خشم فقط با خواندن ذکر و دعا کنترل نمی‌شود
کارشناس مرکز پاسخ به سؤالات دینی حوزه علمیه قزوین با بیان اینکه برای مداوای غضب فقط خواندن ذکر و دعا راهگشا نیست گفت: اگرچه این اعمال اثرات خوبی خواهد داشت اما اثر اصلی مربوط به اعمالی است که شخص باید قبل از مواجهه با غضب و حین روبه‌رو شدن با مورد برانگیخته شدن غضب و حتی بعد از مواجهه با محل غضب از خود بروز دهد.
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحمید نعمتی، کارشناس مرکز پاسخ به سؤالات دینی حوزه علمیه قزوین، در گفت‌و‌گو با ایکنا از قزوین، بابیان کنترل خشم از دیدگاه آیات و احادیث اظهار کرد: اگر غضب و عصبانیت را یک بیماری روحی بدانیم، برای مداوای غضب فقط خواندن ذکر و دعا راهگشا نیست اگرچه حتماً اثرات خوبی خواهد داشت اما اثر عمده و اصلی مربوط به اعمالی است که شخص باید قبل از مواجهه با غضب و حین روبه‌رو شدن با مورد برانگیخته شدن غضب و حتی بعد از مواجهه با محل غضب از خود بروز بدهد.
وی در پاسخ به این سؤال که صبر در برابر خشم چگونه سفارش شده تصریح کرد: خشم یکی از اساسی‌ترین و فراگیرترین هیجان‌ها در وجود آدمی است که اغلب برای حفظ موقعیت، عزت‌نفس و صیانت از فرد در هنگام مواجهه با تهدید بروز می‌کند.
حجت‌الاسلام نعمتی با بیان اینکه مفهوم صبر و شکیبایی از جمله مهم‌ترین و اساسی‌ترین مفاهیم اخلاق اسلامی به شمار می‌آید، افزود: صبر نقش فراگیر و مهمی در زندگی فردی و اجتماعی انسان ایفا می‌کند، به‌طوری‌که لحظه‌ای از زندگی انسان نیست که می‌آید بی‌نیاز از شکیبایی و صبر باشد. صبر نوعی ویژگی روانی و ثبات درونی است که نتیجه آن مدیریت احساسات و هیجانات درونی است، این ویژگی اخلاقی انسان را در مقابله با تنیدگی‌ها یاری می‌رساند و انسان را در برخورد با هیجانات و احساسات درونی توانمند می‌سازد.
وی با اشاره به روایات خاطرنشان کرد: در منابع روایی شاهد هستیم که امام علی(ع) مهار خشم را مستقیماً در تعریف صبر داخل می‌کند از بیان حضرت این‌چنین استفاده می‌شود که صبر با مهار خشم رابطه ماهوی دارد: «الصَّبرُ أَن یحتَمِلَ الرَّجُلُ مَا ینُوبُهُ، وَ یکظِمَ مَا یغضِبُهُ؛ صبر، یعنی اینکه آدمی مصیبتی را که به او می‌رسد، تحمل کند و آنچه وی را به خشم می‌آورد فروخورد».
نعمتی گفت: در روایات از چند صفت به‌عنوان صفت مقابل و مثبت خشم نام‌برده شده است. مثل حلم، صبر،کظم غیظ و شجاعت. اما در ادبیات عامه زبان فارسی و فرهنگ ایرانی این مفاهیم با آنچه در روایات مراد بوده است تفاوت فاحش وجود دارد. ازجمله حلم که مترادف با صبر برداشت می‌شود.
وی ادامه داد: در فرهنگ اسلامی نه‌تنها خشم به‌طور کامل تخطئه نشده بلکه بسیاری از خشم‌ها که تحت کنترل عقل هستند و آگاهانه اِعمال می‌شوند، به‌عنوان خشم مقدس و مبارک معرفی‌شده است. قرآن و حدیث در برخی موارد خشم را به خدا نسبت می‌دهد و او را به نام‌هایی چون «قهار» و «جبار» وصف می‌کند: «قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ: بگو: من تنها یک بیم دهنده‌ام و هیچ معبودی جز خداوند یگانه قهّار نیست» (ص/65). همچنین می‌فرماید: تری کَثِیرًا مِّنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ: بسیاری از آنها را می‌بینی که کافران (و بُت‌پرستان) را دوست می‌دارند (و با آنها طرح دوستی می‌ریزند). نفس (سرکش) آنها چه بد اعمالی از پیش برای (معاد) آنها فرستاد که نتیجه آن، خشم خداوند بود و در عذاب (الهی) جاودانه خواهند ماند (المائده/80) و در جای دیگر می‌فرماید: «من کَفَرَ بِاللّهِ مِن بَعْدِ إیمَانِهِ إِلاَّ مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِیمَانِ وَلَکِن مَّن شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ: کسانی که بعد از ایمان کافر شوند، جز آنها که تحت‌فشار واقع‌شده‌اند، درحالی‌که قلب آنان آرام و باایمان است. آری، آنها که سینه خود را برای پذیرش کفر گشوده‌اند، غضب خدا بر آن‌هاست و عذاب بزرگی در انتظارشان!» (النّحل/106)
این کارشناس مرکز پاسخ به سؤالات دینی حوزه علمیه با اشاره به آثار روانی و معنوی خشم گفت: کینه و حسد، نفاق و پنهان کاری، عدم تعادل و نارضایتی شدید هنگام مشکلات و اندوه به هنگام شادی، تفکر نسبت به افشای اسرار، استهزا و از دست دادن تفکّر خلاّق ازجمله پیامدهای خشم است.
وی با اشاره به حدیثی از پیامبر(ص) تأکید کرد: به راستی پیامبر به‌درستی فرمودند: «بدانید که خشم آتشی است در قلب آدمیزاد، سرخ شدن چشم‌ها و برآمدن رگ‌های گردنش را [در هنگام خشم و عصبانیت] نمی‌بینی».
نعمتی در پاسخ به سؤال یادگیری مهارت‌های زندگی و آموزش چه تأثیری در کنترل خشم دارد اظهار کرد: هنگامی‌که انسان در کوران حوادث و تنگنای زندگی قرار می‌گیرد و تلاطم امواج مشکلات، آرامش او را به هم می‌زند، تنها چیزی که اطمینان و آرامش را به او بازمی‌گرداند، ذکر خداوند است. «الذین آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ: آنها کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و دلهایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است. آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد».
وی تصریح کرد: تغییر وضعیت، وضو گرفتن، سکوت و ترس از عِقاب و عذاب خداوند به انسان کمک می‌کند تا با کنترل خشم خود از بهداشت روان بهتر و بیشتری برخوردار باشید.
نعمتی در پاسخ به این سؤال که داستان‌های قرآنی و آموزش چه کمکی به دانش آموزان و نوجوانان در کنترل خشم و عصبانیت دارد، بیان کرد: داستان در زندگی انسان‌ها از دیرباز به‌عنوان روش تربیتی تأثیرگذار استفاده شده و از کلام وحی هم به‌عنوان احسن‌القصص نام‌برده شده، در داستان به خاطر اینکه انسان با شخصیت‌های داستانی هم‌ذات‌پنداری می‌کند و خود را در قالب شخصیت داستان قرار دهد از نتایج داستان به نفع نفس خویش استفاده می‌کند این موضوع مشترک بین تمام مردم به خاطر حب‌النفس انسان‌ها است.
انتهای پیام
