تحقق ارزش‌های اقتصاد اسلامی در سایه عمل به مکتب امام حسن(ع)

بار دیگر ماه‌ها گذشت و به سالروز رحلت نبی مکرم اسلام(ص) و امام حسن مجتبی(ع) رسیدیم. دامنه شخصیت پیامبر(ص) به حدی گسترده است که می‌توان نشانه های آن را در کتب شیعی و اهل تسنن یافت و خوشبختانه از احادیث، سیره و روایت‌های ناب این معصوم مطالب بسیاری در اختیارست که می‌توان چراغ راه زندگی باشد.

امام حسن (ع) در 15 رمضان سال سوم هجری در مدینه متولد شد. نامش حسن، لقبش مجتبی و کنیه‌اش ابومحمد است. ایشان 10 سال امامت داشتند و در سن 47 یا 48 سالگی به تحریک معاویه و جعده همسرش به شهادت رسیدند. در تاریخ آمده است تا آن روز نام حسن بین اعراب جاهلیت سابقه نداشت و پیامبر(ص) هنگام تولد ایشان گوسفندی قربانی کرده، سر امام حسن(ع) را تراشیده و هم‌وزن موی ایشان نقره به مستمندان دادند و از این پس سنت عقیقه و صدقه دادن برای نوزاد بین مردم مرسوم شد.

امام حسن(ع) دارای خصوصیت‌های بسیار همچون کمک به بینوایان، احترام به دیگران، تواضع، فروتنی و اطاعت بی‌چون و چرا از ولی‌امر مسلمین(حضرت علی(ع)) بودند و در آن زمان نیروی کارآمد برای مکتب علوی به حساب می‌آمدند. دفاع از حریم امامت و ولایت در حضور ایشان در جنگ‌های صفین، نهروان و جمل مؤید ولایت‌داری آن حضرت است. امام حسن (ع) دارای جایگاه بسیار والایی هستند که هریک از آن می‌توان نوری در زندگی برای رسیدن به کمال انسانی باشد.

در روایت‌های بسیار به محبت پیامبر(ص) به امام حسن(ع) اشاراتی شده است که می‌توان به بازی کردن ایشان با پیامبر هنگام نماز و سجده و طولانی شده سجده از سوی رسول کرم (ص) اشاره کرد. نقل است در روایات «روزی پیامبر(ص) نشسته بودند وقتی امام حسن (ع)وارد شدند، پیامبر خیلی خوشحال شده و فرمودند آن کسی که بعد از من حامل علوم من است و امام است و باید از آن تبعیت کرد این فرزند است و او وارث من است».

نیک می‌دانیم و در تاریخ بارها ذکر شده است که امام حسن(ع) دو بار تمام دارایی خود را بخشید و به کریم اهل بیت(ع) مشهور شد. «کریم» یعنی اینکه اگر فردی از انسان درخواست کمک هم نکند ما برای کمک بشتابیم و امام حسن(ع) اینگونه بودند و کرامات ایشان در جای جای تاریخ نقل از جمله کمک ایشان به فرد شامی و عذرخواهی او از آن حضرت اشاره شده است. ابوهشام قنّاد می‌گوید: من از بصره برای حسن بن علی (ع) کالا می‌بردم. هنگام خرید با من چانه می‌زد و متاع را خریداری می‌کرد ولی گاه من هنوز نشسته بودم که تمام آن را در راه خدا می‌بخشید و «می‌گفت: پدرم از پیامبر (ص) نقل کرده است که فرمود: المغبون لا محمود و لا مأجور؛ فریب خورده نه ستوده است و نه دارای پاداش».

