راهکار تحقق سلامت روانی در دعای ابوحمزه ثمالی

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 12 اردیبهشت به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: در دعای ابوحمزه امام سجاد (ع) ما را قدم به قدم با خداشناسی، انسان‌شناسی و زمینه‌های لازم برای ارتباط با خدا آشنا می‌کنند و به ما می‌آموزند که چگونه با خدا سخن بگوییم؛ رابطه با خدا رابطه‌ای منحصر به فرد است و با هیچ رابطه‌ای قابل جایگزین و مقایسه نیست و مسیری است که رشد واقعی در آنجا اتفاق می‌افتد.

وی ادامه داد: خداوند از ما خواسته این رابطه را محکم نگاه داریم چون همه وجود ما وابسته به این رابطه است و برای همین تدابیری مانند واجبات اتخاذ کرده و خواسته روزی چند با او صحبت کنیم وجود خود را پاک و بُعد معنوی خود را فعال نگاه داریم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: ما از طبیعت ساخته شده‌ایم به طبیعت تعلق نداریم، باطن ما گواهی می‌دهد وقتی که در مسیر درست قرار می‌گیریم احساسی به وجود می‌آید که گویا دنیا برای ما کم است و اینجاست که زیاده‌خواهی انسان نمایان می‌شود ولی زیاده‌خواهی باید در بُعد معنوی تحقق یابد.

وی اظهار کرد: از معنی «قدر» نیز این‌گونه برداشت می‌شود که باید با خدا ارتباط برقرار کرده و بر اساس ارزش خود از او بخواهیم که به ما عطا کند، اگر به گناهی آلوده شویم از ارزش و درجه ما کاسته می‌شود، پس فراموش نکنیم که ارزش هرکس به تقوای اوست.

بیشتر بخوانید:

• علم ضرب در عمل؛ فرمول زندگی سالم
• لباس تقوا بر تن کنیم
• خداوند انسان را به «ستار» بودن دعوت می‌کند

جان‌بزرگی افزود: امام سجاد(ع) وقتی ما را به خودمان می‌شناسانند وارد دعا شده و از مرز زندگی شروع می‌کنند؛ همواره باید یادمان باشد که وقت نداریم و بدون اطلاع قبلی وقت ما در این دنیا به اتمام می‌رسد، مسیر رفتن ما به دنیای واقعی مسیر آسانی نیست و اگر آمادگی نداریم باید این آمادگی را در خود ایجاد کنیم و امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی با تصویرسازی این آمادگی را برای ما نمایان می‌کنند که حواس ما به زندگی باشد. شاید در زندگی روزمره سرگرم و ترک این دنیا را فراموش کرده باشیم اما امام سجاد(ع) در دعا زمینه‌سازی می‌کنند و اولین دعایشان نجات از آتش است؛ پس از آن نیز پازلی را برای زندگی ما می‌چینند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به فراز 42 اشاره کرد: «اَسْئَلُک صَبْراً جَمیلاً وَفَرَجاً قَریباً وَقَولاً صادِقاً وَاَجْراً عَظیماً اَسْئَلُک یا رَبِّ مِنَ الْخَیرِ کلِّهِ ما عَلِمْتُ مِنْهُ وَما لَمْ اَعْلَمْ اَسْئَلُک اللّهُمَّ مِنْ خَیرِ ما سَئَلَک مِنْهُ عِبادُک الصّالِحوُنَ یا خَیرَ مَنْ سُئِلَ وَاَجْوَدَ مَنْ اَعْطی اَعْطِنی سُؤلی فی نَفْسی وَاَهْلی وَوالِدی وَ وَلَدی وَاَهْلِ حُزانَتی وَاِخْوانی فیک وَاَرْغِدْ عَیشی وَاَظْهِرْ مُرُوَّتی وَاَصْلِحْ جَمیعَ اَحْوالی وَاجْعَلْنی مِمَّنْ اَطَلْتَ عُمْرَهُ وَحَسَّنْتَ عَمَلَهُ وَاَتْمَمْتَ عَلَیهِ نِعْمَتَک وَرَضیتَ عَنْهُ وَاَحْییتَهُ حَیوةً طَیبَةً فی اَدْوَمِ السُّروُرِ وَاَسْبَغِ الْکرامَةِ وَاَتَمِّ الْعَیشِ اِنَّک تَفْعَلُ ما تَشآءُ وَلا تَفْعَلُ ما یشآءُ غَیرُک؛ از تو خواهم صبری نیکو و گشایشی نزدیک و گفتاری راست و پاداشی بزرگ از تو خواهم پروردگارا هرچه خیر و خوبی است چه آنچه می‌دانم و چه آنچه را نمی‌دانم. خواهم از تو، خدایا از بهترین چیزی که بندگان شایسته‌ات خواهند. ای بهترین درخواست‌شدگان و ای بخشنده‌ترین عطابخش. عطاکن به من خواسته‌ام را در مورد خود و خانواده و پدر و مادر و فرزندان و بستگان و برادران دینی‌ام و زندگی‌ام را خوش و فراخ گردان و مردانگی‌ام را آشکار ساز و تمام حالات مرا اصلاح کن و بگردانم از کسانی که عمرش را طولانی و کردارش را نیکو و نعمتت را بر او تمام کرده و از او خشنود گشته‌ای و زندگی پاکیزه‌ای به او بخشیده‌ای که در میان پابرجاترین خوشی و وسیع‌ترین کرامت و کامل‌ترین زندگانی روزگار به‌سر می‌برد و به‌ راستی تو هرچه را بخواهی انجام دهی ولی جز تو کسی نتواند هرچه خدا خواهد انجام دهد».

