کرونا و تأثیرات منفی بر فرهنگ و آداب مذهبی

قریب به یک سال‌ ونیم از شیوع جهانی ویروس منحوس کرونا می‌گذرد و کشورمان نیز همانند سایر کشورها درگیر این بحران و پیامدهای آن شده است و زندگی همه افراد و اقشار و همه شئون زندگی را در برگرفته و به دنبال آن حوادث تلخ و شیرین فراوانی به وقوع پیوسته است. یکی از دامنه‌های این پیامدها تأثیر منفی شرایط کرونا بر فرهنگ و آداب مذهبی بوده است.

در هرحال، حفظ جان مسلمان و سلامت جامعه اسلامی واجب بوده و مقدم بر تمام اجتماعات مذهبی و امور مستحب و جایز بوده و اجتناب‌ناپذیر است و چنانچه سلامتی یک مسلمان با کار لازم دیگری در تزاحم قرار گرفت؛ اولویت حفظ سلامتی و حفظ جان مسلمان و سلامتی جامعه اسلامی مقدم بر هر چیز دیگری است.

واکنش‌ها و تدابیر رهبر انقلاب اسلامی در برابر این موضوع نیز، بسیار هوشمندانه و مدبرانه بوده و ایشان از آغاز به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و مصوبات ستاد ملی کرونا ولو اینکه اشکالات زیادی نیز داشته است؛ تأکید داشته و خود نیز عیناً و دقیقاً در زدن ماسک و تعطیلی مراسم و دیدارها و... عمل کرده‌اند.

گرچه ویروس کرونا بسیاری از باورهای غلط فرهنگ عمومی را نیز تغییر داد و گذشت زمان ابعاد دیگری از زوایای پیدا و پنهان این دوران کرونایی را برای همگان آشکار خواهد ساخت. اما آنچه قابل‌ تأمل و توجه فراوان است، تأثیرات منفی شرایط کرونا بر فرهنگ و آداب مذهبی در ابعاد زیر است:

تأثیرات مشترک

ویروس منحوس کرونا تأثیرات مشترک زیر را به همراه داشته است:

- جایگزینی نظریات افراد جاهل به مسائل اسلامی و بعضاً مغرض به‌جای ملاک قرار گرفتن آیات و احادیث و دستورات معصومین
- اعتماد مطلق به دستورات سازمان یهودی بهداشت جهانی
- جا خوش کردن استفاده از الکل در زندگی اجتماعی
- کاهش روزه‌داری به بهانه احتمال ابتلا به بیماری چون یک نظریه غیر مستدل می‌گوید دائماً باید آب و مایعات نوشید!
- ایجاد رعب و وحشت کاذب در دل برخی از خانواده‌های متدین به خاطر حضور در محافل مذهبی و احتمال گرفتن ویروس
- بداخلاقی اجتماعی و فرار از نزدیک یکدیگر بودن افراد باهم

تأثیرات فردی و خانوادگی

ویروس منحوس تأثیرات منفی زیر را بر فرد و محیط خانواده به همراه داشته است:

- حبس خانگی (با اعلام من در خانه می‌مانم)؛ با توجه به کوچکی منازل آپارتمانی و نبود حیاط مناسب، با کاهش مراودات اجتماعی و پیامدهای روحی روانی
- انجام بسیاری از امور اجتماعی به‌صورت انفرادی (مانند برخی عبادات و کارهای خیر)
- افزایش روحیه انزواطلبی از جامعه و کاهش مشارکت اجتماعی
- برای پرهیز از شیوع بیماری، مردم ناچار هستند بر اساس دستورات سخت‌گیرانه بهداشتی بیشتر اوقات خود را در خانه گذارنده و به‌ دور از مراکز کاری، آموزشی، دینی و تفریحی باشند. در چنین شرایطی است که بعضاً عرصه خانه‌ بر اعضای خانواده تنگ شده و کشمکش‌های درون خانوادگی و بروز اختلافات را به همراه داشته باشد.

