بغداد مطرح شود، در خراسان مطرح شد؛ در قرن ششم از همان منطقه، ظهیرالدین ابوالحسن زیدبیهقی، اولین شارح در میان شرح‌های موجود نهج‌البلاغه بود؛ وی شرحی دارد به نام معارج نهج‌البلاغه و در طول هزار سال گذشته تربیت‌شدگان حوزه‌های علمیه آثار باارزشی درباره نهج‌البلاغه منتشر کرده‌اند.

پیش از انقلاب نیز مقام معظم رهبری، آیت‌الله فاضل لنکرانی و آیت‌الله نوری همدانی کلاس‌های نهج‌البلاغه داشتند. بعد از انقلاب، آیت‌الله مکارم شیرازی با عده‌ای از فضلا تلاش کردند و شرح 15 جلدی بر نهج‌البلاغه نوشتند که شرح خوبی هم هست. همچنین مرحوم محمددشتی، آیت‌الله دین‌پرور و علامه محمدتقی جعفری کتاب‌های بسیار خوبی درباره نهج‌البلاغه دارند.

علی‌رغم نگارش همه این آثار تقریباً همه اهل علم و دوستان فرهنگ علوی قبول دارند که نهج‌البلاغه در جامعه مهجور است، اما چه باید کرد تا نهج‌البلاغه از مهجوریت در بیاید؟ علما و اساتید باید کرسی تدریس نهج‌البلاغه در حوزه‌های علمیه و در دانشگاه‌ها دایر کنند. ناپسند است که بعد از 41 سال از انقلاب اسلامی، نهج‌البلاغه در حوزه‌های علمیه شیعه و در دانشگاه‌ها مهجور باشد. امیدوارم شورای عالی نهج‌البلاغه در حوزه‌های علمیه تشکیل شود و برای حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش طرح و برنامه ارائه دهد. آیت‌الله جوادی آملی و بسیاری از بزرگان گفته‌اند که نهج‌البلاغه باید کتاب درسی شود اما متأسفانه به این مسئله توجه نمی‌شود. البته بعضی از علما در حوزه به صورت شخصی نهج‌البلاغه را درس می‌دهند اما این مشکلی را حل نمی‌کند و مسئولان حوزه به صورت اساسی باید طرحی در این خصوص داشته باشند. امروزه متأسفانه نهج‌البلاغه در آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، صدا و سیما و حتی در مساجد مورد توجه نیست، باید در مراکز فرهنگی به آموزش نهج‌البلاغه و روش علمی استفاده از نهج‌البلاغه توجه کنیم.

در سال امام علی(ع)، فرهنگ نهج‌البلاغه خوب گسترش پیدا کرد و به نظرم امروز لازم است برای احیای فرهنگ نهج‌البلاغه شورای عالی نهج‌البلاغه تشکیل شود و در جهت گسترش فرهنگ نهج‌البلاغه در حوزه‌ها و دانشگاه‌ها برنامه‌ریزی و رشته تخصصی نهج‌البلاغه در حوزه‌های علمیه راه‌اندازی شود. بنده امیدوارم بزرگان و مدیران حوزه‌های علمیه برای احیای فرهنگ نهج‌البلاغه و تدریس نهج‌البلاغه در حوزه‌ها برنامه‌ریزی کامل و جامع داشته باشند تا نهج‌البلاغه از مهجوریت خارج شود.

ایکنا ـ تا چه اندازه  نهج‌البلاغه را در سیاست‌های حکومتی و اجتماعی به کار بسته‌ایم؟

انقلاب اسلامی براساس اندیشه‌های امیرالمؤمنین علی(ع) شکل گرفت. امام خمینی(ره) می‌فرماید: کتاب انقلاب ما، نهج‌البلاغه است. امروزه در رأس نظام اسلامی ولی فقیه، ادامه دهنده تفکر غدیر خم است. امام خمینی(ره) قیام کرد تا بار دیگر اندیشه‌های امیرالمؤمنین را زنده کند و اندیشه‌های امیرالمؤمنین، در نهج‌البلاغه متبلور است. بیش از 98 درصد نهج‌البلاغه، مربوط به دوران حکومت امیرالمومنین علی(ع) است. بنابراین دولتمردان ما باید بازگشت به نهج‌البلاغه داشته باشند؛ باید سیاست‌های حکومتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی براساس اندیشه‌های امیرمؤمنان علی(ع) تنظیم شود و تا زمانی که از اندیشه‌های حضرت فاصله داشته باشیم، در جامعه مشکلاتی مانند بیکاری، فساد، رشوه و حقوق‌های نجومی ادامه خواهد داشت، امروزه باید نامه امام علی(ع) به مالک اشتر در جامعه راهگشا باشد. باید دولتمردان، نمایندگان مجلس یازدهم و قوه قضاییه بازگشت به نهج‌البلاغه داشته باشند.

