İslami öğretilerde aklın yeri
‘İslamalogların bakış açısından Kur’an ve Itret’ başlığı altındaki konferansta Tahran üniversitesi öğretim görevlisi Şadi Nefisi açıklamalarda bulundu. Özet metin şöyledir:
Kur’an ve rivayetlerde akıl konusunu çağdaş tefsirlere ağırlık vererek ele alacağım. Akl kelimesi ve kök şekli Kur’an-ı Kerim’de kırk dokuz defa geçmiştir ve her durumda sadece fiil olarak kullanılmıştır. Burada akıl ve düşünme, ilâhî ayetleri anlamanın vasıtaları olarak telakki edilir.
Aynı halde ayetlerde hikmet ve düşünce, uzun vadeli hedef belirleme ve eylemleri değerlendirme ölçütü olarak ele alınmıştır. Allah’ın yanında en kötü varlık akılsızlardır. Ve cennete giden yolu bulmak akıl yürütme yolu ile mümkündür. Kur’an’da hikmetin anlam alanını ele alacak olursak, ‘akl’ kelimesi yapılan göndermelerin çok ötesine geçer ve hikmetin zikredildiği ayetlerin sayısı üç yüzü geçer.
Şii rivayetlerde aklın yeri
Akıl Şii rivayetlerde yüksek bir konuma sahiptir. Hadis kitaplarındaki önemi bakımından en sahih Şii hadis kitabı olan Kafi kitabının otuz altı rivayetten oluşan akıl ve cehalet ile ilgili bir bölümle başladığını görmekteyiz. Allame Meclisi’nin Bihar-ul Envar kitabında da aynı usül izlenir. Akıl ve cehalet üzerine 330 rivayetle başlar.
Aklı konu alan diğer rivayetlerde ise, akıl sahibi olanların Allah’ın cennetine ve ilâhî hoşnutluğa kavuşacaklarından bahsedilmiştir. Akıl bu dünyada da doğru ve değerli bir hayatın temeli olarak kabul edilir. Diğer rivayetlerde ise bütün güzel sıfatlar nispet verilir. Rivayetlerdeki aklı incelemenin pek çok zorluğu vardır ve bunlar farklı açılardan incelenebilir. Bir sonraki adımda, çağdaş dönemdeki bakış açılarını etkilemiş olan el-Menar Tefsirini inceleyeceğiz.
El-Menar Tefsirinin akıl hakkındaki görüşü
Tefsirü’l-Menar yazarları İslam’ın aklı din ile ilişkilendiren ilk din olduğuna inanırlar ve ondan önceki ilâhi kitaplara bakarsak, onlarda akla herhangi bir ilgi görmeyeceğiz. Kur’an bize sadece Allah hakkında bilmemiz gerekenleri öğretmekle kalmaz, aynı zamanda öğrettiklerini kanıtlamak için deliller ve akıl yürütme sağlar. Menar yazarlarının aklî yönteminin sonuçlarından biri de içtihad yolunun açılmasıdır. İkinci sonuç, Kur’an’ı başkalarını taklit etmeden anlamaya zemin hazırlamaktır. Üçüncü sonuç, ilâhi hükümlerin sebeplerinin beyanıdır.
El-Menar müfessirleri Kur’an ayetlerine bilimsel içerik dayatmak için ısrar etmezler. Birkaç örnekle onlar hakkında yanlış bir yargıya varmamalıyız. Bazı zorlayıcı durumlarda ise hiçbir örnek vermemekte ve geçmiş alimleri ayetleri karşılaştırmamakla eleştirmektedirler. Menar yazarları için önemli olan Kur’an’ın bilimle çelişmediğini ispat etmektir.
En çok konuşulan başlıklar 