مفهوم سیر الی‌الله با عرفان وارد تشیع شد/ اشاره به این موضوعات در روایات و قرآن
گروه اندیشه: استاد دروس خارج اصول و فلسفه حوزه علمیه مشهد با بیان اینکه تصویر شریعت از سیر انسان یک حرکت است که من‌الله رشد می‌کند و تقرب دارد، افزود: در عرفان قبل از تشیع، انسان را راکد تصور می‌کردند؛ چه برسد به اینکه به خدا تقریب یابد، از همین رو مفهوم سیر الی‌الله با عرفان وارد تشیع شد، اگر چه در روایات و قرآن قبل از آن بوده و بدان اشاره شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام محمدحسن وکیلی، استاد دروس خارج اصول و فلسفه حوزه علمیه مشهد در همایش «نقش عرفان در گسترش تشیع در ایران» که امروز هشتم بهمن‌ماه در
دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، در موضوع سیر تاریخی تاثیر عرفان در تعمیق اندیشه‌های شیعی به ایراد سخن پرداخت.
وی با اشاره به اینکه مسائل رجوع و بازگشت به سوی خداوند بدون عرفان معنا پیدا نمی‌کند، ابراز کرد: رجوع به جایی که انسان از آن جا حرکت کرده باشد معنا دارد، لذا این معنا را فقط عرفا آورده‌اند و بعد از آن است که بقیه متوجه شدند در قرآن هم از قبل به این مباحث اشاره شده است.
وکیلی با بیان اینکه مسئله نظام اسماءالله از مفاهیم مهم در شیعه است، گفت: هیچ دریافت درستی از اسم و اسماء الهی در اسلام نبود و اولین بار محیی‌الدین به آن پرداخته است و می‌گوید که همه عالم اسماءالله هستند، البته این موضوع جزو مسائل مهم و اساسی در شیعه است و در غیر از شیعه جای دیگری بحث اسماءالله مطرح نمی‌شود.
وی ابراز کرد: مباحث انسانی دراین سیر تاریخی مورد بررسی قرار می‌گیرد که مسئله خلقت انسان قبل از دنیا یکی از موضوعات است؛ در این زمینه برخی با روایات مربوط به عالم زر به حالت تمسخر برخورد می‌کردند، در حالی که در روایات متواتر به وجود طینت و خلقت روح انسان قبل از دنیا و در عالم زر اشاره شده است.
اثبات ملاصدرا برای وجود انسان در عالم زر
این استاد فلسفه با بیان اینکه اولین کسی که این موضوع را وارد معارف شیعه کرده و به شدت از آن دفاع می‌کند، ملاصدرا است، ابراز کرد: ملاصدرا اثبات می‌کند هر انسان یک وجودیت قبل از دنیا دارد، از همین رو وقتی این موضوع پشتوانه شهودی پیدا کرد، وارد تشیع شده و مورد دفاع قرار گرفت.
وی افزود: موضوع دیگر، روایات طینت است که در بحارالانوار در این موضوع حدود 68 روایت آمده و از حیث دیگر می‌توان گفت روایات بسیاری در این موضوع از ائمه(ع) بیان شده است و به همین جهت است که علامه مجلسی در بحارالانوار عنوان می‌کند با وجود مخالفت‌ها و انکارها در این زمینه و البته وجود روایت‌های بسیار در این باب، این موضوع را می‌پذیرد، ولی می‌گوید ما نمی‌توانیم آن را توضیح داده و درک کنیم لذا سکوت می‌کند.
این استاد حوزه علمیه مشهد در ادامه به یکی دیگر از موضوعات در این مسیر با عنوان مرحله سیر انسان اشاره کرد و گفت: تصویر شریعت از سیر انسان یک حرکت است که من‌الله رشد می‌کند و تقرب دارد، ولی در عرفان قبل از تشیع، انسان را راکد تصور می‌کردند؛ چه برسد به اینکه به خدا برسد، از همین رو مفهوم سیر الی‌الله با عرفان وارد تشیع شد، اگر چه در روایات و قرآن قبل از آن بوده و بدان اشاره شده است.
وکیلی با اشاره به موضوع ولایت در این مسیر عنوان کرد: بزرگان شیعه می‌گفتند مقامات ائمه بر اساس عقلانیت بشر قابل درک نیست، در حالی که ما روایات بسیاری در این موضوع داشتیم و بر اساس این روایات، امام معصوم(ع) در عالم دخل و تصرف دارد و مفهوم ولایت تکوینی هم بدین معناست؛ این در حالی است که حتی شیخ مفید می‌گفت این مباحث در باب ائمه(ع) اصلا عقلانی نیست و سیدمرتضی هم این گونه نظری داشت، لذا وقتی عرفا در فضاهای عرفانی قرار گرفتند آرام آرام مفهوم این روایات درک شد.
تشیع امروز؛ همان تشیع واقعی است
استاد دروس خارج اصول حوزه علمیه مشهد با بیان اینکه دشمنان مکتب تشیع ادعا می‌کنند که تشیع امروزی صوفی است، ادامه داد: در صورتی که متون دینی ما می‌گوید این همان تشیع واقعی است و به مرور توانستیم روایت را تعیین و تبیین کنیم، مثلا همیشه مقام لقاء‌الله مورد انکار بود در حالی که از روایات ما که بسیار زیاد هم هست، چنین بر می‌آید که انسان به جایی می‌رسد که می‌تواند به لقاء خدا دست یابد.
