Quranda ilahi qəza və qədər və emosional nizam-intizam
Bəzi perspektivlər fərdlərin emosional nizam-intizam əldə etməsi üçün zehni və intellektual əsas təşkil edə bilər. Məsələn, Allaha iman, ilahi iradənin hökmranlığı, istəsə bütün kədərlərimizin aradan qalxacağına, hamımızın Ona dönəcəyimizə inanmaq, dünyanın müvəqqəti olduğunu anlamaq, qorxu, kədər və acgözlük kimi bir çox insani duyğuları idarə etməyimizə kömək edir..
Qurani-Kərimdə duyğuların tərbiyəsi sahəsində bəlkə də ən mühüm ayə insanların başına gələn bütün hadisələrin və zərərlərin, Allahın yaradılışdan əvvəl təqdir etdiyini, Allahdan gəldiyini və yaradılışdan əvvəl müəyyən edildiyini izah edən ayədir. “Yer üzündə baş verən və sizin başınıza gələn elə bir müsibət yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl bir kitabda yazılmamış olsun. Şübhəsiz ki, bu, Allah üçün asandır”. (Hədid, 22).
Baş verən və olacaq hər şey Allahın əzəli elmində qeyd olunur; Bunu bilən və bu şəkildə qəbul edən insan, əldən verdiyi fürsətlərə görə peşman olub və ya Allahın ona verdiyi imkanlardan məst olub həyatını itirməz. Çünki bunların hər ikisi artıq baş verib və bitib.
“Hədid” surəsinin 23-cü ayəsi: “(O, belə etdi) ki, itirdiklərinə görə kədərlənməyəsən və Onun sənə verdiklərinə görə qürrələnməyəsən. Allah təkəbbür göstərəni və lovğalananı sevməz”.
İnsan itirdiklərinin keçəcəyini, qazandıqlarının isə Allahın ona əmanət etdiyi bir nemət olduğunu anladıqda nə bir şeyi itirdikdən sonra kədərlənər, nə də bir neməti alanda sevinər.
Bu məsələyə toxunan digər ayə isə “Təğabun” surəsinin 11-ci ayəsidir: “Allahın izni olmadan heç bir müsibət baş verməz. Kim Allaha iman gətirsə, Allah onun qəlbini haqqa yönəldər. Allah hər şeyi biləndir”.
Yəni bu dünya həyatında insanın başına mal, can və başqa şeylərlə bağlı fəlakətlər gələ bilər; Maddi, mənəvi, söz və ya əməli olaraq xoşagəlməz hadisələr ola bilər. İstər mömin olsun, istərsə də kafir heç kim bu cür vəziyyətlərdən uzaq qala bilməz. Həqiqət budur ki, bütün bunlar Allahın izni, iradəsi və təqdiri ilə baş verir. Allahın izni olmadıqca heç kimin istəyi və səyi ilə heç kəsin başına heç bir bəla gəlməz. Allahın izni olmadan bir yarpaq belə tərpənməz.
Hər bir əməl və nəticə Uca Allahın izni olmadan bitmədiyi kimi, heç bir səbəb də Onun izni olmadan nəticə verə bilməz. Buna görə də, həyatda baş verənlərin hikmətinə və həyatdakı çətinliklərin müvəqqəti olduğuna inanmaq duyğularımızı və davranışlarımızı idarə etməyimizə kömək edir.
