حضور شاگردانی از دیگر ادیان در کلاس درس امام صادق (ع)

داوود معماری، دکترای علوم قرآن و حدیث، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین، اظهار کرد: امام جعفر صادق (ع) همانطور که از لقب و صفت ایشان مشهور است به صادق معروف بودند؛ ایشان در سخن راستگو و در عمل صادق بودند. به کسی که سخن و عملش یکی باشد صادق می‌گوییم، باید این صفت را از این امام یاد بگیریم و در زندگی خانوادگی، سیاسی و اجتماعی راست گفتار و راست کردار باشیم و به‌گونه‌ای نباشد عمل و کردار تطبیق نداشته باشد؛ این درسی است که از امام صادق (ع) می‌آموزیم.

وی ادامه داد: اکثریت روایات فقهی از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل شده است چون در آن سال‌ها بین بنی‌عباس و بنی‌امیه برای خلافت درگیری و رقابت بود، به همین دلیل فضای بهتری برای شیعه فراهم شد. قبل از امام باقر (ع) زمینه برای فعالیت ائمه (ع) فراهم نبود زمانی که بنی‌عباس بر بنی‌امیه تسلط یافتند باز هم فعالیت ائمه (ع) محدود شد.

این استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) تصریح کرد: امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بنیان‌های علمی و دینی مردم را تقویت کردند برای همین می‌توان گفت مدرسه و به تعبیری برای اولین بار دانشگاه و حوزه علمیه را بنیان گذاشتند و صدها و هزاران نفر را تربیت کردند، برای همین در آموزه‌های قرآنی، تفسیر، مباحث فقهی و اخلاقی مسائلی به نام باقرین و صادقین وجود دارد؛ چون جزئیات از زبان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) است.

جان دوباره فقه شیعه

این استاد دانشگاه گفت: همان زمان بزرگان اهل سنت قواعد خود را گسترش دادند برای همین ابواب چهارگانه به وجود آمد و فقه شیعه نیز جان دوباره گرفت، از همان زمان نسب شیعه به نسب جعفری مطرح شد.

وی خاطرنشان کرد: امام صادق (ع) حوزه‌های علمی، تدریس و تعلیم و تعلم را گسترش دادند و مشتاقان زیادی در جلسات آنان حاضر می‌شدند، خیلی از آن‌ها از شهرهای مختلف نظیر حجاز و حتی مناطق دوردست عراق و بصره و ایران زمین، مصر، حبشه و یمن کسب فیض می‌کردند.

معماری تصریح کرد: در آن زمان طالبان علم با چهارپا یا پای پیاده هفته‌ها در راه بودند تا از محضر امام استفاده کنند برای همین مدرک‌گرایی مطرح نبود و صرفاً برای معرفت‌افزایی و به کار گرفتن علم در عمل تلاش می‌کردند؛ باید از گذشتگان درس بگیریم و دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه به این سمت بروند که برای علم ارزش قائل شوند نه اینکه با علم‌آموزی مدرکی گرفته و شغل پیدا کنند.

وی تشریح کرد: امام صادق (ع) در حدیثی می‌فرمایند «كونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَيرِ ألسِنَتِكُم، لِيَرَوا مِنكُمُ الوَرَعَ وَالاِجتِهادَ وَالصَّلاةَ وَالخَيرَ ، فَإِنَّ ذلِكَ داعِيَةٌ؛ مردم را با غير زبان خود [به مذهب خويش] دعوت كنيد، تا پارسايى و سخت كوشى [در عمل و عبادت] و نماز و خوبى را از شما ببينند؛ زيرا اين‌ها، خود [بهترين] مبلّغند». به‌جای سخنرانی کردن با عمل و رفتارمان خوبی را به مردم بیاموزیم.

اهمیت عملگرایی در علم

معماری بیان کرد: باید سعی کنیم در کنار علم‌آموزی عمل‌گرا باشیم و مردم را با علم، معرفت، دین، اخلاق و سیاست آشنا کنیم. اگر مردم در کلاس و منبر سخنی را از سخنرانان و اساتید بشوند و در عمل آنان مشاهده نکنند نه تنها تأثیر مثبتی در آن‌ها به ویژه جوانان نخواهد داشت بلکه تأثیر منفی ایجاد خواهد کرد.

این دکترای علوم قرآن و حدیث بیان کرد: امام صادق (ع) 4000 شاگرد داشتند، این بدان معنا نیست که همه آن‌ها شیعه بودند بلکه از دیگر مذاهب بودند و حتی در برخی موارد و مسائل با امام اختلاف داشتند، امام با زرتشتیان و مسحیان نیز وارد مناظره می‌شدند و با احترام و استدلال و مدارا سخن می‌‌گفتند، امام سعی می‌کردند برای مخالفان شأن قائل شوند و هیچ‌گاه نسبت به مخالفان توهین و دافعه نداشتند و تلاش می‌کردند با جاذبه‌های علمی و رفتاری آنان را جذب کنند.

وی خاطرنشان کرد: برای همین در سیره امام صادق (ع) و دیگر ائمه می‌بینیم که برخی از شاگردان حضرت نه تنها شیعه نبودند بلکه به دین اعتقاد نداشتند اما در کلاس درس امامان می‌رفتند و ائمه (ع) با آنان به خوبی رفتار می‌کردند و با استدلال پاسخ سوالات را می‌دادند، برای همین آنان بیشتر جذب رفتار و منش ائمه می‌شدند.

تقیه در عمل امام صادق (ع)

معماری در خصوص تقیه توضیح داد: چند نوع تقیه داریم یکی از انواع آن از باب مداراست گاهی باید در مقابل دشمنان و گاهی برای حفظ وحدت و همدلی با سایر مذاهب تقیه کنیم، امام صادق (ع) در صف نماز سایر مذاهب حاضر می‌شدند و شیعیان را هم برای شرکت تشویق می‌کردند.

وی اظهار کرد: امام صادق (ع) فرمودند «هرکه با آن‌ها (اهل سنت) در صف اول نماز بخواند، مانند فردی است که پشت سر رسول خدا (ص) نماز خوانده است» برای همین امام صادق (ع) روی وحدت مسلمین تأکید دارند. هدف اصلی تقیه، حفظ وحدت است. تقیه در مقابل خلفا و دشمنان خطرناک شیعه نوعی دیگری از تقیه برای حفظ اتحاد و وحدت مسلمین است.