لزوم توجه به بعد فرهنگی مسیر حرکت گردشگر مذهبی

حسین رضایی، مشاور گردشگری مذهبی و عضو جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) در گفت‌وگو با ایکنا به موضوع ظرفیت‌های گردشگری زیارت و تبدیل شدن اماکن مذهبی به قطب فرهنگی پرداخت که در ادامه می‌خوانید.

ایکنا - گردشگری زیارت از چه جهاتی اهمیت دارد؟

گردشگری مذهبی پیشران توسعه اقتصادی کشور است و وقتی گردشگری مذهبی را بررسی می‌کنیم مشاهده می‌کنیم که مقصد اول سفرهای مردم ایران اماکن زیارتی است. ما سه شهر مهم زیارتی مشهد مقدس، قم و شیراز را در کشور داریم و بیش از ۷۰۰ بقعه متبرکه در کشور وجود دارد که مردم به این مکان‌ها مراجعه می‌کنند. در بعضی از استان‌ها به گردشگر مذهبی، زائر گفته می‌شود که هیچ منافاتی ندارد زیرا هرکسی که به قصد زیارت به مکانی ورود کند، در اصل زائر است.

گردشگری مذهبی فارغ از انواع دیگر گردشگری مانند طبیعت‌گردی و... نیست زیرا یک گردشگر که به قصد زیارت حرم امام رضا(ع) و یا شاهچراغ(ع) به مشهد و شیراز سفر می‌کند، در این مسیر می‌تواند ده‌ها نوع گردشگری دیگر را تجربه کند. این اتفاق تأثیرگذاری فرهنگی هم دارد و افرادی در یک مکان مشخص جمع می‌شوند از منابع الهام‌بخشی که در مجموعه‌های فرهنگی وجود دارد تأثیر می‌گیرند.

ایکنا - تا چه حد توانسته‌ایم در تبدیل اماکن مذهبی و زیارتی به قطب فرهنگی موفق عمل کنیم؟

دولت در این راستا بسیار تلاش کرده و معاونت‌های زیارت که در استانداری‌ها ایجاد شده و بودجه زیارتی که برای این کار در نظر گرفته شده به همین منظور بوده است تا به موضوع قطب فرهنگی شدن اماکن زیارتی توجه شود. متأسفانه بودجه زیارت در سال‌های اخیر تقلیل پیدا کرده و به همین دلیل توجه فرهنگی نسبت به این موضوع کاهش یافت.

ستاد خدمات سفر هر استان با 17 ارگان همکاری می‌کند و داخل این مجموعه، مجموعه‌های فرهنگی زیادی هم وجود دارد. دولت باید دخالت خود را در حوزه کار زیارت کمتر کند و فقط به عنوان برنامه‌ریز باشد و اجازه دهد تا مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد که علاقه‌مند به خدمت در حوزه‌های زیارت هستند فعالیت کنند. برای مثال در شهر مشهد اگر نهادهای مردمی حول محور آستان قدس رضوی فعالیت کنند، فعالیت‌های آنها مستمرتر  و یک‌پارچه‌تر از زمانی است که به صورت جداگانه کار کنند. همچنین ادارات دولتی اگر حول محور معاونت زیارت فعالیت کنند، بهتر می‌توانند همسو با نیازهای زائران اقدام کنند.

باید به امتیازاتی که می‌توانیم از مناسبت‌های مختلف مذهبی و حضور پرشور مردم به دست بیاوریم توجه کنیم. نباید به صرف اینکه فقط در یک زمان مذهبی مانند ماه ذی‌القعده، محرم و صفر مردم مراجعه زیادی به این اماکن مذهبی دارند و برنامه‌های فرهنگی متداولی که هر ساله اجرا می‌شود بسنده کنیم؛ این برنامه‌ها نمی‌تواند کاری را پیش ببرد، مگر اینکه موضوعات فرهنگی آنها را عوض کنیم و مردم را با سیره ائمه(ع) بیشتر آشنا کنیم و در رفتار خودمان این سیره را نشان دهیم.

گردشگری زیارت نیروی محرکه‌ای است که مردم با سلیقه‌های متنوع در یک مکان مشترک جمع می‌شوند و از میراث ملموس و ناملموس خود حفاظت می‌کنند. حضور میلیون‌ها زائر مختلف در حرم امام رضا(ع) در ماه ذی‌القعده و آخر ماه صفر اتفاق مبارکی است و این اتفاق نیاز دارد به اینکه همه ارگان‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط برای کمک به این حوزه فرهنگی بسیج شوند. باید به چگونگی گسترش این فرهنگ توجه کنیم.

باید به بعد فرهنگی مسیر حرکت زائر و گردشگر مذهبی به مکان مقدس توجه کرد و نیازها و ظرفیت‌ها را شناخت و در این راستا اقدام کرد. گاهی مواقع نیازهای فرهنگی‌ زائران تأثیر مستقیمی بر زیارت آنها دارد؛ برای مثال اگر در مسیر راه به مشهد، قم و شیراز، امکانات اولیه و موردنیاز را نتوانیم فراهم کنیم، زائر نمی‌تواند از عنایات معنوی آن مکان‌ها به صورت کامل بهره ببرد.

