جایگاه فقهی و حقوقی مهریه از منظر قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) گفت: مهریه هدیهای است که در قرآن کریم با عنوان «نحله» از آن یاد شده است، به این معنا که زن در زندگی زناشویی دارای حقوق مالی از جمله مهریه و نفقه است که مرد موظف بوده برای تأمین این دو حق مالی تلاش کند.
محدثه معینیفر، عضو هیئت علمی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) در گفتوگو با ایکنا از قزوین با بررسی فقهی و حقوقی مهریه اظهار کرد: خداوند متعال در آیات چهارم، 20 و 25 سوره نساء و ۵۰ سوره احزاب به موضوع مهریه اشاره کرده است. نکته محوری در تمامی این آیات این است که صداق یا همان مهریه باید به خود زن داده شود، نه به پدر یا خانواده او. این مبلغ کاملاً متعلق به زن است و او مالک آن بوده و هر تصمیمی را که بخواهد میتواند با آن بگیرد.
وی تصریح کرد: خداوند در آیه چهارم سوره نساء میفرماید: «وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً...؛ و مهر زنان را بهعنوان هديهاى از روى طيب خاطر به ايشان بدهيد»؛ عبارت «نحله» به معنای اعطای قلبی و هدیهای است که با میل و رغبت داده میشود. پس هدیه دادن به زنان نشانه دوست داشتن آنها است که باید ابراز شود یا به گفتار یا به فعل. از همینرو، رهبر معظم انقلاب در دیدار با بانوان در روز چهارشنبه، ۱۲ آذرماه بر این اصل به صراحت تأکید فرمودند: «در خانه، مهمترین حقی که بانوی خانه و زن خانه دارد، «محبت» است. مهمترین نیازی که دارد و مهمترین حقی که دارد، محبت است. روایت وارد شده که مردها به زنهایشان بگویند من تو را دوست دارم؛ یعنی تصریح کنند؛ با اینکه او میداند.»
معینیفر ادامه داد: پس یکی از راههای ابراز محبت، علاوه بر گفتن و اظهار زبانی آن، اعطای حق مالی زنان به آنها با طیب خاطر و رغبت است. این بخشش، زن را در زندگی مرد استوار میکند و توان وی را برای معاضدت به همسر خویش در زندگی مشترک بیشتر میکند. این عطا و هدیه مرد به زن، باعث دلگرمی زن است و تکیهگاه بودن مرد را برای او بیش از پیش پررنگ میکند. در آیه ۵۰ سوره مبارکه احزاب خداوند خطاب به پیامبر(ص) میفرماید: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ...؛ اى پيامبر ما براى تو آن همسرانى را كه مهرشان را دادهاى حلال كرديم.»
دانشآموخته دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی با بیان اینکه آیه ۲۵ سوره مبارکه نساء بر لزوم پرداخت مهریه تأکید میشود «وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ و مهرهایشان را به شایستگی و درستی به خودشان بدهید» بیان کرد: همچنین در آیه ۲۰ سوره مبارکه نساء نیز به لزوم عدم بازپسگیری اشاره شده است: «وَإِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا؛ و اگر خواستيد همسرى ديگر بهجاى همسر پيشين خود ستانيد و به يكى از آنان مال فراوانى داده باشيد چيزى از او پس مگيريد آيا مىخواهيد آن مال را به بهتان و گناه آشكار بگيريد» در این آیه، «قنطار» واحد پولی در آن دوره بوده که برابر با حدود ۱۲۰ دینار عراقی یا ۸۰ هزار درهم یا ۷۰ هزار درهم ذکر شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) با بیان اینکه این آیات بر اهمیت مهریه تأکید دارند و مهمترین نکته همان الزام پرداخت مستقیم آن به خود زن است، ادامه داد: مهریه هدیهای است که در قرآن کریم با عنوان «نحله» از آن یاد شده است، به این معنا که زن در زندگی زناشویی دارای حقوق مالی از جمله مهریه و نفقه است که مرد موظف بوده برای تأمین این دو حق مالی تلاش کند.
معینیفر گفت: از نظر جایگاه، مهریه نه صرفاً یک ارزشگذاری مالی برای زن، بلکه ارزشگذاری معنوی به جایگاه والای اوست. این امر نشان میدهد که مرد، محبت و علاقهاش به زن را باید از طریق امری ملموس مانند پرداخت مهریه ابراز کند. این، بخشی از فلسفه مهریه در اسلام است.
