امام (ره) سیاست را ابزار اصلاح جامعه می‌دانست

موسی مداح، استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین، اظهار کرد: بی‌تردید انقلاب اسلامی ایران به‌جز با رهبری الهی و پیامبرگونه امام خمینی (ره) به وقوع نمی‌پیوست و استقلال و عظمتی که با انقلاب اسلامی نصیب ملت بزرگ ایران شد وامدار آن پیر فرزانه است و طبعاً شناخت انقلاب اسلامی بدون شناخت مؤلفه‌های پیروزی‌آفرین آن ازجمله نقش رهبری و کارکرد آن میسر نیست.

وی خاطرنشان کرد: متأسفانه امروز یکی از چالش‌های اساسی جامعه ما به‌ویژه نسل جوان عدم اطلاع کافی از گذشته و نیز دوران طلایی انقلاب اسلامی است. ملتی که گذشته خود را نمی‌شناسد نسبت به مصلحین و رهبران خویش که برای رهایی آنان از قیود اسارت و وابستگی از هیچ کوششی فروگذار نکرده‌اند، شناخت کافی ندارد بنابراین نمی‌تواند حوادث آینده را مدیریت کرده و آن را بر اساس منافع خود شکل دهد.

این کارشناس ارشد علوم سیاسی یادآور شد: به تعبیر مقام معظم رهبری ملتی که نسبت به تاریخ خود بیگانه است، رهزنان فکر و اندیشه در کمین نشسته‌اند تا به خواسته‌های او شکل دهند و مسائل را همان‌گونه روایت کنند که منافع آنان تأمین شود. لذا شناخت انقلاب اسلامی بدون شناخت وجوه شخصیتی امام به‌عنوان جوهره انقلاب میسر نیست.

وی در خصوص ویژگی‌های اجتماعی و سیاسی حضرت امام اظهار کرد: پرداختن به این پیر فرزانه در لغت زبان نمی‌گنجد و قطعاً باید زمان طولانی‌تری را به این موضوع اختصاص دهیم تا بتوانیم ابعاد شخصیتی متفاوت حضرت اما را مورد بررسی حداقلی قرار دهیم. امام خمینی (ره) بدون تردید شخصیتی است که از آغاز جوانی به سیر و سلوک معنوی و جهاد اکبر پرداخت و پس‌ازاین مرحله به صحنه سیاسی ورود کرد که نتیجه آن را می‌بینیم.

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: تجلی روح معنوی و عرفانی در تمام اعمال حضرت امام ازجمله تصمیمات سیاسی اجتماعی، دارا بودن انگیزه الهی، مشاهده مستمر خود در محضر خداوند متعال در تمام اعمال در رفتار امام بدیهی و روشن است. تلاش برای کسب رضایت الهی، شجاعت استثنایی، عزت‌نفس، صبر و بردباری، سرسختی و ایستادگی در راه حق همچنین قدرت اثرگذاری بر دل‌ها و عقول ازجمله ویژگی‌های حضرت امام است که متأثر از همان روحیه معنوی و عرفانی ایشان است.

سیاست؛ ابزار اصلاح جامعه

وی بیان کرد: حضرت امام (ره) سیاست را ابزاری برای اصلاح جامعه و تعالی انسان می‌داند و مدیریت سیاسی را امانتی الهی و ابزاری به‌منظور خدمت خالصانه به بندگان خدا در نظر می‌گیرد و مسئولین کشور را خادم ملت معرفی می‌کند. حضرت امام از مدیریت و مناصب سیاسی در حکومت اسلامی به‌عنوان امانت الهی یاد می‌کنند که قطعاً باید مدیریت به دست اهلش سپرده شود.

مداح گفت: حضرت امام برای اثبات جامعیت دین با آیات و روایت متعددی استناد می‌کند ازجمله این آیه مبارکه که قرآن را (تبیان لکل شیء) معرفی می‌کند و معتقد است در قرآن هر آنچه انسان به آن نیازمند است آورده شده است. ایشان با صراحت این آیات، احکام مربوط به راهکارهای عمل سیاسی و اجتماعی را از قرآن استنباط می‌کند.

