بازخوانی تاریخ ۲۰۰ ساله تکیه‌ «آقاسیدجمال» در قزوین

حسینیه «آقا سیدجمال» یکی از حسینیه‌های قدیمی در شهر قزوین است که هر ساله در ۱۲ روز اول محرم پذیرای عزادارن حسینی است. بسیاری از افرادی که در آئین‌های سوگواری ماه محرم این حسینیه حضور پیدا می‌کنند یک استکان به عنوان تبرک برمی‌دارند و پس از برآورده شدن حاجتشان ۶ استکان بازمی‌گردانند. مراسم روز تاسوعا و عاشورا در حسینیه «آقا سیدجمال» با شور خاصی برگزار می‌شود و در این دو روز علاوه بر سخنرانی و مداحی تعدادی از هیئت‌های عزاداری نیز با نوای لبیک یا حسین(ع) وارد این حسینیه می‌شوند و عزاداری می‌کنند. در گوشه و کنار فضای بیرونی این حسینیه فروشندگان مشغول فروش استکان هستند؛ ایستگاه‌های صلواتی نیز در این مکان برپاست.

محمدحسن سلیمانی، پژوهشگر تاریخ قزوین، در گفت‌وگو با ایکنای قزوین، ضمن اشاره به تاریخ ایجاد حسینیه‌ها در قزوین، گفت: از دوره صفویه به بعد، تکایا و حسینیه‌ها به مراکز اصلی ظهور و بروز آیین‌های عزادارای حسینی به‌ویژه در ایام محرم و صفر در قزوین تبدیل شدند، از دوره قاجاریه، با وقف و ایجاد حسینیه‌ها، فضاهای جدیدی برای عزاداری بر مصائب خاندان پیامبر در واقعه کربلا پدیدار شد که حسینیه سیدجمال، امینی‌ها، خیابانی، دیوان‌خانه سیدجوادی، رضوی و سیدابوتراب ازجمله این حسینیه‌ها به شمار می‌رفتند که همچنان موقعیت گذشته خود را حفظ کرده و عَلَم عزای حسینی را افراشته نگاه داشته‌اند.

وی ادامه داد: در میان حسینیه‌هایی که از دوره قاجاریه در قزوین وجود داشت و اکنون نیز پابرجا هستند، حسینیه آقا سیدجمال یا آن‌گونه که در بیان قزوینیان گفته می‌شود حسینیه «آسید جمال» است که محبوبیت بیشتری دارد. حسینیه آسیدجمال حسینیه دویست ساله‌ای که در دوره افشاریه، محل سکونت و مَدرس «آیت‌الله سیدجعفر رضوی عاملی»، جد اعلای آقا سیدجمال رضوی قزوینی و کانونی برای سوگواری بر مصائب خاندان پیامبر(ص) در واقعه خون‌بار کربلا بوده است.

این پژوهشگر بیان کرد: سیدجعفر رضوی عاملی قزوینی از علمای صاحب‌نام جبل‌عامل لبنان بود که پس‌از سال‌ها هجرت به آن دیار، به دعوت نادرشاه به موطن خود قزوین بازگشت، وی در مجمع بزرگ دشت مغان حضوری چشمگیر داشت و از جمله علمای برجسته‌ای بود که بر پادشاهی نادرشاه مهر تأیید گذاشت و از سوی شاه، لقب «صدرالصدور» گرفت. 

وقتی این خانه رنگ و بوی دیگری به خود گرفت

وی خاطرنشان کرد: خانه سیدجعفر رضوی عاملی قزوینی در محله «دباغان» قزوین قرار دارد که در آن به تربیت عالمان دینی و اشاعه فرهنگ اسلامی می‌پرداخت و همه‌ ساله مراسم سوگواری سالار شهیدان در آن برگزار می‌کرد و این خانه در میان مردم به «بیت‌ الحسین» شهرت داشت. این خانه محقر که محیط بسیار کوچکی به مساحت ۴۰ متر مربع داشت، پس‌ از ارتحال این عالم ربانی به حسینیه تبدیل شد و بعدها در دوره آیت‌الله سیدجمال‌الدین رضوی قزوینی، محوطه آن گسترش یافت و با برپاکردن خیمه و نصب کتیبه‌هایی مزین به اشعار محتشم کاشانی، رنگ و بوی دیگری به خود گرفت.

سلیمانی اظهار کرد: حضور پرشور و شعور عزاداران در ایام محرم و صفر به‌ویژه دهه اول محرم در این حسینیه آن‌گونه بود که محل حسینیه و خیمه‌هایی که در محرم برپا می‌شد نیز کفاف جمعیت را نمی‌داد و این‌گونه بود که منبر در میانه حیاط حسینیه قرار گرفت تا حاضران بهتر بتوانند از وعظ و روضه وعاظ و اهل منبر بهره ببرند.

وی گفت: نزدیک به دو قرن است آنان‌که حاجتی دارند و با عشق به اباعبدالله الحسین(ع) پای در حسینیه «آسیدجمال» می‌گذارند، به‌نیت تبرک، چند حبه قند را از این حسینیه با خود می‌برند و درصورت برآورده‌شدن نیاز و حاجت خود، در نوبتی دیگر، چای، شیر، قند یا لوازم پذیرایی همچون استکان و سینی و سماور به حسینیه هدیه می‌دهند و گاه یک استکان به‌نیت تبرک می‌برند و با عملی‌شدن نذرشان، ۶ استکان باز می‌گردانند و نیز فراوان هستند حاجت‌مندانی که به‌ نیت گشوده‌شدن گره از مشکلات زندگی و دنیایشان، در این حسینسه غذا نذر می‌کنند.

