اهمیت دو واژه حکم و علم در دوره نوجوانی

به گزارش ایکنا از قزوین، الهه بهرامی، کارشناسی ارشد روان‌شناسی و فعال قرآنی در یادداشتی به اهمیت نقش خانواده در چالش‌های دوره نوجوانی پرداخته است که مشروح این نوشتار را در ادامه می‌خوانیم:

نوجوانی واژه‌ای است که با خود دنیایی از ابهام، نگرانی، تغییر و دوراهی‌ها را به یاد والدین می‌آورد. گویا ذهن آن‌ها از واژه نوجوانی گریزان است و به یاد این می‌افتند که چه روزگار پرچالشی داشتند و کاسه‌ای بر دست می‌گرفتند به نام چه کنم چه کنم؟

می‌توان گفت دلیل واضح برای ترس‌ها، نگرانی‌ها و چالش‌های خانواده‌ها این است که هنوز در نگاه خود نوجوان خود را در دوره کودکی می‌بینند. کودکی مطیع و سر به راه که با کمترین سختی می‌توانستند او را مجاب کند که رفتاری را انجام بدهد یا رفتاری را ترک کند و در تعامل با کودک دست برتر والدین بودند و احاطه‌ای بر آن‌ها داشتند ولی با ورود به دنیای نوجوانی در همان ابتدا با سؤالاتی که نشان از تعجب شدید آن‌ها دارد او را موجودی می‌نامند به نام نوجوان که گویا از زمین تا آسمان عوض شده است.

والد نوجوان می‌گوید تا مدتی قبل هر وقت پیشنهاد میهمانی یا مسافرت می‌شد نفر اول داوطلب برای حاضر شدن او بود، ولی مدتی است همراهی با خانواده ندارد چرا اینقدر عوض شده؟ مشاور نوجوان پاسخ می‌دهد طبیعی است.

والد نوجوان می‌گوید یعنی ما به او می‌گوییم برای مهمانی همراه ما بیاید و لجبازی می‌کند ولی به محض اینکه دوستش زنگ می‌زند و می‌گوید با هم بیرون بریم، هنوز مکالمه‌اش تمام نشده می‌خواهد سریع همراه دوستانش شود، این تضاد نیست؟ مشاور نوجوان پاسخ می‌دهد بله تضاد است، ولی طبیعی است.

آیاد تضاد رفتاری نوجوانان طبیعی است؟

والد نوجوان می‌گوید یعنی تضاد داشتن طبیعی است؟ بچه من پر از شور و نشاط بود ولی مدتی است از اتاقش بیرون نمی‌آید و در نهایت شاید کمی جواب کوتاه تلگرافی بدهد، دکتر باور کنید مریض شده درسته؟ مشاور نوجوان پاسخ می‌دهد خیر مریض نیست و طبیعی است.

والد نوجوان در حالی که خشمگین است و چهره بر افروخته دارد می‌گوید مثل اینکه همه چیز از نظر شما طبیعی است!

من می‌گویم بله واقعاً طبیعی است. دلیل استرس و به‌هم ریختگی والدین این است که با نشانه‌ها و پیامدهای سن بلوغ مواجهه درست ندارند. آشنا نبودن با نشانه‌ها و پیامدهای بلوغ والدین را دچار تنش می‌کند و عدم آشنایی سبب می‌شود که وارد فاز و چرخه‌ای بشوند که هرچه بیشتر ادامه پیدا می‌کند؛ نوجوان و والدین را وارد واکنش‌های اشتباه می‌کند و نام این چرخه، تفسیر معیوب است.

با مشاهده نشانه‌ها و رفتارهای جدید نوجوان و آزمون و خطای والدین و موفق نشدن آن‌ها، والدین شروع به تعبیر و تفسیرهای اشتباه می‌کنند و در گلایه به دیگران از این جملات استفاده کنند که دخترم از دست رفت یا بچه‌ام نمازش ترک نمی‌شد حالا دیگر یک بار هم نمی‌خواند؛ فرزندم بی‌ادب شده و فقط حاضرجوابی می‌کند ما که اصلاً از این بی‌احترامی‌ها نداشتیم... توی اتاقش معلوم نیست چه کار می‌کند، نکند با کسی که حرف می‌زند دوست خوبی نباشد؟

در این چرخه معیوب هم والدین و هم نوجوان به دلیل واکنش‌های هیجانی اشتباه از هم دور می‌شوند و رابطه سالم که منجر به رشد شود و سبب شود که نوجوان دوره گذر خود از کودکی به نوجوانی را به بهترین شکل طی کند محقق نمی‌شود.

نوجوانی دورانی بر لبه تیغ حساس

برندگی این تیغ را بعضی از خانواده‌ها که نوجوان دارند حس کرده‌اند. آسیبی که نه تنها اطرافیان نوجوان را درگیر می‌کند بلکه شکل‌گیری هویت نوجوانان آن‌ها را هم دچار تزلزل می‌کند و نوجوان انواع هویت نامطلوب همانند هویت شکل نگرفته یا هویت ضبط شده یا هویت سرگشته پیدا کند که این هویت‌های معیوب ادامه سال‌های زندگی او را تحت‌تأثیر شدید قرار می‌دهد.

راهکاری که بتوان براساس آن به سلامت این دوران حساس را طی کرد خداوندی است که خالق انسان است و برای هر دوره‌ای از زندگی انسان رهنمود مناسب آن دوره را به انسان آموخته است. در سوره قصص آیه ۱۴ خداوند می‌فرماید: «وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَی آتَینَاهُ حُکمًا وَعِلْمًا وَکذَلِک نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ» و هنگامی که (موسی) نیرومند و کامل شد، حکمت و دانش به او دادیم و این‌گونه نیکوکاران را جزا می‌دهیم. در این آیه خداوند در مورد حضرت موسی(ع) می‌فرماید وقتی که ایشان بلوغش کامل شد و به اعتدال در رشد رسید توانمندی‌هایی را به او عطا می‌کنیم: حکم و علم.

مهمترین موضوعی که در دوران نوجوانی باید شکل بگیرد در دو واژه حکم و علم نهفته است. این دوره، دوره رسیدن به شناخت است، البته شناختِ کاربردی؛ شناختی که بتوان در لحظه لحظه زندگی از آن استفاده کرد. کلمه علم به معنای شناخت و معرفتی است که نورانیت برای انسان به ارمغان بیاورد نه فقط دنیایی از اطلاعات و داده به نوجوان بدهد.

در کلمه حکم این معنا نهفته است که امکان به کار بستن آن علم مهیا می‌شود. دوره‌ای با شکوه، که نوجوان از علم و حکم بهره‌مند می‌شود و در انتها رفتار و اعمال محسنانه یعنی سراسر از زیبایی از او مشاهده می‌کنیم. دوره‌ای که خروجی آن هنرِ رفتار کردن به حُسن و زیبایی و نیکویی است.

دوران نوجوانی سرشار از نشانه‌هایی است که به ظاهر و درک اشتباه ما از این‌ها تعبیر و تفسیر به تضاد می‌شود نه تنها تضاد نیست بلکه هر کدام زمینه‌ساز توانمندی‌هایی است که اگر در مسیر درست قرار بگیرد و شکوفا بشود، فرد را به تکامل می‌رساند و نه تنها در طی مسیر بلوغ دیگر باعث نگرانی‌ها و تنش‌ها نمی‌شود بلکه باعث شگفتی از منظری دیگر می‌شود که چطور کودکی بعد از گذر این دوره به جوانی بالغ با ویژگی‌های برجسته تبدیل می‌شود.