رابطه کسب روزی حلال با انفاق

پیشوایان دینی ما را به کسب روزی حلال و انفاق در راه خدا توصیه‌های بسیار کرده‌اند و با مطالعه سیره و مکتب حسنی درس‌های بسیار در انفاق دارایی و کمک به تهیدستان خواهیم آموخت. ما دانش‌آموخته مکتب اهل بیت(ع) هستیم و نیازست تاحد توان در امور دینی از جمله کمک به محرومان و نیازمندان وارد شویم. در کنار انفاق باید به مسأله وقف نیز توجه کرد، امام حسن(ع) در کنار بخشش اموال خود به دیگران از کفش گرفته تا دیگر اموال به وقف نیز توجه ویژه داشته و در این رابطه فرمودند: «برای آخرت خود چنان عمل کن که فردا خواهی مرد و برای دنیای خود چنان عمل کن که گویا همیشه زنده هستی». با تفکر در این حدیث متوجه می‌شویم که دل کندن از دنیا باید برایمان سهل و آسان باشد؛ چراکه در روزی باید هرانچه به دست آورده‌ایم را بگذاریم و سفری دیگر در پیش گیریم. برای راحت سفر کردن وقف یکی از راه‌هایی است که می‌توانیم رنج این سفر را برخود هموار کنیم. امام حسن(ع) در حدیثی دیگر می‌فرماید: «برای توسعه آخرت خود قبل از مرگ تلاش کنید». این حدیث نیز به نوعی ضرورت وقف و توجه به ابعاد و نیازهای مردم جامعه را متذکر می‌شود.

بی‌توجهی به انفاق باعث بروز مشکلاتی در جامعه می‌شود و پرهیز از آن به پیشرفت و ارتقای ابعاد مختلف جامعه منتج می‌شود؛ از این رو در دین مبین اسلام برای انفاق و وقف فضیلت بسیار قائل شده است و این مهم در قرآن و روایات نیز مورد تأکیدست. اگر آموزه‌های دینی همچون سیره و مکتب امام حسن(ع) در جامعه نهادینه شود قطعاً به تحقق اشاعه فرهنگ و ارزش‌های اقتصاد اسلامی منتج می‌شود. البته باید دقت داشت که وقف یا انفاق فقط به مباحث مالی ختم نمی‌شود و اسلام برای بخشش دست انسان را باز گذاشته است. مهم این است هر کاری که انجام می‌دهیم با فکر، برنامه و هدف همراه باشد تا نتیجه بهتری به دست آید.

یکی از مهم‌ترین ثمرات بخشش کاهش یا از بین بردن فاصله طبقاتی است و امام حسن(ع) با انفاق در راه خدا درس بهتر زیستن را به ما آموخته است. اگر انفاق در جامعه نهادینه شود و اغنیا به کمک فقرا رفته و دست آنان را بگیرند بی‌عدالتی‌های اجتماعی ایجاد نخواهد شد. وقف، پرداخت صدقات، خمس، زکات و ... از جمله مواردی است که به کاهش فشار اقتصادی نیازمندان کمک می‌کند. قطعاً بین روزی حلال و انفاق رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد و بخشش قسمتی از دارایی به افزایش روزی ختم می‌شود.

امروز انفاق رنگ و بویی تازه به خود گرفته است و در سال‌های اخیر با کمک خیرین شاهد اقدامات بسیار نویی در حوزه‌های مختلف هستیم که از نقش رسانه در معرفی این اقدامات جهت ترویج این فرهنگ نباید غافل شد. با شیوع کرونا انفاق با رنگی به نام رزمایش کمک‌های مؤمنانه یا مواسات وارد میدا شد و تقریباً همه مردم اعم از کوچک و بزرگ را درگیر کرد و خوشبختانه مردم در این امر سربلند بیرون آمدند. امروز نیازست تا فرهنگ بخشش گستردگی بیشتری داشته باشد تا همه بتوانند از امکانات رفاهی متوسط برخوردار باشند. امام حسن(ع) به ما آموخت و امروز وقت برداشت آموخته‌هاست تا بتوانیم در مقابل کریم اهل بیت(ع) سرمان را با افتخار بالا نگه داریم.

یادداشت از مریم روشن، سردبیر ایکنا مرکزی