خداوند بیشتر از توان مکلف نکرده اما کمتر هم نخواسته است

حجت الاسلام والمسلمین کمال عابدینی، کار‌شناس قرآن و حدیث در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا) به تبیین مؤلفه‌های یک تصمیم گیری معقول از دیدگاه اسلام پرداخت و با تأکید بر اینکه هر تصمیمی باید مطابق عقل و شرع باشد، گفت: مشورت کردن یکی از مؤلفه‌های اتخاذ یک تصمیم صحیح است.
پرهیز از خود محوری و توجه به فکر دیگران
وی با اشاره به سیره حضرت رسول(ص) که به دستور خداوند در بسیاری از امور با مردم مشورت می‌فرمودند، گفت: این مسئله نشان دهنده اهمیت دادن رهبر جامعه مسلمین به آراء و نظرات دیگران است، که در جنگ احد که نظر پیامبر(ص) این بود که جنگ در داخل شهر صورت گیرد اما تعدادی از جوانان خواستار جنگ بیرون از شهر شدند و پیامبر(ص) هم نظر آنها را پذیرفتند.
این کارشناس قرآن و حدیث با تأکید بر ایکنه مشورت مختص تاکتیک‌ها و روش‌های انجام امور است نه اصول مربوط به آنها، گفت: مثلاً برای اصل جهاد رفراندوم برگزار نمی کنند اما در خصوص تاکتیک‌های جنگ باید از مشورت استفاده کرد.
وی بخش مهمی از فرآیند مشورت را انتخاب فرد صالح برای مشاوره عنوان کرد و گفت: در اسلام به صورت مفصل بیان شده است که با چه کسانی مشورت کنیم و با چه کسانی را طرف مشورت قرار ندهیم و سپس بر اتخاذ تصمیم قاطع و توکل بر خداوند تأکید شده است.
با بخیل، حریص و ترسو مشورت نکنیم
حجت‌الاسلام عابدینی به حدیثی از پیامبر(ص) در خصوص تصمیم‌گیری نیز اشاره کرد که می فرمایند: «هر وقت خواستی برای انجام کاری تصمیم بگیری به عاقبت کار فکر کن. اگر دیدی حق و شایسته است اقدام کن اگر برخلاف حق بود از انجام آن خودداری کن».
وی در پاسخ به این سؤال که بر اساس دیدگاه اسلام چه کسانی شایسته مشورت نیستند، گفت: بر اساس احادیث نباید با بخیل مشورت کرد، چرا که نه خیرش به دیگران می‌رسد و نه اجازه می‌دهد خیر شما به دیگران برسد.
روحیات افراد در مشورتی که می‌خواهند به ما ارائه بدهند مؤثر است
این کارشناس قرآن و حدیث ادامه داد: یعنی روحیات افراد در مشورتی که می‌خواهند به ما ارائه بدهند مؤثر است پس باید دید فردی که از وی مشورت می‌گیریم چه روحیه‌ای دارد مثلاً در روایات آمده است که با ترسو مشورت نکنیم، چرا که چنین آدمی راه رهایی برای خود پیدا نمی‌کند و راه رهایی را برای تو هم سخت می‌کند.
وی ادامه داد: همچنین توصیه شده است که با حریص مشورت نکنیم چون طمع کار است. چنین آدمی چیزی را زینت داده و زیبا جلوه می‌دهد در حالی که واقعیت ندارد، چنین فردی نور عقل را در دیگران خاموش می کند.
سوء‌ظن جمع حرص، بخل و ترس است
حجت‌الاسلام عابدینی با استناد به حدیثی که پیامبر(ص) خطاب به حضرت علی(ع) فرموده‌اند، گفت: حضرت رسول‌(ص) به حضرت علی فرمودند «بدان یا علی! که ترس و بخل و حرص در یک چیز جمع شده است و آن بدگمانی و سوءظن است که جمع همه اینها است».
شناسایی توانایی/ تکلیف نه کمتر و نه بیشتر از توانایی
وی مسئله مهم دیگری که در تصمیم گیری خوب است مورد توجه قرار گیرد را توجه به توانایی فردی عنوان و اظهار کرد: برخی مواقع ما جو گیر می‌شویم و تصمیمی می‌گیریم که فراتر از توان ماست اما خداوند هیچ کسی را تکلیف نکرده مگر به اندازه وسعش؛ «لاَ یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا»(آیه 286 سوره بقره) البته باید حواسمان باشد دچار خطر تنبلی هم نشویم. باید توانمان را شناسایی و بر اساس آن اقدام کنیم خدا بیشتر نخواسته اما کمتر هم نخواسته.
عابدینی مشورت را ضمیمه کردن فکر دیگران به فکر خود دانست و اظهار کرد: مشورت کردن این نیست که بر اساس فکر طرف مقابل عمل کنیم و یا اصلاً به نظر وی اهمیت ندهیم بلکه مشورت کمک می‌کند با زاویه دید یک فرد دیگر به موضوع نگاه و به تصمیم گیری جامع بپردازیم.
گوش دادن به غنا نمی‌گذارد انسان مستقلانه تصمیم خوبی بگیرد
وی همچنین یکی از آفات عظمیم در تصمیم‌گیری درست را غنا (موسیقی‌های حرام) دانست و اظهار کرد: گوش دادن به غنا نمی‌گذارد انسان مستقلانه تصمیم خوبی بگیرد. چون وقتی فضا، التهابی و احساسی شد تصمیم‌گیری‌ها هم عاقلانه نخواهد شد. همچنین غنا انگیزه‌های درونی را در انسان می‌خشکاند و موجب می‌شود انسان مدام به دنبال انگیزه‌های بیرونی باشد تا تحرکی از خود نشان دهد، یعنی جوشش از درون وجود ندارد.