تأثیرات اجتماعی

ویروس منحوس تأثیرات اجتماعی منفی زیر را به همراه داشته است:

- ترک و یا کاهش فعل مؤکد صله ارحام
- ترک و یا کاهش فعل مستحب مؤکد عیادت مریض مسلمان که از حقوق برادران دینی بر یکدیگر است.
- ترک دست دادن و مصافحه و آداب خوش‌آمد گویی که از مستحبات مؤکد است و برخی موارد تبدیل آن آرنج زدن به هم
- ترک و یا کاهش خیرات و مبرات برای اموات، به لحاظ موارد بهداشتی
- ایجاد فاصله بین مراجعه‌کننده و ارباب‌رجوع در ادارات
- ایجاد فاصله بین خریدار و فروشنده در مراکز تجاری
- کاهش تعلیم و تربیت اسلامی با کاهش ارتباط دانش‌آموز و معلم و کاهش ارتباط دانشجو و استاد، با شکل‌گیری کلاس‌های مجازی
- تأثیر منفی بر روابط مستقیم بین کارگزاران دولت و مردم

تأثیرات منفی بر مراکز اسلامی

ویروس منحوس کرونا تأثیرات منفی عدیده‌ای را بر مراکز اسلامی به همراه داشته است:

تعطیلی بسیاری از مراکز زیارتی و مساجد و نماز جمعه‌ها در مقاطع طولانی و یا کاهش زمان آن‌ها و یا کاهش حضور جمعیت در آن‌ها که مورد تأکید دین مبین اسلام مبنی بر برپایی نماز جماعت در مساجد و زیارت امامان(ع) و اولیا خدا از نزدیک در حرم‌های مطهر آنان است و بعضاً جایگزینی زیارت برخط (آنلاین) را به همراه داشته است.
- تعطیلی و یا کاهش حضور در قبرستان‌های مسلمین، که استحباب حضور دارد.
- تعطیلی و یا کاهش حضور در گلستان شهدا و مزار شهدای گمنام در سراسر کشور.
- عدم بوسیدن عتبه و تبرک جستن به ضریح مطهر ائمه اطهار(س) که درگذشته نیز دشمنان اهل‌بیت در صدد شبهه‌افکنی در این امر بوده‌اند.
- استفاده از ماسک در نماز جماعت با توجه به کراهت آن
- ایجاد فاصله حدوداً یک متری بین نمازگزاران، بجای استحباب چسبیدن شانه‌ها به یکدیگر
- حذف مصاحفه بعد از اتمام نماز جماعت
- حذف کتاب مقدس قرآن کریم و مفاتیح‌الجنان از بسیاری از مراکز مذهبی به جهت احتمال انتقال آلودگی
- تبدیل حرم‌ها به مکان‌هایی شبیه موزه‌ها و محصور کردن و ایجاد محدودیت برای زیارت‌ها
- بستن ابواب دعا و توسل جمعی
- تأثیرات منفی بر روابط افراد مراجعه کننده
- تبدیل مهر تربت به سنگ که از اهداف خاص وهابیت است
- تعطیلی اغلب حسینیه‌ها و هیئت‌های مذهبی
- کاهش قرائت دعاهای جمعی که درب‌های رحمت الهی را به‌سوی جامعه و افراد می‌گشاید.
- در نهایت تعطیلی و یا خلوتی اغلب اماکن مذهبی

تأثیرات منفی بر مناسبت‌های اسلامی

ویروس منحوس تأثیرات منفی عدیده‌ای را بر مناسبت‌های مذهبی در سطوح مختلف جامعه به همراه داشته است:

- تعطیلی تجمعات اثرگذار مانند محرم و صفر و عاشورا و اربعین و ماه مبارک رمضان
- تعطیلی حج واجب و عمره مستحبی و یا کاهش شدید آن
- القای خرافات بودن مناسک دینی از سوی دشمنان، خصوصاً مواردی که به جهت دعا و توسل برای کسب شفا از محضر خداوند و معصومین علیهم‌السلام انجام می‌شود.
- ترک و یا کاهش مراسم تشییع و مراسم ختم ترحیم یافتگان (گرچه محاسنی نیز در کاهش هزینه‌های بی‌رویه داشته است).
- ترک و یا کاهش مراسم ولیمه و عروسی (گرچه محاسنی نیز در کاهش هزینه‌های بی‌رویه داشته است).
- تعطیلی مراسم و تجمع‌های مناسبت‌های اعیاد مذهبی و یا سوگواری‌های شهادت ائمه اطهار(ع) (گرچه هزینه‌های آنان به کمک‌های مؤمنانه اقشار آسیب‌پذیر سرازیر شده است).
- تعطیلی راهپیمایی باشکوه اربعین و جاماندگان اربعین
- تعطیلی دسته‌های عزاداری در مناسبت‌های مذهبی

