احادیث امام باقر (ع) و امام صادق (ع) تمدن‌ساز هستند

علیرضا اشتری تفرشی، استادیار دانشگاه حکیم سبزواری و پژوهشگر تمدن اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، اظهار کرد: تمدن از ارکان چندگانه نهادهایی مثل اجتماعی، آموزش و علم، اقتصاد و سیاست تشکیل می‌شود.

وی تصریح کرد: اهل‌بیت (ع) معلم، تربیت‌کننده و در مقاطعی نیز شاگردانی مستقیم داشتند که در دوران حضرت علی (ع) امام حسن (ع) و امام حسین (ع) این حلقه شاگردان را می‌بینیم؛ بعد از شهادت امام حسین (ع) جریان تشیع مسیر خاصی را پیدا می‌کند و حلقه شاگردان مستقیم ائمه (ع) را از زمان امام سجاد (ع) به بعد می‌بینیم که سعید بن جبیر، سعید بن مسیب، ابوخالد کابلی و ابوحمزه ثمالی ازجمله شاگردان این امام همام بودند و شاگردان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) ادامه‌دهنده این حلقه هستند. در زمان امام صادق (ع) این شاگردان به اوج می‌رسد و در برخی اسناد روایت‌شده 4000 نفر شاگرد حضرت بودند.

پژوهشگر تمدن اسلامی بیان کرد: امام باقر (ع) و امام صادق (ع) در گردآوری و نشر احادیث اهل‌بیت (ع) نقش مؤثری داشتند و حدیثی که اصالتاً به اهل‌بیت (ع) و حضرت رسول (ص) بازگردد دربردارنده مفاهیم، تفاسیر و تعالیم اصیل دینی و نگاه، زندگی و عملکرد دینی است؛ قرآن کریم و احادیث متن به شمار می‌روند که این متون تمدن ساز هستند و آیاتی از قرآن کریم مشخصاً نشان‌دهنده تمدن‌سازی هستند.

وی خاطرنشان کرد: در آیه 61 سوره مبارکه هود آمده است «و باز ما به‌سوی قوم ثمود برادرشان صالح را به رسالت فرستادیم، صالح به قوم خود گفت: ای قوم، خدای یگانه را که شما را جز او خدایی نیست پرستش کنید، او خدایی است که شما را از زمین بیافرید و برای عمارت و آباد ساختن آن برگماشت، پس شما از خدای خود آمرزش طلبید و به درگاه او توبه کنید که البته خدای من (به همه) نزدیک است و شنونده و اجابت‌کننده است.» بر اساس این آیه شریفه انسان وظیفه دینی و الهی دارد که می‌تواند با کاشت یک درخت و یا ساخت یک خانه آبادانی ايجاد کند.

اشتری تفرشی عنوان کرد: تمدن‌سازی نیز آبادانی و اساساً به مفهوم بهتر زندگی کردن انسان است؛ متن قرآن کریم اشاره به تمدن سازی دارد در حقیقت حدیث هم به‌مانند قرآن کریم متنی است که علاوه بر آموختن زندگی دینی به ما می‌گوید که چه تمدنی را بسازیم و ما را به سمت تمدن موردنظر رهنمون می‌کند.

وی اشاره کرد: «الکافی» محمد بن یعقوب کلینی، «من لایحضره الفقیه» ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی، «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار فِیمَا اختُلف مِن الاخبار» شیخ طوسی از جمله کتب اربعه شیعه به شمار می‌روند. در کتب اربعه می‌بینیم احادیثی که از امام صادق (ع) به ما رسیده بسیار زیاد است؛ باید بگویم احادیث امام باقر (ع) و امام صادق (ع) تمدن ساز هستند و بخش اعظمی از این احادیث از امام صادق (ع) به ما رسیده است.

