روضه‌های خانگی محفلی برای پیشگیری از آسیب‌های خانواده مدرن
رهیافت‌های روانشناسی اجتماعی مؤید این است که امور دسته جمعی و عمومی، چه حق باشد، چه باطل، تأثیرات عظیم و عمیقی در اذهان و نفوس انسان‌ها بر جای می‌گذارد.
یکی از سنخ‌های برپایی مراسم مذهبی عمومی در تشیع، برپایی محافل در خانه‌هاست. این محافل گاه صرفاً با حضور و مشارکت زنان برپا می‌شود و به آن‌ها «محافل روضه خانگی زنانه» یا «جلسات مذهبی زنانه خانگی» اطلاق می‌گردد. گاه نیز این محافل مردانه و گاه به صورت خانوادگی و با حضور اعضای ذکور و اناث خانواده به همراه خانواده‌هایی از خویشان و یا گروه‌های دوستان، همکاران و هم محله‌ای‌ها برگزار می‌شود. در این نوشته می‌خواهیم صرفاً درباره مجالس دینی خانوادگی که در خانه‌ها برگزار می‌شود و از آن به «روضه‌های خانوادگی خانگی» تعبیر می‌شود بحث کنیم.
به عنوان نمونه، می‌توان به اهتمام رسول گرامی اسلام(ص) از همان ابتدای دعوت خویش به نقش خانه و خانواده اشاره کرد و تأکید ایشان بر آغاز پیوند با قرآن و تعلیم آن از خانه را یادآور شد. ایشان، جلسات خانگی دینی را از همان لحظات ابتدایی نزول وحی آغاز کردند و پس از فرود آمدن از غار حرا شروع به تعلیم آموزه‌های دینی به خانواده خویش کردند.
در دوران اهل‌بیت(ع) از جمله برهه حیات امام صادق(ع) نیز مجالس خانوادگی ذکر مناقب و فضایل اهل بیت(ع) استمرار یافت. عالمان و بزرگان دینی نیز همواره به این نکته توجه داده‌اند همان‌طور که برخی زمان‌ها به‌واسطه انتساب به اهل بیت(ع)، ظرف اتصال به حقیقت ولایت اهل‌بیت هستند، مکان‌ها نیز این‌گونه‌اند و لذا توصیه کرده‌اند جلسات اهل بیت هرچند محدود در منازل و مکان خانواده به پا شوند و خود نیز بدان ملتزم بوده‌اند.
دین‌گریزی و عرفی‌گرایی و سکولار شدن سپهر عمومی از یک سو و غلبه فردگرایی و خانواده گریزی از سوی دیگر، به عنوان ویژگی‌های اصلی مدرنیته، سهم بسزایی در بروز آسیب‌ها و پیامدهای منفی پیش گفته داشته است. از همین رو، اقبال و توجه به دین و معنویت و پیوند دهی آن با خانواده می‌تواند «پاشنه آشیل» و «چشم اسفندیار» فروکاهش این تحولات منفی باشد. برخی از امکان‌ها، فرصت‌ها و کارکردهای روضه‌های خانوادگی خانگی که از آن می‌توان برای مدیریت تحولات خانواده مدرن بهره برد، چنین است:
1. نقش آموزشی و تربیتی روضه‌های خانوادگی خانگی و تأثیر آن در انتقال معارف دینی و آگاهی بخشی معرفتی و مبادله اطلاعات.
2. نقش روضه‌های خانوادگی در تشکیل خانواده و واسطه‌گری برای ازدواج. زمینه‌سازی آشنایی با پسران و دختران مؤمنه در شرف ازدواج و انجام واسطه‌گری‌های ازدواج و تسهیل فرآیند تشکیل خانواده از دیگر مزایای روضه‌های خانوادگی است.
3. احساس تعلق خاطر به این مراسم و تمرین برپایی و مشارکت در امر جمعی و اداره یک مراسم گروهی از سوی زنان.
