مشکلات اقتصادی مانع رشد معنوی مردم است/ خاطره‌ای از آیت‌الله حسن‌زاده آملی در ماه رجب
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تأکید بر اینکه ماه رجب مقدمه بیداری انسان و دینداری عمیق است، گفت: اگر معارف تعمیق شود و جنبه عمیق نه صرفاً شعاری به خود بگیرد، تأمین‌کننده سعادت دین و دنیای انسان است و اگر شعاری باشد نه دوام دارد و نه ثمر چندانی.
به گزارش ایکنا، در ماه رجب المرجب از ماه‌های پرقدر الهی هستیم؛ ماهی که در روایات ماه خدا نامیده شده است. پیامبر(ص) فرمودند: «رجب شهر الله و شعبان شهری و رمضان شهر امتی؛ ماه رجب ماه خداست و ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امتم.»
در فضیلت این ماه روایات فراوانی وجود دارد و اعمال و اذکاری برای بهره‌مندی معنوی بیشتر از این ماه وارد شده است.
خبرنگار ایکنا درباره اهمیت معنوی این ماه و نحوه استفاده هرچه بیشتر از آن با آیت‌الله حسن رمضانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید؛
ایکنا ـ ماه‌های رجب و شعبان مقدمه‌ای برای ماه مبارک رمضان است و فضایل بسیاری برای آن ذکر شده است. درباره جایگاه این ماه توضیح دهید.
ماه رجب، بهار قلوب است. در بهار طبیعت ماه‌های فروردین و اردیبهشت و خرداد را داریم و در عالم دل و قلب هم سه ماه بهار قلوب است؛ رجب، شعبان و رمضان. رجب به عنوان فروردین، شعبان به عنوان اردیبهشت و رمضان به مثابه خرداد فصل ربیع است. آغاز شکوفایی در طبیعت، فروردین است و بعد نوبت به اردیبهشت می‌رسد و سرانجام در خرداد، نوبت به ثمررسیدن و رویش است، ولی اصل زنده شدن در ماه رجب است و در دو ماه دیگر تکمیل می‌شود تا به میوه برسد.
آغاز بیداری در این ماه است و چنین تشبیهی بیانگر اهمیت ماه رجب است؛ اگر کسی در ماه رجب بیدار نشود، در ماه شعبان رشد نخواهد کرد و در رمضان به بار و ثمر نمی‌نشیند. لذا اولیای الهی اهمیتی را که به ماه رجب می‌دادند بیشتر از اهمیت ماه رمضان و شعبان بوده است، زیرا تا بیداری و حیات قلبی نباشد ثمراتی را هم به همراه نخواهد داشت.
در روایات نسبت به رجبیون آمده است که «این الرجبیون» ولی چنین تعبیری در مورد الشعبانیون و این الرمضانیون وجود ندارد. بنابراین رسانه‌ها و جراید عمومی باید مردم را متوجه حقیقت این ماه کنند و جریان‌سازی معنوی را در این ماه راه بیندازند و قلوب آنان را آماده کنند تا به رشد برسند و در ماه رمضان میوه آن را بچینند.
ایکنا ـ در روایات پاداش‌هایی برای برخی ایام بیان شده است که با نگاه مادی و عقل ما سازگار نیست؛ مثلاً گفته شده اگر کسی نماز جماعت بخواند و جمعیت بیش از ده نفر شوند، ملائکه نمی‌توانند ثواب آن را بنویسند یا اگر کسی سه روز در ماه رجب روزه بگیرد، همه گناهان او آمرزیده خواهد شد. چه تحلیلی برای آن دارید؟
عبادت هم زمان و هم مکان دارد و میتوان در هر مکان و زمانی عبادت را انجام داد، ولی اگر یکسری مکان‌ها و زمان‌ها رعایت شود، تأثیر آن در نفس ناطقه انسان بیشتر خواهد شد. مسجد که محل عبادت است نقش فوق‌العاده‌ای دارد و علاوه بر آن، نوع معماری و ساخت مسجد و مصالح به کار رفته در آن هم تأثیر دارد و مسجد محلی است که می‌تواند همه کثرات را به وحدت تبدیل کند؛ مثلاً محراب مسجد را بنگرید دوقوس از پایین به ست بالا در یک نقطه به یکدیگر متصل می‌شوند و این نمادی است تا همه کثرت‌ها به وحدت تبدیل شوند. مؤمنین در مسجد به هم می‌پیوندند و تلاش می‌کنند تا خود و دیگران را از شر شیاطین جن و انس و تعلقات مادی و بیهوده دور کنند. انسان‌ها در مسجد جریانی برای از بین بردن حجاب‌ها راه می‌اندازند. البته اگر مسجد محله باشد، یک نوع تأثیر و اگر مسجد بازار باشد، تأثیر دیگری می‌گذارد و اگر مسجدجامع باشد، قطعا تأثیر معنوی بیشتری خواهد داشت و هرقدر انسان‌ها بیشتر باشند، اثر آن برطرف کردن موانع معنوی افزایش می‌یابد.