وی بیان کرد: امام معتقدند احکام اجتماعی اسلام بیش از احکام فردی آن است و بسیاری از عبادات مانند حج و نماز را دارای وجوه سیاسی و اجتماعی می‌دانند و با اشاره به قربت اسلام و معرفی نشدن صحیح آن، اعتقاد دارند که در اسلام واقعی احکام اجتماعی و سیاسی به احکام فردی غلبه دارد. اما متأسفانه در طول تاریخ عمداً احکام فردی مطرح‌شده است. بنابراین هرکسی که بگوید اسلام به زندگی چه‌کار دارد؛ این جنگ با اسلام است. در نگاه امام این نشناختن اسلام است که کسی بگوید اسلام به سیاست چه‌کار دارد.

این کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل گفت: امام معتقدند اسلام برای رشد انسان‌ها آمده است و بخشی از حیات او حیات سیاسی و اجتماعی است. لذا جامعیت دین ایجاب می‌کند سیاست بخشی از دین و همسو با آن شود. ازاین‌رو کسانی که اسلام را باور می‌کنند باید محیط سیاسی خود را با آموزه‌های دینی هماهنگ کنند و در حوزه سیاست دخالت داشته باشند. لذا امام معتقدند که اسلام سیاست حقیقت و حقیقت سیاست است. حکومت عدل ازنظر امام عین سیاست و تمام معنای سیاست است. هرکس گمان کند دین از سیاست جداست، نه دین را شناخته و نه سیاست را می‌شناسد.

وی افزود: امام در عرصه عمل سیاسی، انسانی صادق، شجاع، دارای اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس بسیار استثنایی بودند. عالی‌ترین جلوه این صداقت را می‌توان در رابطه ایشان با توده‌های مردم مشاهده کرد زیرا امام همواره به سیاستمداران تذکر می‌دادند، کاری نکنید که نتوانید به مردم توضیح دهید. ایشان در بیان حق به‌ویژه زمانی که احساس تکلیف می‌کرد هیچ‌گونه ملاحظه منفعتی، فامیلی، رودربایستی و عاطفی را موردنظر قرار نمی‌داد. اگر فردی احیاناً تقاضای نابجایی از ایشان داشت که اجابت آن مستلزم تضییع حقوق دیگران می‌شد حتماً او را از این درخواست نفی می‌کردند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه شجاعت و قاطعیت امام ویژگی دیگر سیره سیاسی امام است افزود: درحالی‌که برخی از ساده‌اندیشان ممکن است تصویرگری‌های عجولانه و استبداد به رأی را نوعی قاطعیت قلمداد کنند اما در سیره امام مشاهده می‌کنیم ایشان با استفاده از نظرات کارشناسی و با ادله کاملاً منطقی به‌ضرورت اقدامی اگر علم پیدا می‌کردند و به‌درستی تصمیمی می‌رسیدند، با قاطعیت و شجاعت آن را پیگیری می‌کردند و با سرعت برای تحقق آن بدون واهمه از هرگونه جوسازی‌ها اقدام می‌کردند که مصادیق این‌گونه اقدامات امام را ما در دوران تبعید ایشان به‌ویژه در عراق و هم تصمیمات ایشان در پیروزی انقلاب اسلامی می‌توانیم یادآوری کنیم.

وی بابیان اینکه مهم‌ترین مسئله برای حضرت امام در عرصه عمل سیاسی، دفاع از استقلال است اظهار کرد: دفاع از منافع کشور و نظام سیاسی یک تصمیم‌گیری کلان سیاسی است. ایشان معتقدند که حفظ این جمهوری از اعظم فرایض است و بر این اساس حفظ منافع نظام و کشور را بر دیگر امور ترجیح می‌دهند و گاهی نیز به خاطر این مصالح با شجاعت و صراحت از برخی مواضع قبلی ممکن است به‌ظاهر عقب‌نشینی کنند.

