پاکیزه‌ترین اموال انسان از نظر پیامبر اسلام(ص)

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن کریم آیت‌الله احمد عابدی بر محور جلد اول تفسیر مجمع‌البیان، 26 تیرماه با محوریت آیه 267 سوره بقره در حوزه علمیه قم برگزار شد. گزیده متن این جلسه از نظر می‌گذرد؛

بحثمان درباره آیه شریفه 267 سوره بقره بود. خداوند در این آیه می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآخِذِيهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد، از چيزهاى پاكيزه‌اى كه به دست آورده‏‌ايد، و از آنچه براى شما از زمين برآورده‌ايم‏، انفاق كنيد و در پى ناپاك آن نرويد كه (از آن‏) انفاق نماييد، در حالى كه آن را (اگر به خودتان مى‏‌دادند) جز با چشم‌پوشى (و بى‏‌ميلى‏) نسبت به آن‏، نمى‏‌گرفتيد، و بدانيد كه خداوند، بى‌نيازِ ستوده (صفات‏) است‏.»

عبارت صاحب مجمع البیان درباره ترکیب آیه چنین است: «قال الفراء الأصل في «أَنْ تُغْمِضُوا» أن مكسورة الهمزة لأن الكلام في معنى الجزاء و هو إن أغمضتم بعض الإغماض أخذتموه و مثل‌ إِلاََّ أَنْ يَخََافََا أَلاََّ يُقِيمََا حُدُودَ اَللََّهِ و أنكر ذلك المحققون قالوا أن هذه التي بمعنى المصدر نحو أن تأتيني خير لك و المعنى و لستم بآخذيه إلا لإغماضكم فيه.»

بحث بعدی درباره شأن نزول آیه است. از امام صادق(ع) نقل شده است این آیه شریفه درباره کسانی است که از زمان جاهلیت اموال ربوی دستشان بود؛ یعنی در زمان جاهلیت ربا می‌گرفتند و بعداً مسلمان شدند و سپس از آن پول‌ها صدقه می‌دادند. بنابراین خدا آنها را از این کار نهی کرد و فرمود این اموال را صدقه ندهید، بلکه با درآمدی که از راه حلال به دست می‌آورید، صدقه بدهید. شأن نزول دوم که درباره آیه گفته شده است این است این آیه درباره کسانی است که خرماهای پست می‌آوردند و خرماهای بد را با خرماهای خوب که برای زکات بود، در هم می‌آمیختند. عبارت کتاب این است: «روي عن أبي عبد الله(ع) أنها نزلت في أقوام لهم أموال من ربا الجاهلية و كانوا يتصدقون منها فنهاهم الله عن ذلك و أمر بالصدقة من الطيب الحلال‌ و قيل إنها نزلت في قوم كانوا يأتون بالحشف فيدخلونه في تمر الصدقة عن علي(ع)».

بحث بعدی درباره معنای آیه است. صاحب مجمع‌البیان می‌نویسند خداوند در این آیات بحث انفاق و صفات منفق و کسی که به او انفاق می‌شود را بیان کرده است. در همین رابطه خداوند می‌فرماید از حلال آن چیزی که با تجارت کسب کردید صدقه بدهید. یک وقت شما جایی کار کردید و از پولی که گرفتید صدقه می‌دهید. یک وقت یک نفر پولی به شما هدیه داده است. آیه می‌فرماید از پولی که بابت کار کردن گرفتید صدقه بدهید چون برایش زحمت کشیدید. ابن مسعود و مجاهد هم در معنی آیه گفته‌‌اند از خیار اموال یعنی از قسمت خوبش انفاق کنید و نظیر این آیه قول خداوند متعال در آیه «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ» است.

پیامبر(ص) در روایتی فرمودند: ای گروه تجار، شما در فسق و گناه هستید، مگر کسی که باتقوا باشد، نیکوکار باشد و صدقه بدهد. بعد فرمودند پول را اینجا و آنجا خرج کند. در روایتی دیگر فرمودند: نه‌دهم رزق به تجارت است، آن یک‌دهم در دامداری است. عایشه از رسول خدا(ص) نقل کرده است که پیامبر فرمود: طیب‌ترین چیزی که انسان می‌خورد، دسترنج خودش است. کسی از پیامبر(ص) سوال کرد: طیب‌ترین کسب انسان چیست؟ حضرت فرمود: اینکه انسان دست‌رنج خودش را بخورد و هر بیعی که درست باشد؛ یعنی کلک و فریب در معامله نباشد. حضرت علی(ع) هم فرمودند هر کس بدون علم تجارت کند، به ربا می‌افتد.

عبارت مجمع البیان چنین است: «‌لما تقدم ذكر الإنفاق و بيان صفة المنفق و أنه يجب أن ينوي بالصدقة التقرب و أن يحفظها مما يبطلها من المن و الأذى بين تعالى صفة الصدقة و المتصدق عليه ليكون البيان جامعا فقال «يََا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا» خاطب المؤمنين «أَنْفِقُوا» أي تصدقوا «مِنْ طَيِّبََاتِ مََا كَسَبْتُمْ» أي من حلال ما كسبتم بالتجارة عن ابن مسعود و مجاهد و قيل من خياره و جياده و نظيره قوله‌ «لَنْ تَنََالُوا اَلْبِرَّ حَتََّى تُنْفِقُوا مِمََّا تُحِبُّونَ» و روي عن عبيد بن رفاعة قال خرج علينا رسول الله ص فقال يا معشر التجار أنتم فجار إلا من اتقى و بر و صدق و قال بالمال هكذا و هكذا و قال (ع) تسعة أعشار الرزق في التجارة و الجزء الباقي في السابياء و روت عائشة عنه أنه قال أطيب ما أكل الرجل من كسبه و أن ولده من كسبه‌ و قال سعيد بن عمير سئل النبي ص أي كسب الرجل أطيب قال عمل الرجل بيده و كل بيع مبرور و قال علي (ع) من اتجر بغير علم ارتطم في الربا ثم ارتطم‌».