ناهنجاری سگ اهلی در زندگی شهری

سگ نخستین جانوری است که به دست انسان اهلی شده است. سگ‌ها نقش‌های گوناگونی در جوامع انسانی بر عهده گرفته‌اند و آدمیان از آن‌ها برای شکار، گله‌داری، بارکشی، محافظت، کمک به پلیس و نیروهای مسلح، همراهی و همدمی و کمک به اشخاص دچار ناتوانی استفاده کرده‌اند. سگ یکی از آفریده‌های پروردگار است که با نگاهی موشکافانه در خلقت ورفتار اين حيوان می‌توان به عظمت آفرینش پی برد.

سگ همچنین در فرهنگ ایرانی، حیوان با وفا شناخته شده آن هم زمانی که نگهبانی خوب برای گله‌های گوسفندان، زندگی ایلی، عشایری، روستایی و مکان‌های خاص بوده و به سبب بیماری‌های مشترک انسان و سگ، همواره فاصله‌ بین مکان سکونت و خوراک انسان و سگ رعایت شده است.

اشاره‌های قرآن به سگ

ماجرای اصحاف کهف، که خداوند در سوره کهف می‌فرماید: سگشان بر آستانه غار دو دست خود را دراز کرده بود... در این بخش به طهارت یا نجاست سگ اشاره نشده است و تنها می‌توان چنان برداشت کرد که سگ نگهبانی برای اصحاف کهف بود.
در سوره اعراف به ماجرای بلعم باعورا اشاره شده است که ماجرای دانشمند عالمی است که از راه حق انحراف پیدا می‌کند و به علت هوا پرستی به سگ تشبیه شده است.
در ابتدای سوره مائده به حکم صید سگ شکارچی اشاره شده است. حیوانی که توسط سگ شکارچی صید می‌شود، گوشت حلالی دارد.

سگ در احکام اسلامی

در اسلام سگ موجودی نجس (نجس العین) خوانده می‌شود؛ به‌طوری‌که دست زدن خیس یا لمس بدن آن با دست خیس یا هرگونه ارتباط دوستانه با این حیوان نهی شده‌است. پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: خانه‌ای که سگ در آن باشد، ملائکه الهی به آن در نمی‌آید وامام علی(ع) می‌فرمایند: از نگهداری سگ در خانه بپرهیزید. امام رضا(ع) فرمود: قيمت سگ سُحت است و سُحت در آتش است.

به علت ناپاک و آلوده بودن و انتقال دادن میکروب‌ها، نگهداری این حیوان در خانه نهی شده است و برای رعایت بهداشت و نظافت‌های شخصی و عمومی و منزل و کودکان نباید سگ را در خانه نگهداری کرد. با این حال برخی افراد سگ‌های آموزش دیده را برای کارهایی مانند نگهبانی مزرعه، کارخانه و ... نگهداری می‌کنند. چرا که امام علی (ع) می‌فرمایند: در نگهداری سگ خیری نیست، مگر در سگ شکاری برای نگهبانی و سگ همراه گله گوسفندان وامثالهم. لذا نگهداری سگ‌های دیگر غیر از سگ شکاری و سگ نگهبان و هر سگی که برای کارهای عقلایی به کار گرفته می‌شود کراهت داشته و ناپسند است.

حقوق سگ

اسلام دين تعادل و ميانه روی است. اين اعتدال و ميانه‌‎روی را به وضوح می‌توان در دستورات اسلامی مشاهده کرد. هرچند در اسلام سگ حيوانی نجس است، امّا اين سبب نشده تا حقوق او به عنوان يک حيوان، نقض شود. رعايت حقوق سگ به اين نيست که به آن دست بزنی، و او را مونس و هم بازی خود قراردهی! بلکه با رسيدگی به آب و غذايش و آزار نرساندن به او، حقوقش را رعايت کرده‌ای. همانطور که به رعايت حقوق ساير حيوانات و سيرکردن و رفع تشنگی آن‏ها در روايات اسلامی تأکيد شده است.

پيشوايان و بزرگان مذهبی ما، با اينکه عقيده به نجاست سگ دارند، امّا ظلم به اين حيوان را روا ندانسته، حق و حقوقی برای آن قائل شده‌اند. با مطالعه در آثار دانشمندان اسلامی اين مساله به روشنی قابل درک است.

در متون روايی ما، روايات فراوانی هستند که توجه به حقوق سگ را ـ به عنوان يک حيوان ـ تأييد می‌کنند. در بعضی از روايات از اذيت و آزار سگ منع شده، در دسته‌ای ديگر به اطعام و سيراب‌کردن سگ توجه شده است.

