ماه رمضان؛ ماه پاکسازی مفاسد

ماه رمضان، ماه نزول قرآن، ماهی که در آن شب قدر قرار دارد و خجسته‌ترین و بهترین ماه در اسلام است و ثواب بیشتر برای اعمال نیک منظور می‌شود. باتوجه به فضیلت این ماه پربرکت بهترین فرصت برای خودسازی فردی و اجتماعی و توشه اندوزی برای طول سال است، در این نوشتار در بخش اول مفاسد تعریف و تبیین شده و در بخش دوم به فرصت پالایش جامعه در برابر فساد در ماه مبارک رمضان پرداخته و در بخش سوم، مبارزه با فاسد بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب تبیین شده است.

بخش اول: شرحی بر فساد

براساس تعریف در «ویکی فقه» فساد در لغت در معنای تباهی و ضد صلاح به کار رفته است و فساد به معنای اختلال عمل از جهت اجزا یا شرایط و همچنین ضد صلاح به کار رفته است.

فساد عامل ویرانگر و تباه کننده فرد، خانواده، جامعه و کشور است و مانع رشد فضایل اخلاقی فردی، مانع رشد کرامات اجتماعی و مانع رشد سلامت اقتصادی می‌گردد. در آیات مختلف قران کریم فسادگری در زمین حرام اعلام شده و نهی از فساد و امر به عدم فساد گردیده و برای برخی از مفاسد مجازات تعیین شده است. خلاصه‌ای از انواع آن در زیر ارائه شده است.

فساد از لحاظ دامنه دارای انواع است: فساد فردی، فساد گروهی و فساد سیستمی و اندازه فساد از لحاظ مقیاس متفاوت است و به سه دسته فساد کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شود ضمن اینکه مفاسد از لحاظ ماهیت و حوزه دارای انواع مختلفی مانند مفاسد اخلاقی، اجتماعی، اداری، سیاسی و ... است.

انواع مفاسد اقتصادی عبارت است از:

1) مفاسد «بانکی»: وام‌های خاص مانند وام با مقدار کلان، با بهرهٔ کم، بدون وثیقه یا عدم بازپرداخت وام.
2) مفاسد «ارزی»: مانند اخذ ارز دولتی و خرج آن در راه‌های دیگر.
3) مفاسد «گمرکی»: مانند قاچاق که از مرزهای رسمی و غیر رسمی اتفاق می‌افتد.
4) مفاسد «ثبتی»: مانند زمین‌خواری، کوه خواری، دریا خواری.
5) مفاسد «مالیاتی»: فرار مالیاتی.
6) مفاسد «بودجه‌ای» که اختلاس، سرقت از بودجه، حقوق‌های نجومی در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد.
7) ویژه خواری که از دو طریق یعنی امتیازهای خاص و مجوزهای خاص صورت می‌گیرد (دکتر عبدالملکی در همایش مبارزه با مفاسد اقتصادی)

فساد اداری به سه گونه سیاه، خاکستری و سفید تقسیم می‌شود:

1) فساد اداری سیاه‌کاری که ازنظر توده‌ها و نخبگان سیاسی منفور است و عامل آن باید تنبیه شود. برای مثال می‌توان از دریافت رشوه برای نادیده گرفتن معیارهای ایمنی در احداث ساختمان نام برد.
2) فساد اداری خاکستری کاری که ازنظر نخبگان منفور است؛ اما توده‌های مردم به آن بی‌اعتنایند؛ مثلاً کوتاهی کارمندان در اجرای قوانینی که در بین مردم از محبوبیت چندانی برخوردار نیستند و کسی غیر از نخبگان سیاسی به مفید بودن آن‌ها معتقد نیست.
3) فساد اداری سفید، کاری که ظاهراً مخالف قوانین است، اما اکثر اعضای جامعه (نخبگان سیاسی و اکثر مردم عادی) آن را چندان مضر و بااهمیت نمی‌دانند که خواستار تنبیه عامل آن باشند؛ مثل، چشم‌پوشی از موارد نقض مقررات که در اثر تغییرات اجتماعی و فرهنگی، ضرورت خود را از دست داده‌اند. (هیدن هایمر)