تأثیرات منفی بر مناسبت‌های ملی ـ اسلامی

ویروس منحوس تأثیرات منفی عدیده‌ای را بر مناسبت‌های ملی ـ اسلامی که پس از انقلاب اسلامی به یک سنت حسنه مبدل شده بود، به همراه داشته است:

- تعطیلی راهپیمایی‌های حمایت از مردم مظلوم فلسطین (روز قدس) و....
- تعطیلی راهپیمایی‌های جشن‌های ملی مانند سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی
- محرومیت رهبری از دیدارهای مردمی: «خب یکی از دل‌خوشی‌های بنده، همیشه در طول این سال‌های متمادی، دیدارهای با مردم بوده؛ یکی از دل‌بستگی‌های اینجانب و حوادث پُرجاذبه برای من، دیدار با مردم بوده که یک چیزی بشنوم، یک چیزی بگویم و با طبقات مختلف مردم دیدار کنیم؛ این دشمن حقیر و خطیر یعنی ویروس کرونا ـ که هم خیلی حقیر و صغیر است، هم خیلی خطرناک و خطیر است ـ مانع شده است؛ و این را هم مثل خیلی از دل‌بستگی‌های دیگر، از ما گرفته. قرار بود ما به خاطر محرومیت از دیدار مردم، [به جای] این برنامه‌ای که الان داریم، با خدمتگزاران وادی سلامت و کمک مؤمنانه و مانند این‌ها دیدار تصویری داشته باشیم؛ که تعدادی از آن‌ها طبعاً در یک جایی باید جمع می‌شدند. بعد گفتند که مصوبهٔ ستاد ملّی کرونا این است که بیش از ده نفر جمع نشوند؛ آن را هم ما تعطیل کردیم به خاطر این [مصوّبه]، و تبدیل شد به این دیدار امروز که به شکل دورادور با شما مردم عزیز صحبت می‌کنیم». (۱۳۹۹/۰۵/۱۰ بیانات رهبر انقلاب در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت عید قربان)

سخن پایانی

توجه داشته باشیم که با گذر زمان این موارد ممکن است در عادات مذهبی و رفتارهای فردی و اجتماعی بسیاری از مردم نهادینه‌شده و جز فرهنگ عمومی جامعه گردد. منهای تعمدی بودن و یا نبودن آن؛ می‌توان گفت در این جنگ زیستی، دشمن تا اعماق خطوط دفاعی شیعه نفوذ کرده است و دشمنان اسلام به اهداف شوم خود نزدیک خواهند شد. درحالیکه که مراکز مذهبی بیشترین مراعات اصول بهداشتی را داشته‌اند، تعطیلی بی‌رویه آنان از سوی ستاد ملی کرونا روا نبوده و مغایر تدابیر رهبر انقلاب بوده و بازگشایی آن‌ها برای افزایش روحیه ایمانی و نیز فعال‌تر شدن این پایگاه‌های کمک‌های مؤمنانه برای امدادرسانی مادی و معنوی به جامعه در سرای بحران ضروری می‌نماید.

رهبر انقلاب در حد اعلای راهبری جامعه، تدابیر لازم را خردمندانه و هوشمندانه اعلام و عمل نموده‌اند و لازم است همگان مجدانه تا پایان شرایط بحرانی کشور این تدابیر را ملاک عمل خویش قرار دهند. باید در دوران ویروس منحوس کرونا، ضمن رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، راه‌هایی برای خروج از پیامدهای منفی موارد مذکور و ارتقا آن یافت. از هم‌اکنون نهادهای مسئول باید برای بازگشت شرایط مذکور به حالت طبیعی جهت دوران پسا کرونا برنامه‌ریزی‌های لازم و پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد.

سیدجواد هاشمی فشارکی، مؤلف کتاب مدیریت بحران و مدیریت شهری