پیشینه سگ بازی

درتاریخ آمده است، هنگامی که امام حسين(ع) کنار قبر شريف پيامبر اکرم (ص) نشسته بود قاصدی آمد و گفت: امير می‌خواهد به نزد او برويد. امّا امام(ع) که می‌داند معاويه مرده است و اين دعوت برای گرفتن بيعت است، اين دعوت را نمی‌پذيرد و در پاسخ کسی که از بيعت با يزيد سوال می‌کند می‌فرمايد: «من هرگز با يزيد بيعت نخواهم کرد، چون يزيد مردی است فاسق که فسق خود را آشکار کرده، شراب می‌نوشد، سگ بازی می‌کند و ما خاندان رسول خداييم . امام(ع) سگ بازی را از مواردی می‌داند که سبب شده فسق يزيد آشکار شود.

در جای ديگر امام حسين(ع) طی نامه‌ای معاويه را توبيخ کرده و چنين می‌نويسد: «آيا تو آن کس نيستی که... پسر بچه‌ای را که شراب می‌خورد و سگ بازی می‌کند به امارت می‌رسانی!

عوارض نگهداری سگ

بسیاری ازبیماری‌‌های نوپدید، قابل انتقال بین حیوان وانسان است که عوارض زیادی را به همراه دارد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت از میان 1709 عامل بیماری‌‌زا، 832 عامل، از حیوانات به انسان منتقل می‌‌شود و همچنین از میان 156 بیماری نوپدید شناخته شده در انسان، 114 مورد آن از حیوانات به انسان منتقل می‌‌گردد. در بعضی از کشورهای پیشرفته، تعداد حیوانات خانگی‌شان از تعداد شهروندان آن بیشتر است و همه‌ این حیوانات به‌ صورت بالقوه توانایی انتقال بیماری را دارند.

برای مثال در افرادی که زمینه آلرژی یا آسم دارند، این حیوانات به عنوان یک آلرژن محسوب می‌شوند، مواد دفعی حیوانات یا پوست و موی آنها و پر پرندگان به طور مستقیم بر دستگاه تنفسی تاثیر می‌گذارند و به دنبال آن سیستم ایمنی بدن تحریک شده و باعث ایجاد التهاب دستگاه تنفسی می‌شود. این التهاب نیز موجب تحریک دستگاه تنفس و بروز سرفه‌های طولانی مدت شده و همچنین در افراد مستعد بیماری‌های آسم باعث ایجاد حملات آسم و یا تنگی نفس می‌شود و زمینه سرفه‌های طولانی ‌مدت را فراهم می‌کند.

هاری یک بیماری ویروسی فوق العاده کشنده است که موجب عفونت مرکز دستگاه عصبی می‌گردد. تمامی حیوانات خونگرم ممکن است به آن دچار شوند و به وسیله گاز گرفتن توسط حیوانات هار بیماری انتقال می‌یابد.

سالک یک بیماری پوستی طولانی ‌مدت و بدون درد و تب، قابل انتقال بین انسان و تعدادی از حیوانات از جمله جوندگان و سگ است. هنگام خونخواری پشه خاکی از زخم‌‌های سالک در جوندگان و سگ، انگل بیماری وارد بدن پشه‌ خاکی می‌‌شود و با نیش پشه آلوده، بیماری به انسان منتقل می‌‌شود.

کیست هیداتیک یک بیماری انگلی است که انسان و دام در اثر خوردن تخم نوعی انگل به نام کرم تنیااکینوکوک که در مدفوع سگ بیمار وجود دارد، به آن مبتلا می‌شوند.

بیماری‌‌های انگلی سگ این بیماری‌ها را می‌‌توان به دو دسته انگل‌‌های خارجی و داخلی تقسیم کرد. نوع خارجی شامل گری، کک و شپش است. نوع داخلی شامل کرم‌‌ها است که دو نوع از آن‌‌ها وجود دارد: کرم‌های گرد و کرم‌‌های نواری.

نگهداری از حیوانات در خانه، به غیر از بیماری‌هایی که برای بدن می‌تواند به وجود بیاورد، روی سلامت روان افراد نیز تاثیر می‌گذارد که برخی از افراد این تاثیر را به دلیل ترشح هورمون اکسی توسین که در اثر علاقه به حیوان ترشح می‌شود، مثبت می‌دانند، اما این، یک طرف قضیه است و در صورت مرگ حیوان خانگی، بارها دیده شده است که افراد به مشکلات روانی جدی به ویژه افسردگی‌های شدید دچار شده‌اند. نگهداری از حیوانات در محیط خانه، زندگی ‌طبیعی و غریزی آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند و حتی خود حیوانات نیز دچار افسردگی می‌شوند و در برخی موارد با آسیب به بدن خود یا غذا نخوردن، خودکشی می‌کنند. لذا نگهداری از حیوانات در محیط خانه به ویژه آپارتمان، منطقی به نظر نمی‌رسد.

