مراتب ایمان در فرمایش امام علی(ع) / تأثیر گناه بر ایمان

به گزارش ایکنا؛ حامد پور‌رستمی، دانشیار گروه شیعه‌شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران، 26 خردادماه در نشست علمی «جامعه‌شناسی ایمان و طیف‌های فراروی با تکیه بر آموزه‌های نهج‌البلاغه»، با بیان اینکه جامعه‌شناسی ایمان در حوزه جامعه‌شناسی دین قرار می‌گیرد، گفت: برحسب آموزه‌های نهج‌البلاغه، باور و عمل مهمترین نقش را در ایمان دارند؛ اگر بخواهیم افراد را از حیث مدرک تقسیم کنیم، از بی‌سواد تا دکتری و بالاتر طبقه‌بندی می‌شوند یا از حیث مالی افراد را به پولدار و فقیر تبدیل می‌کنیم، ولی تقسیم‌بندی دیگر از حیث ایمان است.

وی افزود: ایمان به معنای امن و سکونت و مایه آرامش است؛ معنای دیگر آن هم تصدیق است؛ نهج‌البلاغه بیشتر بر روی معنای تصدیق و صداقت در مفهوم ایمان تمرکز دارد؛ یعنی کسی که اهل یقین است؛ در خطبه 192 فرموده است که ای پیامبر، من اولین کسی هستم که به تو ایمان آوردم و دل به تو دادم و تو را تصدیق کردم. در خطبه دیگری فرموده است که دین به مردم ایمنی از گناهان و خطاهای بزرگ می‌بخشد. در حکمت 227 هم شاه‌بیت ایمان تعریف شده است؛ امام فرموده است: الْإِيمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ، وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ، وَ عَمَلٌ بِالْأَرْكَانِ.

پوررستمی با بیان اینکه آیا کسی که هر سه را ندارد، بی‌ایمان است؟، تصریح کرد: برخی گفته‌اند ایمان فقط معرفت قلبی است، اما برخی دیگر اشاره دارند که ایمان معرفت قلبی و اقرار زبانی و عمل ارکانی بر سبیل مجاز است؛ بنده فکر می‌کنم سخن امام دو پیام دارد؛ ایمان دارای دو بعد نظری و رفتاری و عملی است. البته این سخن امام علی(ع) ناظر به مراتب ایمان است؛ یعنی ایمان دارای سه مرتبه قلبی، لسانی و عملی است.

وی اضافه کرد: کسانی هستند که خدا و پیامبر را قبول دارند؛ نماز را هم قبول دارند، اما نماز نمی‌خوانند. آیا این فرد مؤمن است یا خیر؟ برداشت بنده این است که فرمایش امام، مراتب ایمان است. یعنی در منطقه ایمان، براساس علم و عمل لایه‌های مختلف می‌بینیم. انبیاء، شهدا، صدیقین و صالحین در مراتب مختلف ایمان و در اوج قرار دارند؛ اینها در اوج براساس معرفت و عمل صالح هستند و مؤمنان دیگر در مراتب دیگر حتی میان ابرار و عباد هم تفاوت وجود دارد.

ویژگی مؤمنان

وی اضافه کرد: براین اساس، همچنین رفتارهایی مانند بدپوششی، تندزبانی در منطقه عصیان هستند، اما فرد مرتکب شونده می‌تواند در منطقه ایمان، یا نفاق رفتاری یا بی‌ایمانی است. طبق فرمایش امام، هرکسی که واجد سه خصلتی که فرمودند، یعنی ایمان قلبی، اقرار به زبان و عمل به رفتار داشته باشد، در منطقه سبز ایمانی قرار دارد؛ قرآن کریم هم تعبیر مؤمنین و مؤمنات را فراوان بیان کرده است، از جمله در آیه دوم سوره انفال فرموده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» یا در آیه دیگر فرموده است که مؤمن، کافر را به عنوان اولیاء نمی‌پذیرد، یعنی مؤمن به کافر حربی اعتماد نکرده و به لوازم آن هم پایبند است.

پوررستمی بیان کرد: اگر انسان مؤمن بر اثر گناه به منطقه عصیان رفت، یعنی تا دیروز دستش به اختلاس آلوده نبود و امروز این کار را کرده است، بدپوشش نبود، ولی امروز شده است. در اینجا فرد به خدا اعتقاد دارد ولی در بعد عملی گرفتار عصیان است؛ لذا هرقدر علم و عمل در وجود انسان سازگارتر باشد، به لایه‌های ایمانی بیشتر دست می‌یابد و هرقدر کم شود، فرد از دایره ایمان به سمت حتی کفر ممکن است پیش برود.

خروج گناهکار از ایمان در هنگام گناه

استاد دانشگاه پردیس فارابی با بیان اینکه براساس روایات، فرد در حین گناه از منطقه ایمان خارج می‌شود، اضافه کرد: افرادی هستند که علم دارند، فقه و الهیات و قرآن می‌خوانند، ولی به آن عمل نمی‌کنند، لذا هرقدر که بین ایمان و عملشان فاصله هست، به همان اندازه دیندار هستند. امام صادق(ع) فرمود که ایمان ده درجه دارد. سلمان، درجه دهم، ابوذر و مقداد درجه هشتم است، البته روایت هم هست که اگر ابوذر آنچه را در قلب سلمان است، می‌دانست او را می‌کشت، یعنی لایه ایمانی سلمان و ابوذر با هم فرق دارد.

وی با بیان اینکه مرجئه می‌گویند هرقدر می‌خواهی گناه کن، اما باید دلت پاک باشد، افزود: اینها بر این باور هستند هرقدر گناه کنند، از منطقه ایمان بیرون نمی‌روند؛ ولی منطق ایمان در لسان نهج‌البلاغه این است که اگر انسان به گناهانش ادامه دهد، از منطقه ایمانی بیرون می‌افتد و ممکن است از منطقه اسلام هم خارج شود. براساس آیات قرآن هم، عاقبت کسانی که بدی پشت بدی می‌کنند، نتیجه سوء است و حتی این افراد کارشان به جایی می رسد که آیات خدا را هم تکذیب خواهند کرد.

پور رستمی اظهار کرد: هر مؤمنی مسلمان هست، اما هر مسلمانی، مؤمن نیست. همه مسلمین شهادتین را می‌گویند، اما در عمل ممکن است برخی افراد به دستورات خدا عمل نکنند. جالب اینکه نفاق هم در حیطه اسلام است؛ یعنی منافقان هم در درون جامعه اسلامی و با ظاهر اسلامی زندگی می‌کنند، گرچه منافق از کافر هم پست‌تر است.

وی با بیان اینکه برخی گناهان اثر منفی زیادی بر ایمان دارد، تأکید کرد: گناهان حق‌الناسی تأثیر بسیار زیادی در دور کردن انسان از ایمان دارد.