4. نقش روضه‌های خانگی در مقابله با آسیب‌های اجتماعی و فراهم‌آوری زمینه حکمیت و رفع آسیب‌ها و اختلافات خانوادگی.
همان طور که مقام معظم رهبری در دیدار با ذاکران و مدیحه سرایان اهل بیت(ع) در دوازدهم مهر ۱۳۹۷، بر این نکته تأکید کردند که: «نظام خانواده، سنت الهی است اما دشمنان بشریت که همان جریان سرمایه‌داری بین‌المللی و صهیونیستی است تصمیم به نابودی بنیان خانواده در جهان گرفته‌اند، بنابراین باید برای حفظ و تقویت ارکان نظام خانواده در جامعه، همت گماشته شود». بیان این نکات در دیدار با مداحان و برپاکنندگان هیئات دینی و ترسیم این مأموریت برای آنان، می‌تواند سیاست استفاده از هیئات مذهبی و به‌ویژه روضه‌های خانگی و خانوادگی برای مقابله با آسیب‌های خانواده را تأیید کند.
چراکه برای اصلاح جامعه و جلوگیری از فساد و روابط نامشروع و آسیب‌های مختلف اجتماعی باید هسته اولیه و زیر بنای اجتماع که خانواده است اصلاح شود. روضه‌های خانوادگی به عنوان محلی برای ارتباط ارحام می‌توانند به التیام التهابات، حکمیت و ریش سفیدی، مداخله مثبت در بحران‌های زناشویی و در نتیجه کاهش آسیب‌های اجتماعی و خانوادگی کمک کنند.
5. کارکردهای سیاسی به‌ویژه در ایام ازدیاد شور سیاسی همچون انتخابات.
6. ایجاد محبت و مودت میان افراد و تحکیم خانواده و رفع غربت از افرادی که مهاجرت کرده و در غربت به سر می‌برند.
7. کارکردهای محافل زنانه در مصرف فراغتی زنان و نشاط بخشی به آن‌ها و صله رحم.
8. کارکردهای این مجالس در امور خیریه و عام المنفعه و گره‌گشایی از نیازمندان.
9. توجه به نیازها و مناسبات محلی و انسجام بخشی اجتماعی و ارتقای انس و الفت و زمینه سازی برای احوال جویی و تعاطف اجتماعی.
10. و کارکردهای فراوان دیگر...
البته این مجالس خالی از کژکارکردی‌ها و آسیب‌ها نبوده و به‌طور نمونه می‌توان به مبدل شدن این محافل به محلی برای اختلاط غیر ضرور دو جنس، تجمل‌گرایی، تفاخر و تبرج و نیز نفوذ و جولان فرق و جریان‌های انحرافی و ترویج افکار خرافی و برداشت‌های انحرافی از دین اشاره کرد.
لزوم سیاست‌گذاری تلقی از روضه‌های خانگی به مثابه شبه خانواده‌ای در خدمت کاهش آسیب‌های خانواده مدرن.
به واسطه کارکردهای فراوان و ممتاز روضه‌های خانگی در تربیت دینی از یک سو و کاستی توجه به این سبک از برپایی محافل دینی در سیاست فرهنگی کنونی نظام اسلامی، ابتدا باید بر نقش، اهمیت و جایگاه این روضه‌ها تأکید کرد. سپس با توجه به بروز تغییر و تحول در ماهیت و ساختار و کارکردهای این محافل به واسطه تحولات عصری به‌ویژه در چالش‌های میان هیات مدرن و سنتی، باید به لزوم سیاست‌گذاری برای حفظ، پویاسازی و بهینه سازی روضه‌های خانگی خانوادگی توجه داد.
از همین رو، روضه‌های خانگی آثار و کارکردهایی متفاوت از هیئات بزرگ دارند و نباید از این وجوه افتراق، غفلت شود.