امام اهل مشورت بودند

مداح گفت: بعضی‌ها فکر می‌کنند امام در عرصه تصمیم‌گیری‌های سیاسی اهل مشورت نبودند. در حالیکه حضرت امام در بسیاری از امور به متخصصان و نهادهای مربوطه و نمایندگان مردم ارجاع می‌دادند و در بسیاری از موارد به نظر متخصصین عمل می‌کردند و بارها اتفاق افتاده که ایشان نظر جمع را که مخالف با نظر خود بوده می‌پذیرفتند که نمونه بارزش انتخاب اولین نخست‌وزیر دولت موقت است.

وی با بیان اینکه امام وحدت کلمه نیروهای وفادار به انقلاب و حمایت از نیروهای مدافع انقلاب را رمز تداوم انقلاب می‌دانستند افزود: ایشان معتقد بودند هرگونه اختلاف و چندگانگی در میان مسئولان کشور آفتی برای تحکیم انقلاب اسلامی است و به‌محض ورود اختلافات سیاسی در کشور حضرت امام مجموعه مسئولین و گروه‌های سیاسی را به وحدت کلمه دعوت می‌کردند اما درعین‌حال وحدت از دیدگاه امام هیچ‌گاه به معنای تک‌صدایی نبود بلکه ایشان سلایق گوناگون سیاسی را در بین نیروهای معتقد به کلیت نظام امری مطلوب می‌دانستند و آن را موجب تقویت مدیریت کشور برمی‌شمردند.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل گفت: در سیره امام داریم که ایشان در نامه‌ای با همین مضمون عنوان کردند طبیعت انقلاب و نظام همواره اقتضا می‌کند که نظرات اجتهادی، فقهی در زمینه‌های مختلف ولو مخالف با یکدیگر باید آزادانه عرضه شود. امام بر ضرورت توجه به نیروهای اصیل و مدافع نظام تأکید داشتند و معتقد بودند کسانی که درصحنه‌های انقلاب حاضرند، کسانی که در میدان‌های جنگ تحمیلی مشارکت می‌کنند، کسانی که با مخاطرات فراروی انقلاب و نظام همچنان نیروهای مؤمن و وفادار به انقلاب و آرمان‌های انقلاب و مبانی آن بوده‌اند، این‌ها سرمایه‌های انسانی و ضامن حفظ انقلاب‌اند. سرمایه‌های کشور هستند و این‌ها باید قدر دانسته شوند.

وی از دیگر ویژگی‌های امام را قانون‌گرایی دانست که در رفتار سیاسی ایشان کاملاً روشن است و خاطرنشان کرد: در اندیشه سیاسی امام، اسلام دین قانون است. پیغمبر هم خلاف قانون نمی‌توانست عمل کند و غیر از قانون الهی در نگاه امام کسی حکومت ندارد و بر هیچ‌کس نه فقیه و نه غیرفقیه حکومت نیست. همه باید تحت قانون عمل کنند و همه مجری قانون هستند.

مداح بهره‌گیری از فرصت‌ها را از دیگر ویژگی‌های امام عنوان کرد و گفت: ایشان همواره از لحظات و فرصت‌هایی که پیش می‌آمد بهترین استفاده را می‌کردند. به‌عنوان‌مثال زمانی که امام به ترکیه تبعید شدند علیرغم اینکه در تبعید بودند کتاب عمیق و فقهی (تحریر الوسیله) را تألیف کردند . زمانی که در نجف اشرف در تبعید بودند، بحث مفصل و گسترده (البیع) را شروع کردند و اتفاقاً در همین‌جا بحث حکومت دینی و نظریه مبتنی بر ولایت‌فقیه را مطرح کردند و طی ۱۳ جلسه درس در کنار درس خارج فقه؛ خودشان این بحث را با استفاده از آیات و روایات متعدد به رشته تحریر درآورند.

وی تصریح کرد: امام در عرصه مدیریت و تصمیم‌گیری سیاسی همواره مصدر افعال استثنایی و اقدامات نو و جدید است. این نوع مدیریت و تصمیم‌گیری را در دوران قومی و منطقه‌ای سال‌های اولیه انقلاب می‌توان دید. اشغال سفارت آمریکا در تهران، انقلاب فرهنگی، عزل اولین رئیس‌جمهور، ترورهای بعد از انقلاب و طراحی کودتاهایی که علیه انقلاب شکل گرفت، وقوع جنگ تحمیلی، کشتار حجاج ایرانی در مراسم برائت از مشرکین و اقدامات آینده‌نگرانه حضرت امام مانند نامه‌ای به گورباچف صدر هیئت رئیسه جماهیر شوروی که ایشان را حضرت امام به دست کشیدن از آموزه‌های کمونیستی و دعوت به دین اسلام راهنمایی می‌کنند.

