ماه «رجب» مقدمه‌ای برای ورود به ماه «رمضان»

لیلة‌الرغائب، میلاد حضرت علی(ع)، مبعث پیامبر(ص)، ولادت امام محمدباقر(ع) و امام جواد(ع) از جمله اعیاد ماه رجب است، لیلة‌الرغائب در اولین شب جمعه این ماه قرار دارد و بندگان حاجات خود را به خداوند عرضه می‌کنند، در سیزدهم رجب نیز بندگان عاشق سه روز در مساجد معتکف می‌شوند تا با خدای خود راز و نیاز کرده و خود را برای ماه رمضان آماده کنند.

به همین مناسبت ایکنا قزوین گفت‌وگویی با دو تن از اساتید «سیده زهرا موسوی» عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی قزوين و «حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی‌نیا»، مدیر مجتمع حوزوی مشکات، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.

ایکنا_ از فضائل ماه رجب بفرمایید؟

موسوی: با وجود اینکه همه زمین و آسمان و روزها و شب‌ها مخلوق خداوند متعال است، اما برخی از ماه‌ها دارای اهمیت و عظمت بیشتری نسبت به سایر ماه‌ها هستند، ماه رجب، آغاز پرفضیلت‌ترین سه ماه سال یعنی رجب، شعبان و رمضان است که هر سه ماه از مقام والایى در میان دیگر ماه‌هاى سال برخوردارند. این ماه، حتى در جاهلیت نیز مورد احترام زیادى بوده و آن را حرام مى‌نامیدند زیرا جنگ و کارزار را نیز در این ماه ناروا و ممنوع مى‌دانستند و به احترام ماه رجب، تمام سلاح‌ها بر زمین گذاشته مى‌شد.

سبحانی‌نیا: ماه رجب یکی از ماه‌های مهم بوده و شهرالله است و یکی از ماه‌های مهم الهی که روایات چندگانه‌ای در مورد این ماه شریف بیان شده است، با مطالعه تاریخ درمی‌یابیم که رجب از ماه‌هایی است که پیش از اسلام، محترم بوده است و برای این ماه احترام خاصی قائل بودند.

در اسلام ماه رجب را جزو ماه‌های چندگانه به شمار آوردند که در برخی از روایات جزو برترین ماه‌ها دانستند. خداوند متعال در حدیث قدسی نقل کرده می‌فرماید«وَجَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ (رَجَبْ) حَبْلًا بَینِی وَ بَینَ عِبَادِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ؛ ماه رجب را ریسمانی میان خود و بندگانم قرار داده‌ام، هرکس به آن چنگ زند به وصالِ من رسد».

ایکنا_ چرا ماه رجب به ماه خداوند معروف است؟

موسوی: پیامبراکرم(ص) فرمودند «ماه رجب و ماه شعبان دو ماه من‌اند و ماه رمضان ماه امتم. هر که یک روز از ماه رجب را با ایمان و براى رضاى خدا روزه بدارد، به نعمت رضوان بزرگ الهى نائل آید و روزه‌اش در آن روز خشم خداوند را فرو مى‌نشاند».

آنچه بیشتر بر عظمت و احترام این ماه افزوده است، مناسبت‌هاى آن است که در رأس آن‌ها عید بزرگ مبعث رسول اکرم(ص) در۲۷ رجب و عید میلاد امیرالمؤمنین مولاى متقین على‌بن‌ابیطالب(ع) در ۱۳ رجب است. حضرت رسول(ص) می‌فرمایند «ماه رجب ویژه آمرزش گناهان و مخصوص مغفرت است در این ماه خداوند اولیا و محبانش را می‌آمرزد، توبه‌ آنان را می‌پذیرد و از دشمنانشان می‌رهاند. ماه رجب، ماه ولایت و امامت، ماهی است که رحمت الهی بر بندگانش جاری می‌شود».