این کارشناس تصریح کرد: راز این شور که در میان عزاداران حسینی در حسینیه آقا سیدجمال قزوین دیده می‌شود را باید در خلوص نیت و صفای باطن و نفس حق واقفان این حسینیه به‌ویژه عارف وارسته، «سیدجمال‌الدین رضوی قزوینی» جستجو کرد؛ روحانی جلیل‌القدری که همواره پناه مردمان نیازمند و مظلوم بود و آنی از نشر معارف دینی و تبلیغ احکام اسلامی و اجرای حدود الهی غفلت نکرد.

وی در پایان بیان کرد: مردم در ارتحال آقا سیدجمال در سال ۱۳۳۶ با تعطیلی دکان‌ها و نصب بیرق‌های عزا بر سر مغازه‌ها و خانه‌هایشان، با چشمانی گریان یکپارچه به تشییع پیکر او شتافتند و امروز در حسینیه‌ای که به نام آن عالِم شهره عالَم و آدم شده، حاجات خود را از آقا و مولایش، حضرت سیدالشهدا(ع) می‌طلبند.

چراغ حسینه آسید جمال از دوره قاجار تا به امروز روشن است

فریبا قاسمی، کارشناس ارشد معماری نیز در گفت‌وگو با ایکنا درباره سبقه عزاداری اهل بیت(ع) در ایران، گفت: عزاداری برای اهل‌بیت(ع) از زمان ورود اسلام به ایران برمی‌گردد، هرچند که در برخی مواقع این موضوع به دلیل نقش و دخالت حاکمیت کمتر می‌شد و گاه در خفا بود اما با قدرت‌گیری قاجار، آیین و سنت عزاداری رنگ و بویی دگر به خود گرفت.

وی بیان کرد:‌ بسیاری کارشناسان معماری معتقدند قاجار، دوره تبلور بسیاری از بناهای فاخر و معماری اسلامی است؛ چراکه بسیاری از میراث ملموس و غیرملموس کشور متعلق به این دوران است. ساخت حسینیه‌ها در کشور در دوره قاجار کلید خورد و بسیاری از آیین‌ها و سنت‌های مذهبی ماندگار شد.

این کارشناس معماری اظهار کرد: حسینیه آقا سیدجمال قزوین که امروزه آن را یک بنای غنی فرهنگی می‌نامند، از جمله حسینیه‌هایی است که چراغ آن از زمان قاجار تا به امروز برای عزاداران روشن است، این حسینیه، بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد، بنای اصلی خانه ۴۰ متر مربع بوده است که آقا سیدجمال آن را به مساحت و طبقات بیشتری افزایش داده است. به دلیل اینکه کلنگ این مکان سنتی در قزوین به نیت حسینیه بر زمین زده نشده و بعدها صاحبان آن تصمیم گرفته‌اند آن را به حسینیه تبدیل کنند، بنا همچون حسینیه امینی‌ها و سایر اماکن مذهبی معماری خاصی ندارد.

وی گفت: نکته‌ای که به عنوان یک میراث فرهنگی، مذهبی غیرملموس در اینجا مطرح است، رفتار «آسیدجمال» است، وی شب‌های عاشورا، به منبر می‌رفت و عمامه خود را بر روی زمین می‌گذاشت و علاوه بر آنکه بر سرخود گل می‌مالید، به ترتیب بر سر مردم نیز گل می‌مالید و مردم معتقد بودند که این مراسم باعث شفای تعدادی بیمار می‌شود.

قاسمی تصریح کرد: همچنین گفته می‌شود یکی از بیماران نیز با خوردن چای روضه سید الشهداء(ع) در این مراسم شفا یافته است و از همین رو هر سال زنان به نیت حاجت‌روایی به این حسینیه استکان، نعلبکی، چای و قند می‌آورند، حتی گفته می‌شود منبر چوبی و بلند آقا سیدجمال متعلق به همان ۲۰۰ سال گذشته است.

این کارشناس معماری در پایان گفت: نصب کتیبه از زمان اوج معماری اسلامی در ایران در بین تمامی بناها و حتی بناهای مسکونی مرسوم شده و کتیبه‌ای با شعر مرحوم محتشم کاشانی تحت عنوان «باز این‌چه شورش است که در خلق عالم است»، همچون نگینی درخشان به این حسینیه جلا می‌دهد.

در و دیوار این حسینیه زنان و مردان، کودکان و بزرگسالان بسیاری را به خود دیده و صدای گریه‌های خیل عظیمی از حاجت‌مندان در لابه‌لای سنگ و آجر این تکیه ماندگار است، بسیاری از آن‌ها که به امید گوشه‌چشمی از اباعبدالله(ع) به این تکیه آمده‌اند دیگر در این دنیا نیستند، آن‌ها رفته‌اند اما ارادت به سیدالشهدا(ع) هنوز پس از ۲۰۰ سال درهای این حسینیه را در ۱۲ روز اول ماه محرم به روی مردم باز نگه داشته است.

گزارش از مهسا گنجه‌فرد