در وهله بعدی به این نکته توجه داده می‌شود که هیئات‌های بزرگ گاه به آسیب‌رسان به خانواده تبدیل شده‌اند و در پاره‌ای موارد در وضعیت فعلی خود، نه تنها مقوم و تحکیم بخش خانواده نیستند، بلکه به‌واسطه زمینه‌ها و عواملی همچون: فاصله زیاد هیئت تا خانه و دیر آمدن مرد، مشغول شدن به امور هیئت و غفلت از وظایف و مسئولیت‌های خانوادگی و... دارای تعارض با خانواده بوده و ممکن است به اختلال در خانواده منجر شوند.
از منظر رابطه روضه‌های خانگی و خانواده به فرایند بازطراحی این محافل دینی نظر افکنده و پیشنهاد می‌کنیم از طریق باورسازی، ذائقه سازی، فرهنگ‌سازی، جریان‌سازی و گفتمان‌سازی، روضه‌های خانگی بر اساس تحولات و اقتضائات دوران مدرن بازطراحی و ترویج شوند و برخی کارکردهای گذشته احیا و برخی دیگر بازسازی شوند
در این بازآرایی، در مقابل روند جای‌گزینی هیات بزرگ به جای هیئات خانگی و یا کم رونقی محافل کوچک، در سیاستی جدید هر یک معاضدت کننده، رونق بخش، متلائم، امتداد و مرتبط با دیگری باشد.
در این سیاست‌گذاری، لزوم تداوم و التصاق خانواده و هیئت و شروع و ترویج و تغذیه هیئت از هیئات خانوادگی موجب شود هیئت‌های خانوادگی، هیئت‌های کلان را شکل بدهند و هیئت‌های کلان نیز هیئت‌های خانوادگی را توسعه بدهند.
این بازآرایی روضه‌های خانوادگی خانگی می‌تواند با تلقی آن به مثابه شبه خانواده‌ای احیا کننده برخی ویژگی‌های خانواده گسترده و پوشش دهنده خلأهای فقدان آن برای خانواده هسته‌ای امروزی، اهمیت و جایگاه متفاوتی بیابد.
در بیان مقصود از شبه خانواده باید گفت در ساختاری شبیه خانواده، در تعاملی ارتباطی و مبادله‌ای مبتنی بر پیوند و دارای تکرار و پایداری، «ما» یا گروه اجتماعی شکل می‌گیرد.
در این شبکه تعاملی، همفکری، همگامی، همدلی و همبختی بخشی مشترک پی جویی می‌شود. (چلی، جامعه‌شناسی نظم، ص ۱۷_۱۸) این ویژگی‌ها از مختصات اصلی خانواده گسترده بوده که در این نظم بخشی به هیئت خانگی به‌مثابه شبه خانواده احیای آن دنبال شود. (ابراهیمی پور، قاسم، شاخصه‌های خانواده خوب از دیدگاه اسلام،، ص ۳۰۴)
این شبه خانواده شکل و ساختاری است که با کمک اطمینان رفتاری و به کمک ارضای نیازهای اساسی و ضروری یا با خلق نظام اجتماعی استواری که فرد و خانواده را از آسیب‌ها به دور نگاه می‌دارد به مدد افراد حاضر در خانواده و شبه خانواده می‌شتابد. (سمیعی، محمد، خانواده در بحران، صفحه ۱۱)
در این تلقی، روضه‌های خانگی به‌واسطه نقشی که در وصل کردن رحم طینی با ارحام و مؤمنین و نیز با رحم اهل بیت(ع) می‌یابند، ضرورتی بی‌بدیل می‌یابد.
این تلقی موجب می‌شود سیاست‌گذاری برای آن، تلاشی برای قرار نگرفتن به عنوان مصداق «وَ یقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ (رعد، ۲۵)» را موجب شود و پیوند متصل خانواده و این محافل جدی‌تر گرفته شود.
یادداشت از محدثه اخوان قدس، کارشناس ارشد مطالعات زنان و سطح سه تعلیم و تربیت
انتهای پیام
