خواص درمانی عسل در قرآن و طب سنتی

در قرآن کریم سوره نحل آیه 69 آمده است: «ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا ۚ يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِّلنَّاسِ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ سپس از تمام ثمرات (و شیره گلها) بخور و راه‌هایی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده است، براحتی بپیما! از درون شکم آنها، نوشیدنی با رنگهای مختلف خارج می‌شود که در آن، شفا برای مردم است؛ به یقین در این امر نشانه روشنی است برای جمعیّتی که می‌اندیشند». واژه «شفاء» در قرآن درباره خوردنی‌ها به‌کار نرفته است مگر برای عسل. در علم پزشکی نیز ثابت شده است که عسل به دلیل رطوبت پایین، فشار اسمزی بالا و اسیدی بودن سبب توقف رشد عوامل عفونت‌زا می‌شود و پوشش استریلی روی زخم‌ها ایجاد می‌کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد عسل برای درمان یا تقویت یا پیش‌گیری امراض پوستی، تقویت رشد طفل، سرطان، تنفس، کبد، صفرا، چشم و گوش، بینی و غیره مؤثر است. تأثیر عسل طبیعی در بهبودی زخم‌های دیابتی، زخم سالک، کاربرد موضعی عسل بر زخم باز پوست موجب تسریع روند التیام زخم می‌شود.

شفابخشی عسل در قرآن

پریسا گودرزوند چگینی، مدرس علوم قرآنی، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین، با اشاره به آیات و احادیثی که از عسل به‌ عنوان ماده غذایی شفابخش یاد شده است، گفت: در قرآن از عسل به‌عنوان یک موهبت الهی و شفابخش یاد شده و حتی یک سوره به نام نحل نازل‌ شده که در آیه ۶۸ به خواص درمانی عسل اشاره‌ شده است.

این کارشناس با بیان معنی آیه ادامه داد: در این آیه آمده است پروردگار تو به زنبور عسل وحی کرد که در برخی کوه‌ها و درختان و از آن چه داربست می‌کنند خانه‌هایی برای خود درست کن. سپس از همه میوه‌ها بخور و راه‌های پروردگارت را فرمانبردارانه بپوی. آنگاه از درون شکم زنبور شهدی که به رنگ‌های گوناگون است بیرون می‌آید. در آن برای مردم درمان است. به‌راستی‌که این برای مردمی که تفکر می‌کنند نشانه قدرت الهی است.

وی در ادامه بیان کرد: پیامبران الهی هم به عسل علاقه نشان می‌دادند و آن را به‌عنوان یکی از ارزاق طیبه الهی مورد استفاده قرار می‌دادند و هنوز هم بعضی عسل را نوشابه انبیا می‌نامند. پیامبر(ص) نیز درباره استفاده از این ماده حیات‌بخش سفارش کرده و عسل را شفای بیماری دانستند و فرمودند که اگر در چیزی شفا باشد در حجامت و نوشیدن عسل است.

این مدرس علوم قرآنی تصریح کرد: یکی از اعجاز خلقت این است که یک کارخانه عسل‌سازی در شکم حیوانی کوچک قرار دارد و خانه‌سازی، موم‌سازی و ساختن عسل در کنار زهر سازی؛ توسط حیوان کوچکی مثل زنبور انجام می‌شود و این امر از نشانه‌های قدرت الهی است. امام رضا(ع) در روایتی عسل را مایه تقویت حافظه برشمرده و می‌فرماید سه چیز حافظه را زیاد می‌کند و بلغم را از بین می‌برد؛ قرائت قرآن، عسل و کندر.

بهترین نوع عسل از دیدگاه طب سنتی

در ادامه دکتر حیدریان، کارشناس طب سنتی، با اشاره به تهیه عسل توسط زنبور به ایکنا گفت: عسل ماده شیرین شهددار تغلیظ شده‌ای است که زنبور با بال زدن آب آن را تا حد ممکن تبخیر می‌کند. نوع، رنگ و مزه آن بستگی به گل‌ها و گیاهانی دارد که زنبور از آن تغذیه می‌کند و شهد را می‌گیرد. عسل‌ها را بسته به نوع گل یا محل به انواع عسل یونجه، کاج، اقاقیا، عسل کوهستان و دیگر عناوین تقسیم می‌کنند. از دیدگاه طب سنتی طبیعت عسل گرم و خشک است و با توجه به مناطقی که در آن شکل می‌گیرد گرمی و خشکی آن متفاوت است.

حیدریان اظهار کرد: هرچه عسل، کهنه‌تر شود طبع آن گرم‌تر می‌شود. بهترین نوع عسل از دیدگاه طب سنتی، عسلی سرخ‌رنگ، شفاف، غلیظ، خوشبو و خوش‌طعم است که وقتی آن را با انگشت برمی‌دارید، تار ببندد. در طب سنتی، اعتقاد بر این است که مصرف عسل می‌تواند رطوبت‌ها را از عمق بدن دفع کند. ضمن اینکه این خوراکی بسیار مغذی برای درمان و پیشگیری از انسداد عروق، سنگ‌های کلیه و کیسه صفرا و همچنین بیماری‌های مربوط به مجاری ادراری هم بسیار مفید است.