مهم‌ترین عوامل فساد اخلاقی در جامعه عبارت است از ضعف دولت‌ها در مقابله با انواع فساد، ناکارآمدی نظام آموزش‌وپرورش، افزایش فقر و ایجاد فاصله طبقاتی در جامعه، تضعیف مبانی اعتقادی افراد جامعه، هجمه فرهنگی، ضعف و ناکارآمدی نظام خانواده، عدم نظارت کافی بر برنامه‌های صداوسیما و فیلم‌های سینما، گسترش روابط دختران و پسران، تضعیف حجاب اسلامی و رواج پوشش‌های نامناسب در بین بانوان، حضور غیرمتعارف زنان در سازمان‌ها و نهادها و افزایش کسب‌های حرام به‌ویژه ربا را می‌توان اشاره کرد. (احمدآبادی آرانی؛ علی‌اصغر)

بخش دوم: هنگامه تشدید رفع فساد در ماه مبارک رمضان

هیچ جامعه و کشوری از مفاسد مختلف مبرا نیست یعنی یک جامعه‌ای صد درصد پاک و به‌دوراز انواع مفاسد و آلودگی‌ها در تاریخ جوامع انسانی شاید یافت نگردد آنچه مهم و تعیین کننده است، میزان آلودگی‌ها و مفاسد است و تبعاً در کشور اسلامی به دلیل تأکیدات دین مبین اسلام می‌بایستی در پایین‌ترین سطح نسبت به سایر جوامع باشد. و ماه رمضان بهترین زمان برای پالایش جامعه از مفاسد دامن‌گیر هست. اهمیت و فضیلت ماه رمضان بسیار است، برخی از آن‌ها چنین است:

- رمضان، بدین سبب رمضان نامیده شده است که گناهان را می‌سوزاند.
- چون هلال ماه رمضان پدید آید، شیاطین به زنجیر کشیده شوند. در این ماه بر هر شیطان سرکشی هفت تن از فرشتگان خود را می‌گمارد که تا پایان این ماه همچنان در بند باشد.
- در این ماه درهای دوزخ بسته است.
- در ماه رمضان درهای بهشت گشوده می‌شود.
- هر که این ماه را دریابد و آمرزیده نشود خداوند او را (از رحمت خود) دور گرداند. به راستی بدبخت آن کسی است، که این ماه را پشت سر گذارد و گناهانش آمرزیده نشود.
- این ماه آغازش رحمت است و میانش آمرزش و پایانش رهایی از آتش.
- ماه رمضان، ماه برکت و رحمت و آمرزش است. (از احادیث و روایات منقول در کتاب‌های اصول کافی و میزان الحکمه)

دعایی که کمک می‌کند تا مفاسد رسوب کرده در جامعه مسلمین رفع شود؛ این بخش از دعایی است که تأکید شده را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبی خوانده شود:

*اَللَّهُمَّ أَصْلِحْ کلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِالْمُسْلِمِینَ* خدایا هر فسادی را در کار مسلمانان اصلاح گردان.
*اَللَّهُمَّ غَیرْ سُوءَحَالِنَا بِحُسْنِ حَالِک* خدایا بدحالی ما را به خوبی حال خود تغییر ده.

ثمره این دعا نخست یادآوری و هشدار باش فردی بوده و سپس استمداد از خداوند برای اصلاح امور مسلمین از فساد است و نهایتاً هم پرورش ذهن برای اجتناب از آلودگی بدان را به همراه دارد.

بخش سوم: مبارزه با فاسد در گام دوم انقلاب

در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب کبیر اسلامی ایران و در نقطهٔ عطف ورود از چله اول به چله دوم، رهبر حکیم انقلاب اسلامی با صدور «بیانیهٔ گام دوم انقلاب» و برای تداوم راه بالنده و تکاملی آن، به تبیین دستاوردهای پرافتخار چهار دههٔ قبل پرداخته و توصیه‌هایی اساسی به‌منظور «جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ» ارائه فرموده‌اند.