مسایل و مشکلات سگ داشتن

هزینه‌های زیاد نگهداری سگ خانگی: هزینه‌های سگ تنها محدود به مبلغ اولیه خرید سگ نیست. پد و جای دستشویی، شامپو و حوله، قفس یا پارک برای نگهداری توله سگ، برس و ناخنگیر و جای غذا و آب، غذا و ویتامین ماهیانه، واکسن و البته کلی هزینه پیش‌بینی نشده دیگر مثل هزینه درمان و غیره را نیز شامل می‌شود، که از هزینه یک نوزاد بیشتر می‌شود .

وجود بوی نامطبوع همیشگی: آموزش جای دستشویی به توله سگ‌ها و سگ‌های بالغی که تربیت نشده‌اند کاری بسیار طاقت فرساست. در اغلب موارد حتی پس از ساعت‌ها آموزش و امتحان کردن راه حل‌های مختلف، باز هم سگ‌ها با خطا در انتخاب جای دستشویی مواجه می‌شوند. حتی در صورتی که بتوان پس از 1 تا 2 ماه آموزش مداوم سگ را وادار به دستشویی در یک نقطه خاص از منزل کرد، باز هم آن نقطه ویژه نیاز به نظافت ساعتی و همیشگی دارد. با خرید سگ خانگی و نگهداری سگ در آپارتمان یا منزل همیشه بوهای نامطبوع وجود خواهد داشت.

نیاز به اختصاص وقت اضافی: نگهداری از سگ به ساعت‌ها وقت آزاد در روز نیاز دارد. مواردی همچون بازی، پیاده‌روی روزانه، برس کشیدن روزانه، تغذیه، نظافت، درمان و از همه مهم‌تر آموزش سگ‌ها نیازمند زمان فوق‌العاده زیادی هستند.

تنهایی سگ: یکی دیگر از مشکلات نگهداری از سگ در آپارتمان یا منزل، تنهایی حیوان در طول روز است. سگ‌ها اصلا دوست ندارند تنها بمانند و تنها ماند طولانی مدتشان در طول روز ( بیش از 4 ساعت) باعث آسیب‌های روحی و رفتاری در آن‌ها می‌شود.

سر و صدای غریزی: سگ‌ها به طور غریزی در خیلی از مواقع پارس می‌کنند و پارس کردن آن‌ها را نمی‌توان به راحتی با آموزش از بین برد. سگ‌ها در هنگام ترس، تنهایی، اعتراض، گرسنگی و خیلی موارد دیگر پارس می‌‍‌کنند. پارس کردن‌های مکرر نه تنها صاحب آنرا، بلکه همسایه‌ها را آزار می‌دهد.

آسیب به لوازم منزل: سگ‌ها حیوانات فوق‌العاده باهوشی هستند اما هیچگاه نمی‌توان آنها را به خوبی تربیت کرد. آن‌ها برای پیدا کردن غذا و سرگرم کردن خودشان بعضا دست به هر کاری می‌زنند. با آوردن سگ در خانه باید آماده مواردی همچون پاره کردن بالشت و کوسن‌ها، چنگ زدن به فرش و مبلمان، جویدن کفش و جورابها و صد ها مورد دیگر باشند که کاملا اجتناب ناپذیرند.

مشکل قطع وابستگی توله به مادر: وابستگی شدید توله سگ به مادر خود است که فرد خریدار با خرید توله‌های کوچک‌تر از 3 ماه باعث ایجاد یک جدایی بی‌رحمانه می‌شود. توله سگ‌هایی که زود تر از 3 ماهگی از مادر و خواهر برادر‌های خود جدا می‌شوند در روز‌های آغازین این جدایی، مخصوصا در هنگام شب و استراحت افراد خانه فوق‌العاده بی تاب و پر سر و صدا هستند.

مشکل وابستگی صاحب سگ به سگ: وابستگی یکی از بزرگترین مشکلات در روابط بین صاحب سگ و سگ است. پس از دو ماه نگهداری از سگ‌ها معمولا یک حس عجیب وابستگی و عشق بین فرد و سگ پدیدار می‌شود که این عشق از سمت سگ بسیار پر رنگ‌تر است. در صورت بیماری و یا مرگ حیوان، صاحب سگ به شدت آسیب روحی خواهد دید.

ترسیدن برخی از مردم: درهنگامی فرد سگ را به فضاهای عمومی شهر می‌برد و مردم به ناگاه با یک حیوان مواجه می‌شوند، می‌ترسند و این ظلمی است که به سایر افراد جامعه وارد می‌شود ویا آن‌ها مجبور م‌یشوند تا مسیر خود را دور کنند.

