خوب شنیدن و اقرار به حرف حق طرف مقابل؛ روش امام رضا(ع) در مناظرات

حجت‌الاسلام سید مهدی واعظ موسوی، واعظ و سخنور کشورمان در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، با اشاره به اینکه ائمه(ع)، شهوت سخن گفتن نداشتند، ابراز کرد: برخی افراد در مناظرات سیاسی، اقتصادی‌، اجتماعی و علمی، شهوت سخن گفتن داشته و تحمل شنیدن سخنان طرف مقابل را ندارند.

حجت‌الاسلام واعظ موسوی با بیان اینکه امام رضا(ع) در مناظرات، شنونده بسیار خوب و فعالی بودند، عنوان کرد: هنر خوب شنیدن و اقرار به حرف طرف مقابل، روش امام رضا(ع) در مناظرات بوده است.

وی با اشاره به اینکه بر اساس قرآن، یک گفت‌و‌گوی اسلامی باید به نیکوترین شکل باشد، اظهار کرد: در قرآن، سه نوع گفت‌و‌گوی استدلالی، موعظه‌ای و مناظره ذکر شده است که در آیه 125 سوره نحل، «ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ، با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوه‌‏اى] که نیکوتر است مجادله نماى در حقیقت پروردگار تو به [حال] کسى که از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راه‏یافتگان [نیز] داناتر است»، نیکوترین شکل مناظره و جدلی مدنظر است که برتر از آن قالب و محتوای دیگری نباشد تا اثرگذار باشد که مناظرات امام رضا(ع) این گونه بود.

وی با اشاره به اینکه برخی در مناظره، حتی یک بار حق را به طرف مقابل نمی‌دهند، به بیان گوشه‌ای از مناظره امام رضا(ع) پرداخت و گفت: در میان مناظره، طرف مخالف امام، مطلب درستی را بیان می‌کند که امام رضا(ع) بلافاصله می‌فرمایند: «اکنون تو مطلب درستی را گفتی» این رفتار امام رضا(ع) الگویی است که باید در مناظره به کار بریم و اگر طرف مقابل، سخن درستی را بیان کرد، بدون لجبازی بپذیریم و به درستی آن مطلب اقرار کنیم.

حجت‌الاسلام واعظ موسوی افزود: این عمل نشان می‌دهد مناظره ما به سمت حقیقت‌جویی و حقیقت‌گرایی می‌رود ولی بعضی از افراد، تحمل مخالف را ندارند و حتی حرف حق او را نیز نمی‌پذیرند و نادیده می‌گیرند.

تحقیر طرف مقابل در مناظره، سوق دادن او به سوی تکبر

این واعظ سخنور با بیان اینکه امام رضا(ع) در مناظرات خود، طرف مقابل را تحقیر نمی‌کردند، ابراز کرد: طبق روایات ما بحث‌های تحریک‌کننده و تحقیر‌کننده، مجادله را به مخاصمه و ستیزه‌جویی تبدیل می‌کند، زیرا به دنبال هر تحقیری، تکبر خواهد بود لذا در مناظره نباید طرف مقابل را تحقیر کنید که او مجبور به تکبر شود.

وی افزود: اصولی که امام رضا(ع) در مناظرات رعایت می‌کردند، ما را به هدف می‌رساند در غیر این صورت، مناظره أحسن و به قول قرآن، مجادله أحسن نخواهد بود و بر اساس روایات، تبدیل به «مراء» می‌شود.

علم و آرامش، سلاح مناظره‌گر اسلامی

حجت‌الاسلام واعظ موسوی با اشاره به اینکه مناظره، نوعی مبارزه‌طلبی است، اظهار کرد: به نظر من، مناظره مانند حرکت حضرت موسی(ع) در برابر ساحران است که با حوصله، رویکرد و سحر آن‌ها را مشاهده کرد و سپس عصایش را انداخت تا سحر آن‌ها را ببلعد. در عرصه مناظره نیز گاهی مخالفان با ایجاد جذابیت‌ها و مغالطه‌کاری سحر می‌کنند؛ در واقع استخفاف عقول می‌کنند یعنی عقل‌ها را سبک می‌شمارند.

وی افزود: هنر مناظره‌گر اسلامی این است که موسی‌صفت و با آرامش و علم وارد عرصه شود و با عمل موسی‌گونه خود، همه بافته‌های آن‌ها را پنبه کند؛ امام رضا(ع) نیز در مناظرات خود اینگونه عمل کردند، حرف‌های مخالفان را با آرامش شنیدند و در زمان گفت‌و‌گو، بافته‌های آن‌ها را پنبه کردند.

پیام وحدت در تأکید بر مشترکات

حجت‌الاسلام واعظ موسوی با بیان اینکه امام رضا(ع) در مناظرات خود به دنبال نقاط مشترک و ایجاد وحدت بودند، گفت: در آیه 64 سوره آل عمران می‌خوانیم که «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى کَلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ ...، بگو اى اهل کتاب بیایید بر سر سخنى که میان ما و شما یکسان است بایستیم ...» بر اساس این آموزه‌ها، امام رضا(ع) و دیگر امامان بر نقاط مشترک تأکید می‌کردند که در واقع این پیام وحدت است.

وی با اشاره به اینکه برای پیاده‌سازی آیات و روایات نیاز به الگوی رفتاری داریم، افزود: مطالعه مناظرات امام رضا(ع) و سایر ائمه(ع)، برداشتی از یک منطق عملی در مناظرات است که می‌توانیم با توجه به آن رفتار خود را تصحیح کنیم.