وی اظهار کرد: امام سجاد(ع) در این دعا صبر جمیل درخواست می‌کنند؛ در کنار صبر جمیل چند درخواست وجود دارد که مکانیزم‌های زندگی‌ساز هستند که از جمله آن‌ها می‌توانیم به فرج قریب، قول صادق و اجر عظیم اشاره کنیم.

جان‌بزرگی تصریح کرد: در خصوص «فرج قریب» باید بگوییم این گشایش می‌تواند معنی متفاوتی داشته باشد حتی می‌توانیم آن را به فرج حضرت صاحب‌الزمان(عج) تعبیر کنیم چون با فرج حضرت همه غم‌های ما پایان می‌یابد. وجود غم خسته‌کننده است بنابراین امام می‌خواهند از غم‌ها رهایی یابیم و این نکته را در کنار صبر جمیل بیان می‌کنند و می‌خواهند زودتر به غم مسلمانان پایان داده شود؛ فرج نیز آنی است که ما بعد از آن شرایط آرامش را تجربه خواهیم کرد و از دوگانگی و چندگانگی خلاص خواهیم شد. درخصوص «قول صادق» نیز باید بگوییم امام، گفتار صادق را از خداوند درخواست می‌کنند.

وی تصریح کرد: فرج قریب، قول صادق و اجر عظیم به ما این آمادگی را می‌دهند که درخواست زندگی برتر داشته باشیم؛ گرفتار مسائلی هستیم که ارزش پرداختن و صرف انرژی را ندارند زمانی که روی انسان‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنیم اعتماد ما زود سلب می‌شود. وقتی با خدا ارتباط می‌گیریم راحت می‌توانیم از انسان‌ها عبور کرده و آن‌ها را تحمل کنیم.

درخواست «فرج قریب» مبتنی بر تفکر توحیدی

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه درخواست «فرج قریب» درخواستی مبتنی بر تفکر توحیدی است، اضافه کرد: فرج قریب، قول صادق، اجر عظیم و صبر جمیل تنها در صورتی ممکن می‌شوند که با خداوند ارتباط تنگاتنگ داشته باشیم. امید به انسان‌های دیگر از مصادیق شرک‌های کوچک هستند که موجب قبض قلب و مشکلات روانی می‌شوند.

وی تشریح کرد: امام سجاد (ع) در دعا کمک می‌کنند که تمرکز خود را از انسان‌ها و مسائل دنیوی را به سمت خدا ببریم تا راحت زندگی کنیم چون شرایط دنیوی امکان فرج را به ما نمی‌دهند، پس از آن همه باب‌ها به غیر از باب خداوند بسته خواهد شد اگر بخواهیم در زندگی با غیر خدا حرکت کنیم باید مرتب از انسان‌ها کنار بکشیم برای همین امر در غرب افراد تمایل دارند به‌جای انسان با سگ زندگی کنند چون نمی‌توانند به انسان‌ها اعتماد و بر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند. اگر با خداوند ارتباط تنگاتنگ داشته باشیم ارتباط ما با صبر برقرار خواهد شد.

جان‌بزرگی اشاره کرد: باید از خداوند فرج قریب، قول صادق، اجر عظیم و صبر جمیل بخواهیم چون خداوند محور همه امور است در غیر این صورت همه چیز مثلث و سه‌گانه‌ای خواهند بود که باید مرتب با آن‌ها بجنگیم.

وی گفت: «قول صادق» گفتاری است که با عمل هماهنگ باشد در روانشناسی پدیده‌ای خاص کسانی است که مشکل روان‌شناختی دارد و آن پدیده فاصله گفتار و فعل است زمانی که واکنش‌های کلامی و غیرکلامی همخوانی ندارند این مشکل به وجود می‌آید.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: ترتیب فرج قریب، قول صادق، اجر عظیم و صبر جمیل مهم است چراکه در ابتدا باید سختی‌ها را بپذیریم و از خداوند کمک بخواهیم و بعد از آن با صبر جمیل گشایش حاصل خواهد شد. حضرت یعقوب (ع) نیز صبر جمیل داشتند که پس از آن گشایش حاصل شد.