تمدن سازی اسلامی با احادیث ائمه اطهار (ع)

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه احادیث به تعقل و علم آموزی تشویق دارند و احادیث یک نهاد اجتماعی سالم را می‌سازند، افزود: با احادیث ائمه اطهار (ع) می‌توانیم تمدن نوین اسلامی را بسازیم، در حال حاضر مشکل جامعه جهانی انحطاط خانواده است ولی وقتی سراغ احادیث اهل‌بیت (ع) می‌رویم می‌بینیم که بر اساس احادیث می‌توانیم خانواده سالم بسازیم.

وی تشریح کرد: در جهان بحث ترور و خشونت وجود دارد ولی وقتی سراغ احادیث می‌رویم، در حدیث ادب الجعفر امام (ع) خطاب به شیعیان خود می‌فرمایند «اگر در جایی زندگی کردید کسانی بودند که مذهب و دینشان با ما یکی نبود وقتی در یک شهر بودید اگر بیمار شدند به عیادت آن‌ها بروید، اگر از شما کمک خواستند به کمک آن‌ها بشتابید، اگر فوت کردند به تشییع آن‌ها بروید» این‌گونه احادیث افراد را تشویق می‌کند که یک جامعه سالم ساخته شود و نیاز جامعه امروز بشری در این است که دنیای بدون خشونت بسازد.

اشتری تفرشی اظهار کرد: بنای اقتصاد باید بنای سالم باشد نه اقتصاد لیبرال به همین جهت برای نهاد اقتصادی نیز احادیثی وجود دارد تا اقتصاد سالمی را به وجود آوریم.

نظریه ولایت‌فقیه برگرفته از احادیث بود

وی گفت: در نهاد سیاست که یکی از ارکان تمدن است به‌راحتی می‌توانیم از احادیث استفاده کنیم و یک نمونه عیان در این زمینه وجود دارد که امام خمینی (ره) بر اساس تفکر دینی خود و با استناد روایی و حدیثی نظریه ولایت‌فقیه را بنیان نهادند که این نظریه مشکل سیاسی شیعه را حل کرد.

این پژوهشگر تمدن اسلامی توضیح داد: در نظریه ولایت‌فقیه بنیان روایی داریم از جمله روایت مشهور مقبوله عمر بن حنظله وجود دارد؛ این حدیث دارای دو بخش است؛ بخش اول سؤال عمر بن حنظله از امام صادق (ع) درباره این است که شیعیان در امر قضاوت باید به چه کسی مراجعه کنند؟ علما از این بخش از حدیث برای اثبات ولایت‌فقیه استفاده کرده‌اند. بخش دوم، درباره این است که در صورت وجود اخبار متعارض چه راه‌هایی برای ترجیح دادن بین آن‌ها وجود دارد؟ این بخش در بحث تعارض ادله در فقه کاربرد دارد.

وی بیان کرد: امام صادق (ع) حدیث را به ما هدیه دادند و حتی در نظر اهل تسنن امام صادق (ع) و امام باقر (ع) از مراجع مقبول حدیث هستند؛ شیعه فقهی پویا دارد که موجب شده در طول این سال‌ها هویت اسلامی خود را با توجه به آن‌ها در مقاطع مختلف زمانی حفظ کند.

اشتری تفرشی بیان کرد: خداوند متعال در آیه 59 سوره انعام می‌فرمایند «و کلیدهای خزائن غیب نزد اوست، کسی جز او بر آن آگاه نیست و نیز آنچه در خشکی و دریاست همه را می‌داند و هیچ برگی از درخت نمی‌افتد مگر آنکه او آگاه است و نه هیچ دانه‌ای در زیر تاریکی‌های زمین و نه هیچ‌تر و خشکی، جز آنکه در کتابی مبین مسطور است.» که در مبحث علم‌شناسی از آیاتی نظیر آیه مطرح‌شده و روایات استفاده می‌کنیم.

این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به اینکه فقهای شیعه برای مرجعیت علمی در رشته‌های تخصصی احترام قائل هستند، یادآور شد: برای شناخت عالم باید نگاه علمی داشته باشیم و سراغ مراجع علمی برویم.