وی ادامه داد: عسل ماده‌ای کاملاً خوراکی است، ولی در موارد استثنایی ممکن است آلوده باشد که ایجاد سم کرده و مسمومیت‌زاست، به همین دلیل مصرف آن برای کودکان زیر یک سال ممنوع است. همچنین بعضی افراد ممکن است نسبت به دانه‌های گرده موجود در این ماده حساسیت داشته باشند.

فواید عسل برای درمان بیماری‌ها

این متخصص طب سنتی با اشاره به فواید عسل اضافه کرد: عسل برای رفع سرفه، درمان آسم و اسهال، زخم‌های پوستی، زخم‌های گوارشی مفید است و حتی نشاط‌آور آرام‌بخش است. حاوی آنتی‌اکسیدان است، ازاین‌روی مصرف آن برای سلامت قلب و عروق مفید است. به‌سلامت پوست کمک می‌کند و ضد پیری است. در قدیم هر دارویی را با آن مخلوط می‌کردند، زیرا خاصیت بهبود بخشی داروها را چند برابر می‌کرد و امروزه هم از آن در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌کنند.

وی ادامه داد: مزه مزه و غرغره شربت عسل برای برطرف کردن زخم‌های دهان و ورم گلو بسیار سودمند است. عسل ضد آسم است. بااینکه بسیار شیرین است، برای دندان‌ها و لثه مضر نیست، بلکه لثه‌ها را سالم می‌سازد و دندان‌ها را سفید می‌کند. دستگاه گوارش را پاک می‌سازد و ضد اسهال است. عسل بادشکن است و برای معالجه قولنج روده تجویز می‌شود و در مسمومیت‌های غذایی، دستگاه گوارش را پاک می‌سازد.

حیدریان دیگر خواص مصرف عسل را این‌گونه یادآور شد: عسل دوست کبد و پادزهر است، پس در بیماری‌های کبدی مصرف آن مفید است. سکنجبینی که با عسل تهیه می‌شود، صفرابری اعلاست. سنگ‌های کلیه و مثانه را از بین می‌برد. برای این منظور آن را با کندر باید مصرف کرد. عسل خواب‌آور است و به مبتلایان به بیماری کم‌خوابی توصیه می‌شود که قبل از خواب چند قاشق مرباخوری عسل میل کنند. برای رفع کم‌اشتهایی مفید است و کلاً جریان خون را در بدن بهبود می‌بخشد.

وی اضافه کرد: عسل به رشد عضلات کمک می‌کند، پس برای بچه‌های کم‌اشتها و افراد ورزشکار بسیار مفید است. گرفتگی مویرگ‌ها را باز می‌کند و برای عروق بسیار مفید است. پس سالمندان اگر هرروز شربت عسل و لیموی تازه بنوشند، عمر طولانی‌تری خواهند داشت. حتی موم عسل نیز خواص زیادی دارد، و ماسک آن برای صورت، چین‌وچروک و فرورفتگی‌های پوست را می‌پوشاند، و پوست را لطیف می‌کند.

حیدریان خاطرنشان کرد: عسل طبیعی برای همه افراد مناسب است بااین‌حال برخی افراد باید با دقت بیشتری نسبت به مصرف عسل توجه داشته باشند. اگر برخی مزاج‌ها برای مصرف عسل طبیعی احتیاط کنند، هیچ‌وقت مشکلی ازجمله حساسیت نخواهند داشت. به‌طورکلی افراد با مزاج‌های سرد، کمتر با انواع عسل طبیعی تک‌گل دچار مشکل می‌شوند. عسل به‌طورکلی ماده طبیعی با مزاج و طبع گرم محسوب می‌شود، اما به سمت تعادل مزاجی متمایل است. احتمال اینکه عسل طبیعی بر روی افرادی که طبع سردی دارند اثرات حساسیت‌زا یا مخربی داشته باشد، بسیار کم است. درنتیجه می‌توانیم بگوییم که مزاج‌های بلغمی و سودایی می‌توانند با نگرانی کمتری از انواع عسل تک‌گل استفاده کنند.

کدام مزاج‌ها باید در مصرف عسل دقت کنند

وی با اشاره به احتیاط برخی افراد در مصرف عسل می‌گوید: دقت کنید که برای افراد سودایی، اگر منشأ گیاهی عسل تک‌گل ازجمله موادی است که سودا زا است، بهتر است برای مصرف چنین عسل‌هایی بااحتیاط عمل شود. بااین‌حال بازهم تأکید می‌کنیم که بعید به نظر می‌رسد عسل طبیعی مشکل خاصی برای چنین مزاج‌های ایجاد کند اما مزاج‌هایی که طبع گرمی دارند، یعنی مزاج‌های صفراوی و دموی باید دقت ویژه‌ای برای مصرف عسل طبیعی داشته باشند.

