روزه در یهودیت

در تقویم یهودی دو روزه یوم کیپور (روز کفاره) و تیشا بآو (نهم آو) وجود دارد. از نظر کتاب مقدس تنها روزه یوم کیپور واجب است همچنین روزه گرفتن در روز شَبّات (شنبه) نیز ممنوع است. محدثه معینی‌فر، دانش‌آموخته دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) در یادداشتی که در اختیار ایکنای قزوین قرار داده طی سه شماره به موضوع «روزه در ادیان ابراهیمی» پرداخته است که دومین شماره از این یادداشت تقدیم مخاطبان ایکنا می‌شود.

همچون اسلام، روزه در کتب مقدس یهودیان نیز ذکر شده است. در سنت یهودی، روزه به معنای پرهیز کامل از خوردن و آشامیدن است. در تقویم یهودی دو روزه مهم وجود دارد: یوم کیپور (روز کفاره) و تیشا بآو (نهم آو). اما گروهی از یهودیان؛ یعنی یهودیان محافظه‌کار تا شش روز در سال را نیز روزه می‌گیرند. تنها روزه یوم کیپور از نظر کتاب مقدس واجب است، در حالی‌که خاخام‌ها بقیه روزه‌ها را واجب اعلام کرده‌اند. روزه گرفتن در روز شَبّات (شنبه) ممنوع است، مگر اینکه یوم کیپور باشد که در این صورت رعایت می‌شود، روابط زناشویی نیز در دو روزه اصلی ممنوع است.

بیشتر بخوانید:

• روزه در ادیان ابراهیمی

یوم کیپور یا روز کفاره، مهم‌ترین تعطیلات یهود است. روز مقدس یوم کیپور که در آن جامعه یهودی به‌صورت جمعی روزه می‌گیرد و با سفر حضرت موسی(ع) به کوه سینا مرتبط است، جایی که ایشان الواح حاوی 10 فرمان را دریافت کردند. حضرت موسی(ع) هنگام انتظار برای نزول وحی در کوه سینا، ۴۰ روز و ۴۰ شب روزه گرفتند. پس از این دوره‌ روزه‌داری بود که تورات بر حضرت موسی(ع)  نازل شد. این روز، دهمین و آخرین روز از 10 روز توبه است که با روش هشانا (سال نو یهودی) آغاز می‌شود. هر مرد و زنی که به سن تکلیف رسیده باشد (بر میتصوا و بت میتصوا) و سلامتی‌اش اجازه روزه گرفتن را بدهد، باید در این روز روزه بگیرد.

روزه به مدت ۲۵ ساعت، از غروب یک روز تا شب‌هنگام روز دیگر، به طول می‌انجامد. علاوه بر پرهیز کامل از خوردن، آشامیدن، شست‌وشو و پوشیدن کفش، فعالیت‌های ممنوعه در این روز شامل فعالیت‌هایی است که در یک شَبّات معمولی نیز ممنوع است، مانند روشن کردن آتش و استفاده از ابزار. علاوه بر این، در این روز کفش چرمی پوشیده نمی‌شود و زنان و مردان لباس‌های سفید به‌عنوان یادآوری کفن و روز رستاخیز می‌پوشند. حال و هوای مردم در این روز، جدی، فروتنانه و توأم با توبه است، اما در عین حال، با این آگاهی که توبه رستگاری می‌آورد، شادمانه هم است. این روز در مراسم کنیسه سپری می‌شود و شامل پنج نماز است، در مقایسه با سه نماز در روزهای عادی و چهار نماز در شَبّات.

تیشا بِآو (شوم‌ترین روز تاریخ یهود) نهمین روز از ماه آو (ماه یازدهم) در تقویم عبری است و در تقویم میلادی، در ماه ژوئیه یا اوت قرار می‌گیرد. این روز، پایان یک دوره سه هفته‌ای عزاداری را نشان می‌دهد و یادآور تخریب معبد اول و دوم در اورشلیم و همچنین سایر مصائب یهودیان است. مشابه یوم کیپور، این روزه نیز ۲۵ ساعت به طول می‌انجامد.

برخی یهودیان، محدودیت‌های دیگری را نیز در مورد برخی فعالیت‌های روزانه رعایت می‌کنند. با این حال، رعایت حرمت شَبّات بر این روزه تقدم دارد و اگر این روزه با شَبّات مصادف شود، به یکشنبه موکول می‌شود. حال و هوای این روز، اندوهناک است. علاوه بر این دو روزه مهم، روزه‌های دیگری نیز وجود دارند که روزه از سپیده دم تا غروب آفتاب در آن‌ها رعایت می‌شود. این چهار روزه عبارتند از: روزه گدالیا، روزه دهم تِوِت، روزه هفدهم تموز و روزه استر.