رویکرد نگارش؛ متکی بر تجارب گذشته و عبرت‌آموزی از فراز و نشیب‌های چله اول، نگاه و تبیین آینده مطلوب است. و سطح انتظار رهبری، استفاده حداکثری از ظرفیت‌های مردمی با رویکرد جهادی و انتظار بیشتر از جوانان؛ بخصوص جوانان مؤمن انقلابی بوده، ویکی از سرفصل‌های هفت‌گانه توصیه ایشان در خصوص مبارزه با فساد بوده است.

1) مبارزه با فساد یکی از هفت توصیه رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب: اکنون به شما فرزندان عزیزم در مورد چند سرفصل اساسی توصیه‌هایی می‌کنم. این سرفصل‌ها عبارتند از: علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزت ملّی و روابط خارجی و مرزبندی با دشمن، سبک زندگی. (مقدمه هفت سرفصل توصیه‌ها، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی)

2) وجود فساد از گذشته تا حال: وسوسه مال و مقام و ریاست، حتی در عَلَوی‌ترین حکومت تاریخ یعنی حکومت خود حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) کسانی را لغزاند، پس خطر بُروز این تهدید در جمهوری اسلامی هم که روزی مدیران و مسئولانش مسابقهٔ زهد انقلابی و ساده زیستی می‌دادند، هرگز بعید نبوده و نیست؛ و این ایجاب می‌کند که دستگاهی کارآمد با نگاهی تیزبین و رفتاری قاطع در قوای سه‌گانه حضور دائم داشته باشد و به معنای واقعی با فساد مبارزه کند، به‌ویژه در درون دستگاه‌های حکومتی. (بند نخست توصیه چهارم گام دوم انقلاب اسلامی)

3) توده چرکین ضربه زننده: فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، تودهٔ چرکین کشورها و نظام‌ها و اگر در بدنهٔ حکومت‌ها عارض شود، زلزلهٔ ویرانگر و ضربه زننده به مشروعیت آن‌ها است؛ (بند نخست توصیه چهارم گام دوم انقلاب اسلامی)

4) عدالت و مبارزه با فساد: این دو (عدالت و مبارزه با فساد) لازم و ملزوم یکدیگرند. (بند نخست توصیه چهارم گام دوم انقلاب اسلامی)

5) مبارزه با فساد: و این (مبارزه با فساد) برای نظامی چون جمهوری اسلامی که نیازمند مشروعیتی فراتر از مشروعیت‌های مرسوم و مبنایی‌تر از مقبولیت اجتماعی است، بسیار جدی‌تر و بنیانی‌تر از دیگر نظام‌ها است. (بند نخست توصیه چهارم گام دوم انقلاب اسلامی)

6) اقتصادی – طهارت اقتصادی شرط مقامات: همه (کارگزاران حکومت جمهوری اسلامی) باید بدانند که طهارت اقتصادی شرط مشروعیت همهٔ مقامات حکومت جمهوری اسلامی است. همه باید از شیطان حرص بر حذر باشند و از لقمهٔ حرام بگریزند و از خداوند دراین‌باره کمک بخواهند و دستگاه‌های نظارتی و دولتی باید با قاطعیت و حساسیت، از تشکیل نطفهٔ فساد پیشگیری و با رشد آن مبارزه کنند. این مبارزه نیازمند انسان‌هایی با ایمان و جهادگر، و منیع‌الطّبع با دستانی پاک و دل‌هایی نورانی است. (بند دوم توصیه چهارم گام دوم انقلاب اسلامی)

به امید خدا با تمسک به مبانی دین مبین اسلام به خصوص در ماه مبارک رمضان و اجرایی کردن بیانیه گام دوم انقلاب به ویژه در مبارزه با فساد و برقراری عدالت فراگیر، انقلاب به آرمان بزرگش که همانا ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمیٰ (ارواحنافداه) هست نزدیک‌تر شود.

سیدجوادهاشمی فشارکی، استاد دانشگاه امام حسین(ع) و پژوهشگر