ایکنا ـ چطور می‌توانیم براساس نهج البلاغه، راه زندگی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خودمان را پیدا کنیم؟

امروزه بعد از قرآن کریم، بیشترین کتاب‌ها درباره نهج‌البلاغه نوشته و این کتاب به بیش از ۴۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده است. جاذبه نهج‌البلاغه موجب شده اندیشمندانی در دنیا با مطالعه آن مسلمان و شیعه شوند که یکی از عوامل این جذابیت جامع بودن آن است. نهج‌البلاغه در تمام ابعاد نیاز انسان سخن گفته است. اگر کسی خانواده شیعه و پیرو علی(ع) می‌خواهد باید خطبه متقین علی(ع) را در خانواده‌اش گسترش دهد؛ اگر می‌خواهیم جوانان مؤمن داشته باشیم، باید نامه۳۱ امیرالمؤمنین را در آموزش و پرورش گسترش دهیم؛ اگر می‌خواهیم عدالت در جامعه گسترش پیدا کند، باید فرهنگ امیرالمؤمنین را در جامعه گسترش دهیم، اگر می‌خواهیم حکومتمان علوی شود، باید فرهنگ نهج‌البلاغه را در جامعه گسترش دهیم. مشکل ما فاصله گرفتن از فرهنگ امیرالمؤمنین است.

آیت‌الله جوادی آملی می‌فرماید که حکومت شیعه، بدون نهج‌البلاغه شدنی نیست؛ شهید مطهری معتقد است نهج‌البلاغه میان شیعیان در حوزه‌های علمیه غریب و تنهاست همچنان که خود علی(ع) تنهاست. بدیهی است که اگر محتویات کتاب، اندیشه‌ها و احساسات و عواطف شخصی با دنیای روحی مردم سازگار نباشد، این کتاب عملاً تنها و بیگانه می‌ماند، هرچند نامش با هزاران تحسین برده شود.

ایکنا ـ بیانیه گام دوم انقلاب از سوی مقام معظم رهبری صادر شده است. جایگاه آموزه‌های نهج‌البلاغه در این بیانیه کجاست؟

آنچه در محورهای گام دوم انقلاب اسلامی مطرح شده عبارتند از: عدالت، فقرزدایی، مبارزه با فساد، شایسته‌سالاری، رشد علمی و پژوهشی، عزت ملی، سبک زندگی، معنویت و اخلاق، ارتباط با خدا و … . تمام محورهای گام دوم انقلاب را می‌توانیم در نهج‌البلاغه ببینیم. امام خمینی(ره) در وصیت‌نامه الهی ـ سیاسی خود می‌فرمایند: «ما مفتخریم که کتاب نهج‌البلاغه که بعد از قرآن بزرگ‌ترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی‌بخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن بالاترین راه نجات است، از امام معصوم ماست». «نهج‌البلاغه را به جوامع بشری معرفی نموده و عرضه دارید که این متاعی است که مشتری آن انسان‌ها و مغزهای نورانی است».

در چهل سال گذشته حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، دولت‌ها، مجلس، صدا و سیما، مراکز فرهنگی و … برای احیای فرهنگ علوی و معرفی نهج‌البلاغه به جامعه اسلامی موفق عمل نکرده و باید بیشتر تلاش می‌کردند. اکنون با توجه به بیانیه مقام معظم رهبری و محورهای گام دوم انقلاب اسلامی، امیدواریم حمایت‌ها از گام دوم انقلاب، فقط شعار نباشد و چند ماه دیگر فراموش نشود. باید اهداف گام دوم انقلاب‌، ساختارها و روش اجرای آن مشخص شود، در این زمینه فرهنگ نهج‌البلاغه می‌تواند راهگشا‌ باشد. مردم ما امروز می‌خواهند فرهنگ نهج‌البلاغه و سبک زندگی علوی را در دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، صدا و سیما و زندگی مسئولان ببینند. اگر امروز در کشور  مشکلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی داریم، به خاطر دوری از فرهنگ علوی است.