روزه‌های دیگری نیز وجود دارند که به‌طور همگانی انجام نمی‌شوند. علاوه بر روزه‌هایی که به تاریخ‌های خاصی گره خورده‌اند، روزه‌هایی نیز وجود دارند که به‌مناسبت‌های خاصی مرتبط هستند، مانند روزه عروس و داماد قبل از مراسم عروسی، روزه والدینی که برای نخستین بار صاحب فرزند شدند، روزه‌های توبه از اعمالی خاص یا روزه‌هایی که برای جلوگیری از یک فاجعه قریب‌الوقوع گرفته می‌شوند. شایان ذکر است که برخلاف برخی سنت‌های دیگر، روزه‌ در یهودیت، به‌ویژه آن‌هایی که یادآور و سوگواری رویدادهای مهم هستند، با جشن و سرور به پایان نمی‌رسند.

بر همین اساس، در دین یهود سه هدف عمده را برای روزه گرفتن مطرح است: نخست، کفاره گناهان گذشته است که در آیات ۲ تا ۱۳ یوئیل ۱۲ به آن اشاره شده است: «حال نیز خداوند می‌فرماید: با تمام دل خود و با روزه و گریه و ماتم به سوی من بازگردید. دل خود را پاک کنید، نه جامه‌های خود را، و به سوی خداوند، خدای خود، بازگردید، زیرا او مهربان و رحیم است، دیرخشم و سرشار از محبت ...». از این دیدگاه، روزه به خودی خود رستگاری به ارمغان نمی‌آورد، بلکه فرد را مستعدتر می‌کند تا برای اشتباهات گذشته احساس پشیمانی کند.

روزه در زبان عبری به معنای «رنج دادن جان‌ها» است بر همین اساس در آیات ۲۳، ۲۹ و ۳۲ از باب ۲۷ سفر لاویان و آیه ۲۹ از باب ۷ سفر اعداد نیز در همین زمینه تفسیر می‌شود. اصطلاح «رنج دادن جان‌ها»، به معنای «مشغول کردن خود» نیز هست، زیرا روزه فرصتی برای مشغول کردن خود با امور معنوی است؛ یعنی روزه‌داری همراه با خواندن کتاب مقدس و پرداختن به دعا است. تمرکز بیشتر بر ابعاد معنوی، به‌جای جنبه‌های جسمانی زندگی، در میدراش نیز مورد اشاره قرار گرفته است؛ یعنی اینکه روزه می‌تواند روح را به سطح والای ملائکه خدمتگزار ارتقا دهد.

همچنین، از آنجا که اشتباهات گذشته باعث بروز فجایع می‌شوند، توبه خالصانه تنها راه جلوگیری از فجایع قریب‌الوقوع است، مانند این داستان که «یونس از کلام خداوند اطاعت کرد و به نینوا رفت. نینوا شهر بسیار مهمی بود به گونه‌ای که بازدید از آن سه روز طول می‌کشید. در روز اول، یونس وارد شهر شد و اعلام کرد: در آیات ۳ تا ۵ از باب ۳ کتاب یونس، آمده است «چهل روز دیگر نینوا سرنگون خواهد شد. مردم نینوا به خدا ایمان آوردند و سپس روزه گرفتند...».

دومین هدف روزه، سوگواری در سطوح فردی و جمعی است. آیاتی از تورات حاوی نمونه‌هایی از سوگواری فردی است؛ آیات ۱۴ تا ۳۱ از باب ۱۱ کتاب اول سموئیل، مربوط به داستان کشته شدن شائول و پسرانش و دفن جسد آنان توسط مردم و روزه گرفتن مردم برای هفت روز و جمعی است.

آیات ۱۲ و ۱۳ از باب ۵۲ کتاب ارمیا، مربوط به ویرانی اورشلیم در دهمین روز از ماه پنجم، در نوزدهمین سال سلطنت نبوکدنصر پادشاه بابل است. از این دیدگاه، سوگواری منجر به آگاهی از آنچه می‌شود که از دست رفته است و به هنگام بازپس‌گیری آن، شادی به ارمغان می‌آورد. همچنین، وحدت معنوی با نسل‌های پیشین و تعهدی دوباره به اهداف مشترک ایجاد می‌کند. هدف سوم، سپاسگزاری است. با خودداری از خوردن و آشامیدن و سایر نیازها، انسان به وابستگی خود به خداوند پی می‌برد و از تمام رزقی که خداوند به مخلوقاتش عطا کرده است، قدردانی می‌کند.

در مجموع می‌توان ادعا کرد که در دین یهود، روزه از واجبات موقت و همچنین غیرموقت است؛ یعنی برخی از روزه‌ها مربوط به یک زمان خاص هستند؛ در حالی که برخی دیگر زمان خاصی ندارند. به علاوه برخی از این روزه‌ها بر همگان واجب هستند؛ در حالی که برخی دیگر بر برخی افراد با شرایط خاص واجب شده‌اند.