بی‌رغبت شدن اقوام وهمسایگان: وقتی اقوام وهمسایگان که یا به دلایل دینی و یا بهداشتی از وجود سگ در خانه متنفرهستند ومتوجه می‌شوند که سگ درخانه فردی است، بی‌رغبت در صله رحم می‌شوند .

فرهنگ غربی

تحقيقات نشان می‌‌دهد که تقريبا تمام کسانی که در کشورهای اروپایی سگ دارند با سگ شان غذا می‌خورند و بيش از نيمی از آن‌ها به اين حيوان اجازه می‌دهند که حتی روی تختخواب شان بخوابد. به راحتی در آغوش گرفته و سگ نجس؛ دهان و صورت او را لیس می‌زند معهذا نگهداری حیوانات درخانه در کشورهای مختلف بر اساس قوانین خاصی است و شهروندان ملزم به رعایت آن هستند.

سگ و معضل اجتماعی

امروزه این فرهنگ ناسازگارغربی به کشورهای اسلامی نیز سرایت کرده است وگرایش به داشتن سگ به عنوان حیوان خانگی از جمله ایران بروزیافته‌است. فضاحت و خباثت سگ بازی و اُنْس با سگ؛ میراث کثیفی است که امثال یزید ملعون؛ در جامعه، برای کسانی که چون او در مرداب نجاست و جهالت غرق هستند؛ گذاشته است وخرید سگ خانگی یکی از تفریحات معدودی ازخانواده‌های ایرانی برای فرار از تنهایی، ارضای علاقه به حیوانات و یا سرگرم کردن بچه‌هاست که گاهی آنطور که انتظارشان هست نیز محقق نمی‌شود.

در ایران بر اساس قوانین جمهوری اسلامی که اسلام‌محور است، آوردن سگ در خیابان و مراکز عمومی و تجمعات غیرقانونی است و گاهی مشمول مجازات و پیگرد است.

معضلات اجتماعی پدیده سگ خانگی شامل موارد زیر است:

سگ داری در منزل، آلودگی منزل سکونت، آلودگی فضاهای مشاع ( مثل آسانسور و راهرو)، آلودگی صوتی.
سگ چرخانی در سطح شهر، آلودگی بصری، آلودگی خودرو ایجاد ترس ومغایرت با چهره شهر مسلمین.
سگ چرانی درفضاهای باز شهری، آلودگی کوچه، پیاده رو، پارک و همچنین ترویج فرهنگ بیگانه.
سگ فروشی و درآمدهای هنگفت و تشدید ناهنجاری.
مواد غذایی سگ و تحمیل هزینه‌های زیاد.

راهکارها و راه حل‌ها

تولید برنامه‌های تبلیغاتی از دیدگاه‌های شرعی، بهداشتی واجتماعی برای آگاهی بخشی.
ترویج و ارتقای سبک زندگی اسلامی در جامعه.
تقبیح شدن ناهنجاری سگ داشتن در سطح جامعه.
ترویج حیوانات مطلوب (مثل ماهی و پرندگان) به عنوان جایگزین صورت گیرد.
پیش‌بینی پارک‌هایی برای به عنوان باغ وحش در برخی شهرها، برای بازدید علاقه‌مندان.
تصویب قوانینی جامع و بازدارنده درحوزه خرید و فروش و نگهداری وپیش‌بینی جزای نقدی و ضبط حیوان.
ایجاد محدودیت درخصوص سگ‌گردانی در خودرو، پارک ها، معابر.
نهی از منکر توسط افراد ذیربط.
توقیف سگ‌هایی که درملا عام جولان داده می‌شوند.
ثبت ودرج در پرونده خودرو یا واحد آپارتمانی که در آن سگ وجود دارد به منظور استعلام و عدم خرید مؤمنين در آینده .
ممانعت در نقل انتقال از طریق هواپیمایی و وروداز مرزهای کشور.
ممانعت از آزادی عمل مراکز فروش سگ.
مسدود شدن سایت‌هایی که تبلیغ سگ را می‌کنند.
به جهت جلوگیری از انتقال نجاست وآلودگی؛ تشدید برخورد با آرایشگاه‌ها، غذاخوری‌ها و یا مکان‌های اغذیه فروشی که دارای سگ باشند.
و ده‌ها راهکار دیگری که در حوزه دستگاه‌ها ونهادهای مسئول می‌تواند وجود داشته باشد و بایستی به فعل در آید تا این ناهنجاری قبیح از جامعه اسلامی رخت بربندد.

يادداشت از دکتر سید جواد هاشمی فشارکی، استاد دانشگاه جامع امام حسين (ع)