مسجد دو کارکرد دارد؛ اول خیرات برای از بین بردن موانع به سیل تبدیل می‌شود و دیگری نماز جماعت قطراتی است که به هم پیوسته و سیل را ایجاد می‌کند. در ماه رجب هم این تأثیر در زمان است، یعنی شرع مقدس همه زمان‌ها را زمان برای عبادت می‌داند ولی برخی مواقع مانند فجر و زوال و غروب در طبیعت شاخص است و عباداتی که این سه زمان در روز صورت بگیرد، تأثیر فوق‌العاده‌ای خواهد داشت و برخی ماه‌ها هم چنین موقعیتی دارند. بر این اساس شمس حقیقت هم طلوع و فجر و غروب دارد و شما باید در این سه وقت عبادت کنید تا تأثیر عبادت را مشاهده کنید؛ لا تاخرن الصلوة من اول وقتها؛ هرقدر از اول وقت دور شویم تأثیر نماز کمتر خواهد شد. مرحوم آقای قاضی گفتند اگر کسی همواره بر نماز اول وقت مراقبت کند، اگر به مقامات عالی نرسید مرا لعنت کند و اینها به برکت مسجد به دست می‌آید، زیرا وقتی به مسجد برویم، هم موفق به اول وقت خواهیم بود و هم جماعت. در روایت بیان شده است لکل شیء باب و باب العباده الصوم؛ هر چیزی دری دارد و راه عبادت صوم است و در نماز هم صوم را رعایت می‌کنیم، خویشتنداری داریم، متمرکز هستیم و از مبطلات اجتناب می‌شود. این مرتبه نازل است و مرتبه والاتر رهایی از همه اغیار و نیز تمرکز ذهن و روح به سوی خداوند است. در نماز باید روزه بگیریم یعنی روزه و در نماز و با تکبیرة الاحرام، هر چیزی که غیر خداست پشت سر بیندازیم.
ایکنا ـ در سال‌های اخیر اعتکاف در این ماه، رواج زیادی یافته است؛ همه مکاتب نمادهایی برای رواج عقیده خود دارند. آیا میتوان گفت اعتکاف نمادی برای ترویج معنویت اسلامی است؟
همان‌طور که می‌دانید، برای جشن نیکوکاری مکان‌هایی مشخص می‌شود و مردم هجوم سیل‌آسا دارند تا هر کسی در حد توانایی خود کاری را انجام دهد. اعتکاف شبیه آن است و مردم برای اعتکاف به مساجد هجوم می‌آورند و شور و شوق به خصوص در بین جوانان سالک الی‌الله مشاهده می‌شود.
ایکنا ـ مجموعه احکام، اعتقادات و باورها اهدافی دارد و مهمترین آن رساندن انسان به سعادت دنیا و آخرت است و مناسک راهی برای آن است، ولی این سؤال پیش می‌آید که چرا با وجود این همه مناسک و رواج آن در جامعه، مشکلات بسیاری در روابط اخلاقی و اجتماعی ... داریم و انگار مناسک صرفاً به دینداری سطحی دامن زده است. نظر شما چیست؟
مناسک کارکرد خودش را دارد و نمی‌توان منکر ثمرات آن شد، ولی وظیفه مسئولان است تا موانع رشد معنوی مردم را فراهم کنند و مشوقاتی داشته باشند و حقایق را تبیین کنند. مردم ممکن است گرفتار مسائل روزمره باشند و طبیعتا درگیری و غفلت می‌تواند در گرایش معنوی مردم مؤثر باشد. بنابراین، باید سیاستگذاری‌ها و مدیریت‌ها بر رفع این موانع متمرکز باشد. خصوصیت حکومت دینی این است که مسئولان امر شرایط و مقتضیات را فراهم کنند و موانع را از بین ببرند و یکی از مهمترین موانع حل مسائل اقتصادی است. مسائل اقتصادی دل‌مشغولی زیادی ایجاد می‌کند و اگر این موانع برطرف شود، مردم به سبب عرق دینی‌شان بیشتر به معنویت گرایش خواهند یافت. اگر این مسائل همچنان باقی است، موانعی در کار است یا مقتضی موجود نیست.
هر دوی اینها باید به دست مسئولان امر در حکومت اسلامی انجام شود. اگر حکومت سکولار باشد وضع متفاوتی دارد ولی وقتی حکومت دینی باشد، تنها دنیا در کار نیست و باید برای آخرت هم تدبیر شود و شرایط و مقتضیات ایجاد شود. امام خمینی(ره) تأکید کردند که دل‌خوش نباشید که آب و برق و امکانات مادی رایگان و غیر رایگان در اختیار شماست. هدف چیز دیگری است؛ یعنی ارزش‌های معنوی. فرق حکومت دینی با سایر حکومت‌ها این است که از گسترش معنویت واقعی حمایت کند.
ایکنا ـ چه نسبتی بین ترویج مناسک و تعمیق باورهای دینی وجود دارد؟
امر صوری مانند قارچ است که ریشه ندارد و دوام چندانی هم ندارد؛ اگر معارف تعمیق شود و جنبه عمیق نه صرفاً شعاری به خود بگیرد، تأمین‌کننده سعادت دین و دنیای انسان است و اگر شعاری باشد، نه دوام دارد و نه ثمر آنچنانی. باید همه باورها را بعد از تبیین و رواج تعمیق کنیم تا آثار واقعی داشته باشد، وگرنه اگر صوری و ظاهری باقی بماند، ثمر چندانی نخواهد داشت؛ درست مانند اینکه درخت از گرسنگی می‌میرد و ما آب را به پای گیاهان هرزه کنار درخت می‌رسانیم.
ایکنا _ اگر خاطره‌ای از بزرگان در مواجهه با ماه رجب دارید بفرمایید.
از مرحوم آیت‌الله حسن‌زاده آملی خاطره‌ای به یاد دارم. ایشان می‌فرمود من یک شب در اضطراب بودم و حالتی به من دست داد که برایم عجیب بود و فکر کردم چرا این‌طور شده است. ناگهان به یاد آوردم که ماه رجب فرارسیده است و من غافل بوده‌ام. این تحول عجیب است که در انسان‌های مستعد و اهل دل ایجاد می‌شود، ولو اینکه در ظاهر به حلول ماه رجب آگاه نباشند و این آگاهی در قالب اضطراب ظاهر می‌شود.
گفت‌وگو از علی فرج‌زاده
انتهای پیام