سبحانی‌نیا: ماه رجب ماهی است که انسان مستقیماً می‌تواند با خداوند متعال ارتباط ویژه برقرار کند. همچنین متعال خداوند در حدیثی دیگر فرموده است «الشَّهرُ شَهری و العَبدُ عَبدي و الرَّحمَةُ رَحمَتی فَمَن دَعانی فی هذَا الشَّهرِ أجَبتُهُ و مَن سَألَني أعطَيتُهُ؛ ماه (رجب) ماه من، بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است؛ هر كه در اين ماه مرا بخواند، اجابتش كنم و هر كه حاجت آورَد، عطايش كنم». پیامبر اکرم(ص) نیز در خصوص ماه رجب فرمودند«رجَبٌ شَهرُ اللّه الأصَبُّ يَصُبُّ اللّه ُفِيهِ الرَّحمَةَ عَلى عِبادِهِ؛ رجب ماه بارش رحمت الهى است، خداوند در اين ماه رحمت خود را بر بندگانش فرو مى‌‎ريزد».

رجب ماه نزول رحمت الهی است خداوند در این ماه رحمت واسعه خود را شامل حال بندگانش می‌کند و این به منزله این است که بندگان در این ماه می‌توانند از مواهب این ماه شامل بخشش، عفو و احسان خداوند بهره‌مند شوند. امام کاظم(ع) فرمودند «رَجَبٌ شَهرٌ عَظیمٌ یُضاعِفُ اللَّهُ فیهِ الحَسَناتَ و یَمحُو فیهِ السَّیِّئاتَ؛ رجب ماه بزرگى است که خداوند [پاداش] نیکی‌ها را در آن دو چندان و گناهان را پاک می‌کند».

در آیه ۱۶۰ سوره آل عمران آمده است «مَن جَآءَ بِٱلۡحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشۡرُ أَمۡثَالِهَاۖ وَمَن جَآءَ بِٱلسَّيِّئَةِ فَلَا يُجۡزَىٰٓ إِلَّا مِثۡلَهَا وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ؛ هر كس كار نيک بياورد، پاداشش ده برابر آن است، و آنان كه كار بد بياورند، جز به مانند آن مجازات نيابند و مورد ستم قرار نمى‌گيرند». در ماه رجب پاداش دو برابر است؛ با استناد به این آیه اگر پاداش در ماه‌های عادی ۱۰ برابر باشد پاداش همان کار نیک در ماه رجب ۲۰ برابر خواهد شد.

امام کاظم(ع) فرمودند «رَجَـبٌ نَهْـرٌ فِى الْجَنَّـةِ أَشَدُّ بَياضا مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلى مِنَ الْعَسَلِ، فَمَن صامَ يَوْما مِنْ رَجَبٍ سَقاهُ اللّه ُ مِنْ ذلِكَ النَّهْرِ؛ رجب نام نهرى است در بهشت، از شير سفيدتر و از عسل شيرين‌تر. هركس يك روز از ماه رجب را روزه بگيرد، خداوند از آن نهربه او مى‌نوشاند». بر اساس این حدیث شریف روزه ماه رجب بسیار فضیلت دارد برای همین در ابتدا به خود و سپس به خوانندگان توصیه می‌کنم اگر توفیق گرفتن روزه مستحب را در این ماه نداریم حداقل روزه قضای خود را در این ماه به جا آوریم.

اما یک نکته را باید یادآور شد، کوتاه‌ترین روزها در زمستان قرار دارد و گرفتن روزه رجب در دی ماه، کمتر از ۱۲ ساعت خواهد بود، همچنین بلندترین شب‌ها نیز در این فصل قرار دارد و همزمان می‌توان از فرصت شب برای عبادت استفاده کرد.