محاسبه و تعیین مهرالسنه
وی در خصوص مهرالسنه تصریح کرد: مهرالسنه مهریهای است که پیامبر اکرم(ص) برای همسران و دختران خود تعیین میکردند و مقدار آن، معادل ۵۰۰ درهم نقره یا ۵۰ دینار طلا بوده است. در خصوص طریقه محاسبه مهرالسنه برای زمان حال اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی معتقدند باید همان ۵۰ دینار طلا در نظر گرفته شود. اگر ۵۰ دینار را محاسبه کنیم، تقریباً به ۲۶۲.۵ مثقال طلا میرسیم که امروزه ارزش قابل توجهی دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) ادامه داد: اما اگر مبنای محاسبه را ۵۰۰ درهم نقره قرار دهیم، مقدار آن معادل نیمی از مقدار طلا، نقره مسکوک خواهد شد که قیمت آن بسیار پایینتر از مبنای طلا است. در هر صورت، با توجه به افزایش قیمت طلا، این مبلغ در زمان محاسبه، عددی در حدود ۱۴ تا ۲۵ سکه خواهد بود که محاسبه دقیق آن، به قیمت روز محاسبه منوط خواهد بود.
دفاع از حقوق بانوان و موانع اجرایی
وی تأکید کرد: بانوان برای دفاع مؤثر از حقوق خود، لازم است که صرفاً به قانون اتکا نکنند و آشنایی کافی با فقه داشته باشند. یکی از مباحث مهم این است که مباحث فقهی مرتبط درباره نکاح باید در دروس عمومی گنجانده شود؛ این آموزش هم برای آقایان و هم برای خانمها ضروری است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) اظهار کرد: این مباحث فقهی، مبنای حقوق ما در قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده و سایر قوانین مرتبط با خانواده هستند. علاوه بر دانش فقهی، کسب اطلاعات لازم در حوزه حقوقی نیز باید در اختیار خانمها قرار گیرد.
وی تشریح کرد: با این حال، آشنایی با مواد قانونی به تنهایی برای احقاق حقوق کافی نیست؛ بلکه باید در کنار آن، پیش از ازدواج، مهارتهای زندگی نیز آموزش داده شود. منظور از مهارت زندگی، بهویژه مهارت مدیریت بحرانهاست، نه اینکه فرد خود بحرانساز شود و سپس در مدیریت آن ناتوان بماند. آموزش این مهارتها هم برای بانوان و هم برای آقایان باید صورت پذیرد.
معینیفر بیان کرد: نکته اساسی این است که در ساحت خانواده، اخلاق باید حاکم باشد، نه صرفاً حقوق. حقوق معمولاً در جایی مطرح میشود که زندگی مشترک به پایان رسیده و قصدی برای ادامه آن وجود ندارد. در جایی که زندگی در جریان است، تکیه بیش از حد بر حقوق میتواند شرایط را بدتر کند؛ این نکتهای است که باید به آن توجه داشت.
ضمانت اجرای قوانین و آگاهی فردی
وی توضیح داد: در مورد قوانین باید گفت که قوانین به چند دسته نظیر قوانین مادر و قوانین عادی تقسیم میشوند. قوانین مادر مانند قانون اساسی که اصول کلی را نشان میدهد؛ قوانین عادی هم قوانینی مانند قانون مدنی، قانون مجازات، و قوانین شکلی و ماهوی آیین دادرسی است که توسط مجلس به تصویب میرسند. قوانین ما در این حوزهها نسبتاً خوب هستند، اما بحث تصویب قوانین نیست، بلکه موضوع ضمانت اجراست.
عضو هیئت علمی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) تأکید کرد: علاوه بر ضمانت اجرای مناسب، درک و آگاهی طرفی که از قانون بهرهمند میشود، ملاک است. اگر فرد مطلع نباشد یا نداند چگونه از آنها استفاده کند، صدها قانون خوب نیز کارایی لازم را نخواهند داشت.
وی افزود: بنابراین، برای دستیابی خانمها به حقوقشان، چند عامل کلیدی وجود دارند؛ در آگاهی، مهمترین عامل، آگاهی شخص از حقوق خود و نحوه دستیابی به آنهاست. عدم آگاهی یا عدم اطلاع نیز خود مانعی بزرگ برای رسیدن به حقوق است.
معینیفر یادآور شد: صرف وجود قوانین خوب یا صرف وجود ضمانت اجرای مناسب، بدون درنظر گرفتن آگاهی طرفین، نمیتواند به تنهایی راهگشا باشد و سایر ملاحظات نیز باید مورد توجه قرار گیرند.
انتهای پیام