مواقعی که سکوت بهتر از حرف زدن است

وی در خصوص «قول صادق» گفت: چرا باید سخنی بر زبان جاری کنیم که از قلب نشأت نگرفته است پس در این گونه مواقع بهتر از سکوت کنیم که صادقانه است. امام به ما می‌آموزند که چه چیزهایی ارزش ما را می‌کاهد که دروغ‌گویی و عجله از جمله آن‌هاست. گفتار صادق باعث می‌شود بر خود و محیط تسلط داشته باشیم و با اجری عظیم از خدا درخواست کنیم که آنان را در اختیار ما بگذارد.

جان‌بزرگی تصریح کرد: با درخواست فرج قریب، قول صادق، اجر عظیم و صبر جمیل از خدا سلامت کامل روانی و معنوی می‌خواهیم چون این موارد سیستم روانی را متعادل می‌کنند و اینگونه است که انسان تعالی بیشتری می‌خواهد. سپس امام این دعا «اللّهُمَّ مِنْ خَیرِ ما سَئَلَک مِنْهُ عِبادُک الصّالِحوُنَ؛ خواهم از تو، خدایا از بهترین چیزی که بندگان شایسته‌ات خواهند» را بیان می‌کنند و این دعایی است که در قنوت نماز عید فطر می‌خوانیم.

تحقق سلامت اجتماعی در دعای ابوحمزه ثمالی

وی اظهار کرد: پس از آن امام سجاد(ع) تأکید دارند که درخواست و انتظار خود را بالا ببریم. پس از آن از خداوند می‌خواهیم که این درخواست‌ها را به خانواده اطرافیان و برادران دینی گسترش دهد. اینجا دعا به دیگران گسترش پیدا می‌کند و خیری که خدا برای ما می‌خواهد را برای دیگران می‌خواهیم که این‌گونه سلامت اجتماعی محقق خواهد شد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه توضیح داد: در اینجا باب دعا باز شده است و امام سجاد(ع) اطمینان دارند که خداوند طلبشان را پاسخ می‌دهد بنابراین توقعات خود را مطرح می‌کنند. «زندگی گوارا» دهمین چیزی که امام سجاد(ع) از خداوند می‌خواهند و درخواست دارند که مروت من و انسانیت من ظاهر بشود و بتوانم از این استفاده کنم، در اینجا امام سجاد(ع) از خداوند متعال درخواست طول عمر دارند و بیان می‌کنند که می‌خواهم در همه احوال حالم خوب باشد و عمل صالح انجام دهم، می‌خواهم وقتی کاری انجام می‌دهم کمک کنید آن کار بهترین و امن‌ترین باشد.

وی مطرح کرد: امام سجاد(ع) از خدا طلب کردار نیکو و تمام نعمت دارند و سپس می‌گویند از تو رضایت می‌خواهم که راضی باشی و کارهایم مورد رضایت تو باشد، از تو زندگی پاک می‌خواهم چون حیات طیبه از اهداف زندگی ماست. از تو می‌خواهم خوشی‌های من را بادوام کنی. در اینجا امام سجاد(ع) از خدا زندگی شادمانه پایدار می‌خواهند و در بیستمین درخواست کامل‌ترین کرامت‌ها و کامل‌ترین زندگی را از خداوند طلب می‌کنند.

جان‌بزرگی یادآور شد: امام سجاد(ع) در این مرحله از دعا چیزهایی که آرزوی ما است را از خدا می‌خواهند که زندگی گوارا، مروت، طول عمر، شاد بودن در همه احوال، کردار نیکو، عمل صالح، اتمام نعمت، زندگی پاک، زندگی بانشاط، کامل‌ترین کرامت و کامل‌ترین زندگی از جمله آن‌هاست.

دعا، قرآن صاعد است

وی بیان کرد: هیچ کس نمی‌تواند آنچه ما برشمردیم را به ما بدهد و تنها خداوند می‌تواند آن‌ها را به ما عطا کند به همین خاطر امام سجاد(ع) می‌گویند چه کسی می‌تواند این‌ها را بدهد؟! تنها تو می‌توانی بدهی.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: دعا، قرآن صاعد است و امام سجاد(ع) کلام خدا را گرفته و به خدا بازمی‌گردانند. چه کسی می‌تواند ما را این‌گونه راهنمایی کند چه کسی این‌گونه می‌تواند برنامه زندگی دهد! مگر می‌شود عاشق چنین امامی نشویم.

جان‌بزرگی در پایان یادآور شد: خدایا خودت ما را دعوت کردی و فقط تو می‌توانی به غیر از تو کسی از عهده آن برنمی‌آید؛ همه این‌ها نیازهای معنوی ماست و فقط خدا می‌تواند آن‌ها را عنایت کند. باید ارزش خود را در نظر بگیریم؛ خدایا اگر تو بخواهی می‌توانی «قدر» ما را آن‌گونه که امام بیان می‌کنند را فراهم خواهی کرد، خدایا شرایطش را برای ما فراهم کن.