ایکنا - ظرفیت‌های حرم امام رضا(ع) برای تبدیل شدن به قطب فرهنگی چیست؟

حرم امام رضا(ع) ظرفیت‌های بسیاری دارد؛ می‌توان به امکانات رسانه‌ای، پژوهشکده‌ها، موزه‌ها، حوزه‌ها و... اشاره کرد. بسیاری در این حوزه‌ها کار می‌کنند که گاهی مواقع شاهد موازی‌کاری زیادی در این حوزه هستیم. شایسته است که نهادها از موازی‌کاری دست بردارند؛ برای مثال در حوزه زیارت پیاده، افراد بسیاری فعالیت می‌کنند در صورتی که زائران در جاده کمترین امکانات را دارند و به ایستگاه‌های صلواتی بسنده شده است اما خدمات دیگری هم نیاز است.

دولت در دو حوزه امنیتی و بهداشتی زائران باید بیشتر توجه کند و مسائل فرهنگی را به سازمان‌های مردم نهاد و هیئات مذهبی بسپارد تا براساس معیارهای فرهنگی و اسناد بالادستی برنامه‌ریزی کنند. توجه دادن به عوامل فرهنگی و اسناد بالادستی می‌تواند به برنامه‌ریزی دقیق فرهنگی برای گردشگری زیارت کمک کننده باشد.

ایکنا - موانع و کمبود‌های گردشگری زیارت چیست؟

باید بر موضوع فرهنگ مواجهه، برخورد و رفتار با زائر و گردشگر از سوی ارائه‌کنندگان خدمات گردشگری در همه بخش‌ها از جمله حمل و نقل، اسکان و... توجه کرد زیرا برخورد خوب و مناسب سبب جذب گردشگر بیشتر و بازگشت مجدد گردشگران و برخورد نامناسب سبب دفع می‌شود.

حرم‌های زیارتی ظرفیت مناسبی برای کشور است و اگر نتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم اشتباه کردیم. یک مجله بین‌المللی گردشگری آمار جالبی داده مبنی بر اینکه حدود 400 میلیون گردشگر هر ساله از مکان‌های مذهبی بازدید می‌کنند که 18 میلیارد دلار درآمدی جهانی دارد؛ باید توجه کرد که از این فرصتی که وجود دارد چه میزان توانسته‌ایم استفاده کنیم.

گردشگر خارجی بسیار می‌تواند به کشور کمک کند و با برنامه‌ریزی می‌توانیم گردشگران زیادی را برای زیارت و بازدید از حرم‌ها جذب کنیم. فرودگاه و ایستگاه راه‌آهن مشهد مترجم زبان خارجی ندارد و این برای گردشگران مشکل ایجاد می‌کند و باید به این موضوع توجه کرد. ما باید به حوزه‌های مردمی توجه کنیم تا مردمی که علاقه‌مند به کمک هستند حضور پیدا کنند. ما حدود 320 ایستگاه صلواتی در مسیرهای منتهی به مشهد برای زائران پیاده طراحی کردیم که نیاز به کمک دارند البته منظور کمک از دولت نیست بلکه یعنی موانعی که برای مردمی که به عشق امام رضا(ع) فعالیت می‌کنند برطرف شود. همچنین باید هزینه‌های سفر به شهر مشهد و قم را کم و مردم را به این سفرهای زیارتی تشویق کنیم.

ایکنا - مدیریت حرم حضرت معصومه(س) و حرم امام رضا(ع) چه میزان با یکدیگر ارتباط دارند؟

بیشتر حرم‌ها کارهای مربوط به خود را انجام می‌دهند و ارتباطی با حرم‌های دیگر ندارند در صورتی که وجود ارتباط فرهنگی بسیار مهم است. در زمانی که آقای رئیسی در آستان قدس رضوی حضور داشتند تولیت‌های اماکن مقدسه را جمع کردند و چندین جلسه برگزار شد تا از کارهای جزیره‌ای پرهیز شود و کار کلی با یک برنامه‌ریزی واحد شکل گیرد. باید سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان فرهنگی کشور به این موضوع توجه کنند.

توصیه می‌کنم که معاونت‌های زیارت در استان‌هایی که تشکیل شده فعالیت خود را بیشتر کنند. اکنون سازمان بزرگی به نام حج و زیارت داریم که امسال برای 80 هزار نفر برنامه‌ریزی می‌کند در صورتی که ما بیش از چند میلیون زائر داریم و باید برای این تعداد گردشگر و زائر برنامه‌ریزی کرد. بودجه زیارت باید تقویت شود و نمایندگان مجلس در برنامه‌ هفتم توسعه به این امر توجه کنند. باید از خدمات مردمی و سازمان‌های مردم نهاد در این حوزه استفاده کرد و هیئات مذهبی به موضوعات فرهنگی بپردازند تا بتوان به مقاصد و اهدافی که دارند دست یابند.