مداح ادامه داد: موادی که عرض شد ازجمله اقدامات بدیع و نویی بود که حضرت امام انجام می‌دادند به‌طوری‌که این اقدامات موردتوجه غربی‌ها به‌ویژه ایالات‌متحده قرار گرفت. امام در عرصه مدیریت و تصمیم‌گیری‌های سیاسی واهمه و نگرانی از قدرت‌های بزرگ نداشت و آنچه را که به مصلحت نظام و منافع مردم بود انجلم می‌دادند.

صبوری در سیاست

استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) با بیان اینکه از دیگر صفات امام که از ایشان فردی بی‌نظیر ساخته صبر و خویشتنداری و آرامش روحی ایشان است، افزود: نمونه‌ای از این ویژگی روحی را در عرصه سیاسی می‌توانیم در برخورد ایشان با آغاز تهاجم نظامی عراق علیه ایران مشاهده کنیم. زمانی که ارتش بعث عراق در ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ به ایران حمله کرد. موجب نگرانی برخی از مسئولین شد اما امام با آرامش کامل و طی سخنانی آرام‌بخش فرمودند: خبری نیست، دزدی آمده، سنگی انداخته و فرار کرده است.

وی گفت: همین آرامش امام بود که توانست جنگ ۸ ساله را به حماسه‌ای باشکوه و الگوساز برای ملت‌های مسلمان تبدیل کند. لذا امام معتقد است پشت‌سر هر انقلابی مشکلات زیادی است لکن آن‌هایی که اعتماد به این انقلاب دارند، از روحیه قوی برخوردارند. روحیه قوی، ایمان راسخ و توجه به خدا انسان را پیش می‌برد. امام زحمت برای تحقق اهداف اسلامی را افتخار می‌دانست.

این کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل اظهار کرد: از دیگر صفات فردی حضرت امام که در عرصه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ایشان متبلور است نظم و انضباط در شرایط گوناگون است. نظم و برنامه‌ریزی نه‌فقط در زندگی شخصی ایشان بلکه در زندگی علمی ایشان هم مشهود است. امام در هنگام تدریس مطالب را دسته‌بندی و منظم مطرح می‌کردند و معتقد بودند اگر انسان در زندگی خود نظم داشته باشد و بتواند به رفتار و حرکات نظم دهد فکرش هم حتماً نظم می‌گیرد. حضرت امام به آراستگی در امور فردی خود هم بسیار توجه می‌کردند و پاکیزگی و ساده زیستی و مواظبت از سلامتی خود را همواره مورد دقت قرار می‌دادند.

وی افزود: امام به کرامت انسانی احترام می‌گذاشتند، از کسی تقاضای شخصی نمی‌کردند و تلاش می‌کردند امورات خود را به دیگران محول نکنند. لذا رعایت حقوق دیگران نیز در همه برخوردهای امام کاملاً آشکار است و حتی به آشپز منزل خود تأکید می‌کردند مبادا به دلیل انتساب به ایشان مردمی که در صف نانوایی ایستاده‌اند نوبت خود را هرچند داوطلبانه به او واگذار کنند.

مداح در پایان گفت: درمجموع جامعیت علمی و ویژگی فردی، اجتماعی و سیاسی امام از وی رهبری بزرگ ساخته که با تأکید بر ابعاد مختلف وجودی انسان و لزوم ساماندهی به زندگی سیاسی و اجتماعی بر اساس نیازهای واقعی و فطری بشر تلاش می‌کرد تا معنویت و اخلاق را حتی در عرصه سیاسی جهان معاصر به نمایش بگذارد و از سیاست به عنوان ابزاری برای ایجاد جامعه مناسب به‌منظور بسترسازی برای رشد متعالی مادی و معنوی و رفع نیازهای فطری بشر استفاده کند.