ایکنا_ در خصوص لیلة‌الرغائب و اهمیت آن بفرمایید؟

موسوی: شب نخستین جمعه‌ ماه مبارک رجب، لیلةالرغائب‌ است. لیلة‌الرغائب یا شب آرزوها اولین قطعه از پازل رمضان است. همانطور که می‌دانید اگر هر کدام از جوارح بدن ما در دوران جنینی شکل نمی‌گرفت، چه اتفاقی برای ما رخ می‌داد؟ برای مثال، اگر بینی ما در رحم شکل نگیرد، قدرت استشمام هیچ رایحه‌‌ای را در عمرمان نخواهیم داشت. در حقیقت، رَحِم مادر معجزه گاهیست که انسان در طول نُه ماه با بهره بردن از امکانات و شرایط آن ابزار و لوازم زیست تمام عمر خود را فراهم می­کند.

خداوند برای روح انسان هم رحم‌هایی خاص خلق کرده است، که نفس با قرار گرفتن در آن‌ها در کوتاه‌ترین مدت به جهش و تکاملی بزرگ برای پرش به مرتبه‌ای بالاتر و لذت‌های بی‌شمارتر دست یافته و رشد می‌کند. از جملۀ این رحم‌های سحرآمیز رحم زمانی «لیله الرغائب یا شب آرزوها» است.

اوج‌گیری در ماه رمضان بسته به طهارت و صیقلی بستگی دارد، که در پاک‌سازی رحم‌های رجب و شعبان کسب کرده‌ایم؛ چراکه آرزوها در مناجات‌های شب‌های رمضان آنقدر بزرگ است که اگر این رغبت‌ها از پیش در قلب ما تنظیم نشده باشد، در رمضان قادر به دریافت آن‌ها نیستیم.

سبحانی‌نیا: لیلة‌الرغائب فضیلت بسیاری دارد. یکی از ویژگی‌های ماه رجب وجود مناسبت‌های چندگانه در این ماه است؛ اولین شب جمعه ماه رجب به لیلة‌الرغائب مشهور است؛ رغائب ریشه کلمه رغبت و به معنای آرزوهاست. انسان در این شب می‌تواند از خداوند متعال درخواست‌هایی داشته باشد البته وعده اجابت نیز داده شده است. لیلة‌الرغائب از مناسبت‌های مهم این ماه است که آداب خاصی دارد، گرفتن روزه در روز و خواندن برخی دعاها و مناجات در این شب توصیه شده است.

۱۳ رجب میلاد حضرت علی(ع) را داریم که شب بافضیلتی است. ۱۳ تا ۱۵ رجب ایام اعتکاف رجبیه و جزو مناسبت‌های بسیار بافضیلت است. در ۲۷ این ماه میلاد حضرت محمد(ص) است. این ماه مملوءاز مناسبت‌های عبادی و جشن و سرور است بنابراین ماه رجب مقدمه‌ای بسیار مهم و اساسی برای ورود به ماه رمضان است که بر اساس روایت‌های نبوی خداوند متعال فرموده«ماه رجب ماه خداست و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است» بنابراین باید از ماه رجب حداکثر بهره معنوی را ببریم.

هرچند در ماه رجب به تقویت جنبه‌های عبادی توصیه شده است اما یکی از راهکارهای جلب مودت، رحمت الهی این است که به بندگان خداوند خدمت کنیم؛ خدمت و دستگیری از مردم موجب بهره‌مند شدن از فیوضات این ماه مبارک خواهد شد.

در آموزه‌های قرآن کریم و اسلام، مکان‌های خاصی برای ارتباط معنوی در نظر گرفته شده است که آن مکان‌ها دارای فضیلت و بهانه‌ای برای افزایش انگیزه ارتباط بندگان با خداوند متعال است. ماه‌های رجب، شعبان، رمضان، شب‌ قدر، روز عرفه و لیلة‌الرغائب جزو زمان‌های خاص است که قدر دانستن آن را توصیه کردند تا بندگان الهی در آن ساعات انگیزه مضاعفی برای ارتباط معنوی با خداوند داشته باشند بنابراین تقویت اتصال معنوی در این ماه توصیه شده است. برخی مکان‌ها و زمان‌های خاص انگیزه بندگان را تقویت می‌کند تا به سمت پروردگار بازگشت داشته باشند و ارتباط معنوی خود را با خداوند متعال تقویت کنند.

