کسب آموزه‌های نیکوی قرآن؛ با شناخت فرهنگ جاهلی
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی گفت: یکی از منابع ما برای شناخت دین عرب جاهلی، کتاب چندجلدی جوادعلی است که تاریخ جاهلیت را بیان می‌کند، بسیاری از آموزه‌های نیکوی قرآن را زمانی خواهیم شناخت که فرهنگ جاهلی را شناخته باشیم.
به گزرش ایکنا از خراسان‌رضوی، علیرضا آزاد، استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی، امروز 31 فروردین‌ماه، در جلسه تفسیر کاربردی قرآن‌کریم، درخصوص موارد استفاده واژه «صلاة» در عرب جاهلیت اظهار کرد: یزدگرد سوم در نامه‌ای که به عمر نوشته، تصریح می‌کند که ما نیز مانند شما پنج وعده نماز به جا می‌آوریم. امروزه نیز زرتشتیان پنج وعده نماز خود را به سمت نور می‌خوانند. اعراب جاهلی در اشعار خود به‌طور متعدد از صلاة سخن گفته‌اند، حتی «جوادعلی» در تاریخ عرب جاهلی خود مبحث مفصلی در این باره بیان می‌کند.
وی ادامه داد: یکی از منابع ما برای شناخت دین عرب جاهلی، کتاب چندجلدی جوادعلی است که تاریخ جاهلیت را بیان می‌کند. بسیاری از آموزه‌های نیکوی قرآن را زمانی خواهیم شناخت که فرهنگ جاهلی را شناخته باشیم. بسیاری از افراد فکر می‌کنند که عرب جاهلی، خدا را قبول نداشته است؛ در حالی که خداوند در آیه 38 سوره زمر بیان می‌کند:« وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ ۚلله»، به این معنی است که «اگر از آن‌ها بپرسید که چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است، کفار قریش در جواب می‌گویند: خدا» و در واقع بت‌پرستی به این معنی نبود که بت‌پرستان خدا را قبول نداشته باشند.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی بیان کرد: اما سؤالی که ایجاد می‌شود این است که مشکل آن‌ها چه چیزی بوده است، عمده مشکل آن‌ها توحید افعالی بود و خداوند را فاعل من یشاء و عامل در جهان نمی‌دانستند. امروزه این عقیده را «خدای ساعت‌ساز» می‌نامند و در مباحث فلسفه دین درخصوص آن سخن گفته می‌شود، بنابراین با دانستن افعال، تفکر و رفتار عرب جاهلی، هدف و مقصد هدایت خداوند را خواهیم فهمید.
آزاد بیان کرد: از جمله این موارد «صلاة» است، به‌طوری که آنان بت را در مکانی قرار داده و به شکل خورشید (سرخ‌رنگ) رنگ کرده بودند و این مکان را «بیت‌الشمس» می‌نامیدند، آن‌ها در برابر این بت نماز می‌خوانده‌اند. نماز آشنای فرهنگ عرب بوده است، اما همانند بسیاری از امور دیگر مانند حج، طهارت، صوم و... اسلام آمد و جهت این موارد را تغییر داده و اصلاحات مختصری در شیوه انجام آن اعمال ایجاد کرد، عمدتاً اسلام جهت رفتارها را تغییر داده است ونه این که به طور کلی رفتار و یا اعمال جدیدی را تأسیس کند.
وی افزود: نکونام در مقاله خود درباره حقیقت شرعیه صحبت می‌کند، واژه حقیقت شرعیه در فقه و اصول مبحث مفصلی به حساب می‌آید، موضوع این است که آیا عرب صلاة را صرفاً در معنی لغوی آن به معنی فراخواندن مورد استفاده قرار می‌داده است و یا معنای آداب عبادی این واژه را در نظر داشته است. آقای نکونام در این مقاله تصریح می‌کند که صلاة در میان عرب جاهلی و قبل از اسلام در معنای شرعی به کار می‌رفته است، در واقع صلاة، عمل و رویکردی عبادی بوده و صرفاً به معنای لغوی مورد استفاده قرار نمی‌گرفته است.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی بیان کرد: برای نمونه آیت‌الله خویی می‌فرماید وجود حقیقت شرعی در زمان پیامبر اکرم(ص) ثابت‌شده نیست؛ به تعبیری مشخص نیست که اعمالی مانند صوم، صلاة، حج و... که امروزه در معنای خاص شرع اسلام به کار می‌بریم، در زمان پیامبر(ص) نیز به همین معنی به کار می‌رفته یا نه؟ ممکن است گاهی به همین معنا بوده و گاهی نیز ممکن است با این معنی کاربردی نداشته است؛ به تعبیری هنوز حوزه معنایی خود را پیدا نکرده بود.
آزاد تصریح کرد: مرحوم بهبهانی نیز به‌طور صریح بیان می‌کنند که حقیقت شرعی در واژگان دینی در دوره امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به بعد به وجود آمده است، به عبارتی دیگر از آن زمان تاکنون این واژه‌ها دقیقاً در معانی فقهی امروزی به کار می‌رود، در حالی که در قرآن و روایات نبوی این‌گونه نیست.
وی اضافه کرد: علاوه بر اشعار جاهلی، براساس پژوهش‌هایی که مستشرقان و باستان‌شناسان انجام داده‌اند، قابل توجه است، برای نمونه «گلوساریوم» می‌گوید: واژه «سالو» که به معنای دعا و نماز است، در برخی از سنگ‌نوشته‌هایی که پیش از اسلام و در عربستان جنوبی کشف شده است، وجود داشته و به کار رفته است، به‌علاوه تصویر این نوشته‌های کهن نیز در مقاله قرار دارد.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی افزود: «آتور جفری» نیز که کتاب معروف «واژگان دخیل» را نگاشته است، در این کتاب بیان می‌کند که «صلوت» به معنای نمازخانه و عبادتگاه بوده و تأکید می‌کند که در یکی از سنگ‌نوشته‌‌های پیداشده در باستان‌شناسی عربستان جنوبی کشف شده است. به این ترتیب واژه «صلاة» قبل از اسلام نیز معنای دینی داشته و این‌گونه نبوده است که واژه پیش از اسلام فقط معنای لغوی داشته باشد و پس از اسلام معنای دینی و شرعی پیدا کرده باشد.
انتهای پیام