حیدریان اضافه می‌کند: به‌ هیچ‌وجه نمی‌توانیم بگوییم که این مزاج‌ها نباید عسل مصرف کنند اما آنچه که می‌توانیم بگوییم این است که افرادی که طبع گرم دارند در مصرف عسل به‌ویژه عسل‌هایی که گرمای بیشتر و حرارت بیشتری از خود بروز می‌دهند، احتیاط کنند. برخی از عسل‌های تک‌گل مثل عسل سیاه‌دانه می‌تواند حساسیت‌هایی را برای افرادی که مزاج گرم دارند ایجاد کند. بااین‌حال این‌یک موضوع کلی نیست و در افراد کمی چنین مشکلاتی ایجاد می‌شود.

این متخصص طب سنتی با اشاره به فواید مصرف عسل اضافه می‌کند: عسل، معده و دستگاه گوارش را تقویت می‌کند و نقش چشمگیری در درمان زخم‌های گوارشی دارد. شست‌وشوی دهان با آب و عسل را راهی برای رفع زخم‌های دهانی عنوان کرده‌اند به‌خصوص برای کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. این خوراکی شیرین می‌تواند محرک اشتها برای بچه‌ها و افراد بدغذا باشد. شستن دهان و لثه‌ها با مخلوطی از سرکه و عسل می‌تواند باعث تقویت لثه‌ها و درمان سریع‌تر بیماری‌های لثه‌ای شود. همین مخلوط سرکه و عسل، نقش چشمگیری در برطرف کردن جرم‌های دندانی هم دارد. عسل با درمان زخم‌های گوارشی، جلوی خونریزی‌های دستگاه گوارش را هم می‌گیرد و مصرف آن می‌تواند در درمان سرفه و گلودرد مؤثر باشد.

آب و عسل بهتر از شربت دیفن هیدرامین

حیدریان بیان کرد: آشامیدن عسل همراه با روغن‌ها مثل روغن گل سرخ می‌تواند به‌عنوان ماده‌ای ضد سرفه استفاده شود و به سالم ماندن ریه‌های انسان کمک می‌کند. افرادی که دچار رنگین شدن پوست می‌شوند (مثلاً قهوه‌ای تیره می‌شود) می‌توانند برای شفاف شدن پوست خود ترکیبات عسل را مصرف کنند. ترکیب کمی عسل بانمک برای رفع کبودی ناشی از ضربه کمک‌کننده است. در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲ مشخص شد که مصرف آب و عسل تأثیرش در رفع سرفه کودکان بهتر از شربت دیفن هیدرامین است.

این کارشناس طب سنتی گفت: آب انار ترش، آبلیمو، آب بالنگ، سرکه و گشنیز جزو مصلحات عسل به شمار می‌روند. خون‌ساز و تصفیه‌کننده خون، تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش دردهای استخوانی و مفاصلی، غضروف ساز و ترمیم‌کننده مفاصل، کاهش‌دهنده نفخ، مفید برای گرفتگی عروق، بهبود ناراحتی‌های روده، ضدسرفه، مقوی مغز و اعصاب، تقویت‌کننده حافظه، نرم‌کننده سینه، کنترل و بهبود اسپاسم، تب بر، بهبود سردرد و میگرن، بهبود آرتروز، مفید برای معالج رعشه، تقویت‌کننده بینایی، ضدصرع، ضدتشنج، بهبود کننده تنگی نفس، مسکن و تسکین دردهای مختلف بدن، کاهش‌دهنده فشارخون است.

وی با اشاره به برخی موارد تقلبی در زمینهٔ تولید عسل و عرضه در بازار اظهار کرد: هیچ‌گاه نمی‌توان عسل طبیعی را از روی خصوصیات ظاهری آن تشخیص داد، در حال حاضر حتی از سیب‌زمینی و اسید عسل‌هایی ساخته می‌شود که به‌هیچ‌وجه قابل‌تشخیص برای مصرف‌کنندگان نیست و درعین‌حال دارای عوارضی برای مصرف‌کنندگان نیز است.

حیدریان در جذب عسل توسط بدن گفت: از نظر جذب، عسل دقیقاً مثل همان قند خالص جذب می‌شود. ۱۰۰ گرم آن نزدیک به ۳۰۰ کیلوکالری انرژی و ۷۵ گرم کربوهیدرات و به مقدار بسیار جزئی پتاسیم، فسفر و آهن دارد که فراوان نیست. بسیاری از مردم آن را جزو قندهای طبیعی دانسته و فکر می‌کنند چاق‌کننده نیست. این باور کاملاً اشتباه است. البته معمولاً کسی آن را به‌اندازه‌ای مصرف نمی‌کند که چاق شود اما یک قاشق چای‌خوری عسل مثل ۵ گرم قند ۲۰ کیلوکالری انرژی دارد.

گزارش از فریبا رحیمی