ایکنا_ دعای ماه رجب چه نکاتی دارد؟

موسوی: محمدبن ذکوان به خدمت‌ امام صادق(ع) عرض کرد«فدای تو شوم! این، ماه رجب است. مرا دعایی تعلیم نما که حق تعالی، مرا، به آن‌نفع ببخشد». حضرت فرمودند«در هر روز ماه رجب، در صبح و شام و بعد از نمازها در شب [بخوان]: «یا من ارجوه لکل خیر…». پس، حضرت محاسن مبارک خود را به دست چپ گرفتند و انگشت ‌سبابه‌ دست راست‌ خود را به جانب چپ و راست‌ حرکت‌ می‌دادند و با انکسار تمام، این دعا را حضرت می‌خواندند: «یا ذالجلال …» و دست از ریش مبارک خود بر نداشت تا از آب دیده‌ مبارک‌اش، تر شد.

نکاتی بسیار ارزشمندی در دعای ماه رجب آمده است. خداوند این ماه را رشته اتصال بین خود و بندگان قرار داده است؛ یک سر این رشته در اختیار بندگان و سر دیگر آن در محضر الهی است. اگر کسی به این رشته، معتصم شود، به مقام وصول الهی می‌رسد؛ از این‎رو، ماه رجب، شهر وصول الی الله است؛ باطن این ماه مانند باطن قرآن و معصومین(ع)، ریسمان اتصال بین خدای متعال و مؤمنین است؛ روایاتی نیز با این مضمون آمده است «ماه رجب شهر امیرالمؤمنین(ع) است همان‌گونه که شعبان شهر رسول الله(ص) و رمضان شهر الله است».

ایکنا_ چرا ولادت حضرت علی(ع) در این ماه قرار دارد؟

موسوی: در معنای انتساب ماه رجب به امیرالمؤمنین(ع) احتمالات زیادی وجود دارد؛ به نظر می‌رسد همه امور عالم، ملکوتی دارد که این نکته شامل اوقات و زمان‌ها هم می‌شود؛ برای مثال، شب جمعه فقط یک ظرف طبیعی نیست، بلکه واقعیتی است که جایگاه خاصی در عالم دارد؛ در این زمان، ملائکه‌ای نزول پیدا می‌کنند، خیراتی نازل می‌شود و راه‌هایی به سوی باطن انسان گشوده می‌شود.

ماه‌ها هم این‌گونه هستند؛ یک معنای انتساب ماه رجب به امیرالمؤمنین(ع) این است که ولایت حضرت در این ماه تجلی می‌یابد و راه درک ولایت در این ماه گشوده می‌شود. در این ماه می‌توان از ولایت امیرالمؤمنین(ع) بهره‌مند و به وادی این ولایت وارد شد. به عبارت دیگر، می‌توان به شفاعت حضرت امیر(ع) رسید؛ چراکه رجب، ماه شفاعت ایشان است و حضرت در این ماه برای هدایت انسان به ولایت خود، شفاعت می‌کنند. بنابراین، رجب یا ماه امیرالمؤمنین(ع) حبلی است که انسان را به مقام وصول می‌رساند. یکی از تجلیات ولایت حضرت در باطن این ماه است.

میلاد با سعادت وجود مقدس و مسعود حضرت امیرالمؤمنین(ع) در ماه رجب واقع شده است و در پایان این ماه هم «بعثت» نبی اکرم(ص) روی داده است. این دو حقیقت در ماه رجب، جاری و ساری است. رجب، مقدمه‌ شعبان و رمضان است. آمادگی برای ماه رمضان و شعبان باید از این ماه حاصل شود. اگر حقیقت ماه رجب درک نشود، ورود به ماه شعبان و ماه مبارک رمضان مشکل است؛ بنابراین باید از مدخل ولایت حضرت امیر(ع) وارد شد؛ چراکه «أنا مدینه العلم و علیٌ بابها». امیرالمؤمنین(ع)، باب نبی اکرم(ص) و باب‌الله هستند؛ پس این ماه، مدخل است.