وی با بیان اینکه کسانی که امروز از عرفان به دور هستند، از این بخش از معارف و حقیقت تشیع نیز فاصله دارند، افزود: تأثیر عرفان بعد از جریان عرفان دوره صفویه، تنها بر یک مکتب خاص تشیع نبوده است، بلکه بر تمام مکاتب تشیع از جمله شیخیه نیز اثرگذار بوده و در واقع به نوعی همه آن‌ها محتوای عرفانی دارند و تمام اصطلاحاتشان عرفان است، ولی چند جای کار را از جمله در فرقه شیخیه، شيخ احمد احسايي، به عنوان پایه‌گذار آن خراب کرد لذا تا آخر مسیر این فرقه اشتباه رفت، از همین رو وجود این فرق، تأثیر عمیق عرفان بر تشیع را نشان می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه مسائل رجوع و بازگشت به سوی خداوند بدون عرفان معنا پیدا نمی‌کند، ابراز کرد: رجوع به جایی که انسان از آن جا حرکت کرده باشد معنا دارد، لذا این معنا را فقط عرفا آورده‌اند و بعد از آن است که بقیه متوجه شدند در قرآن هم از قبل به این مباحث اشاره شده است.
وکیلی با بیان اینکه مسئله نظام اسماءالله از مفاهیم مهم در شیعه است، گفت: هیچ دریافت درستی از اسم و اسماء الهی در اسلام نبود و اولین بار محیی‌الدین به آن پرداخته است و می‌گوید که همه عالم اسماءالله هستند، البته این موضوع جزو مسائل مهم و اساسی در شیعه است و در غیر از شیعه جای دیگری بحث اسماءالله مطرح نمی‌شود.
وی ابراز کرد: مباحث انسانی دراین سیر تاریخی مورد بررسی قرار می‌گیرد که مسئله خلقت انسان قبل از دنیا یکی از موضوعات است؛ در این زمینه برخی با روایات مربوط به عالم زر به حالت تمسخر برخورد می‌کردند، در حالی که در روایات متواتر به وجود طینت و خلقت روح انسان قبل از دنیا و در عالم زر اشاره شده است.
اثبات ملاصدرا برای وجود انسان در عالم زر
این استاد فلسفه با بیان اینکه اولین کسی که این موضوع را وارد معارف شیعه کرده و به شدت از آن دفاع می‌کند، ملاصدرا است، ابراز کرد: ملاصدرا اثبات می‌کند هر انسان یک وجودیت قبل از دنیا دارد، از همین رو وقتی این موضوع پشتوانه شهودی پیدا کرد، وارد تشیع شده و مورد دفاع قرار گرفت.
وی افزود: موضوع دیگر، روایات طینت است که در بحارالانوار در این موضوع حدود 68 روایت آمده و از حیث دیگر می‌توان گفت روایات بسیاری در این موضوع از ائمه(ع) بیان شده است و به همین جهت است که علامه مجلسی در بحارالانوار عنوان می‌کند با وجود مخالفت‌ها و انکارها در این زمینه و البته وجود روایت‌های بسیار در این باب، این موضوع را می‌پذیرد، ولی می‌گوید ما نمی‌توانیم آن را توضیح داده و درک کنیم لذا سکوت می‌کند.
این استاد حوزه علمیه مشهد در ادامه به یکی دیگر از موضوعات در این مسیر با عنوان مرحله سیر انسان اشاره کرد و گفت: تصویر شریعت از سیر انسان یک حرکت است که من‌الله رشد می‌کند و تقرب دارد، ولی در عرفان قبل از تشیع، انسان را راکد تصور می‌کردند؛ چه برسد به اینکه به خدا برسد، از همین رو مفهوم سیر الی‌الله با عرفان وارد تشیع شد، اگر چه در روایات و قرآن قبل از آن بوده و بدان اشاره شده است.
وکیلی با اشاره به موضوع ولایت در این مسیر عنوان کرد: بزرگان شیعه می‌گفتند مقامات ائمه بر اساس عقلانیت بشر قابل درک نیست، در حالی که ما روایات بسیاری در این موضوع داشتیم و بر اساس این روایات، امام معصوم(ع) در عالم دخل و تصرف دارد و مفهوم ولایت تکوینی هم بدین معناست؛ این در حالی است که حتی شیخ مفید می‌گفت این مباحث در باب ائمه(ع) اصلا عقلانی نیست و سیدمرتضی هم این گونه نظری داشت، لذا وقتی عرفا در فضاهای عرفانی قرار گرفتند آرام آرام مفهوم این روایات درک شد.
تشیع امروز؛ همان تشیع واقعی است
استاد دروس خارج اصول حوزه علمیه مشهد با بیان اینکه دشمنان مکتب تشیع ادعا می‌کنند که تشیع امروزی صوفی است، ادامه داد: در صورتی که متون دینی ما می‌گوید این همان تشیع واقعی است و به مرور توانستیم روایت را تعیین و تبیین کنیم، مثلا همیشه مقام لقاء‌الله مورد انکار بود در حالی که از روایات ما که بسیار زیاد هم هست، چنین بر می‌آید که انسان به جایی می‌رسد که می‌تواند به لقاء خدا دست یابد.
وی با بیان اینکه کسانی که امروز از عرفان به دور هستند، از این بخش از معارف و حقیقت تشیع نیز فاصله دارند، افزود: تأثیر عرفان بعد از جریان عرفان دوره صفویه، تنها بر یک مکتب خاص تشیع نبوده است، بلکه بر تمام مکاتب تشیع از جمله شیخیه نیز اثرگذار بوده و در واقع به نوعی همه آن‌ها محتوای عرفانی دارند و تمام اصطلاحاتشان عرفان است، ولی چند جای کار را از جمله در فرقه شیخیه، شيخ احمد احسايي، به عنوان پایه‌گذار آن خراب کرد لذا تا آخر مسیر این فرقه اشتباه رفت، از همین رو وجود این فرق، تأثیر عمیق عرفان بر تشیع را نشان می‌دهد.
