مؤسسه‌ای که با کمک‌های مردمی دوام یافت/ حمایت از مؤسسات قرآنی واقع‌بینانه و باعدالت باشد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، چهاردهمین سلسله نشست با یاوران وحی با معرفی عملکرد و فعالیت‌های مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت امام رضا(ع) تهران و با حضور حاتم رجبی، مدیر این مؤسسه در استودیو مبین سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد.

در ابتدای بفرمایید مؤسسه فعالیتش را از چه سالی آغاز کرد؟

مؤسسه امام رضا(ع) مجموعه مردمی و قرآنی است که وابستگی مالی به مجموعه‌های دولتی ندارد و از سال 1377 به‌دلیل علاقه‌مندی که به امر آموزش قرآن داشتم و با همراهی خوب خانواده‌ام اقدام به تشکیل کلاس‌های قرآن آن هم در منزل کردم از همان موقع با عنوان «امام رضا(ع)» فعالیتمان را آغاز کردیم که ما را با عنوان دارالقرآن امام رضا(ع) می‌شناختند.

این جلسه آموزش قرآن بیشتر در منازل و حسینیه‌ها و مساجد به صورت مردمی اداره می‌شد و هیچ سازوکار اداری و سازمانی نداشت اما کلاس‌ها را با برنامه‌ریزی درسی و طرح درس به جلو بردیم.

در ابتدای کلاس‌ها را با هفته‌ای دو روز تشکیل می‌دادیم تا اینکه اندک اندک به تعداد ساعات و روز آن افزوده شد و سپس به دلیل فعالیت ویژه‌ام در حوزه حفظ قرآن، برنامه‌ ویژه برای برپایی کلاس‌های حفظ قرآن در ساعات صبح گذاشته شد و محوریت برنامه‌ها بر سه محور فهم و تدبر، حفظ و آموزش قرآن قرار داده شد.

در خصوص مخاطبان این فعالیت‌هایتان بگویید؟

مخاطبان اولیه ما ساکنین محلات بودند که سعی می‌کردیم با تشویق و دیگر برنامه‌های جنبی مخاطبان را جذب کنیم و رفته رفته که فعالیت‌ها مؤسسه گسترده‌تر می‌شد تصمیم گرفتیم که برنامه‌هایی نیز برای خانواده‌ها داشته باشیم تا بتوانیم افراد بیشتری را جذب برنامه‌های قرآنی و فعالیت‌هایمان داشته باشیم. لذا برنامه‌ریزی انجام دادیم تا اینکه سفره‌ای پهن شد و پدر و مادرها به همراه فرزندانشان بر آن حاضر شدند و باهم از امر قرائت قرآن بهره‌مند شدند. 

مؤسسه امام رضا(ع) با چه هدفی راه‌اندازی شد؟

هدفمان از فعالیت مؤسسه تربیت قاری و حافظ صرف نبوده است بلکه هدف انس با قرآن بود، حتی سعی کردیم که تا به امروز نیز این امر را حفظ کنیم و در نظر نداشتیم که خانواده‌ها برای حضور در مسابقات، رسیدن به فلان مقام و موقعیت و جایزه به امر آموزش قرآن بپردازند، هرچند در طول زمان نیز به این امر می‌رسیم اما مهم این است که این امر هدف نشود. در مجموعه ما هدف پرورش مخاطب خاص از مخاطب عام است که تحقق پیدا کرده به این معنا که بودند افرادی که در مجموعه ما نیت قاری و حافظ شدن نداشتند و حال آنکه به این راه ورود پیدا کرده‌اند و در آن نیز ثابت قدم هستند و جذب مجموعه امام رضا(ع) شده‌اند.

از دیگر سو در نظر داشتیم تا محوریت آموزش قرآن با فراگیری سیره اهل‌بیت(ع) به دلیل جامه عمل پوشاندن به حدیث گهربار ثقلین، تحقق یابد چون قرآن بدون فراگیری معارف اهل‌بیت(ع)، بدون شناخت عمیق خواهد بود.

مجوز مؤسسه طی چه سالی دریافت شد؟ 

با توجه به اینکه مجموعه ما روز به روز در حال گسترش بود، به دنبال مجوز برای رسمیت بخشیدن به فعالیت‌ها در مکانی ثابت رفتیم لذا در سال 1388 درخواست ثبت مؤسسه را به ارشاد دادیم تا پس از پیگیری، موفق شدیم در سال 1391 مجوز فعالیت‌های فرهنگی قرآن  و عترت را دریافت کنیم و طی این مدت زمان کلاس‌های مؤسسه به صورت مستمر ادامه پیدا کرد.

روش آموزشی مؤسسه چگونه است؟

این رویکرد را همیشه مدنظر داشتم که روش‌های جذب مخاطب و آموزش قرآنمان را باید آسیب‌شناسی کنیم تا شاهد جذب مخاطب بیشتر و از دیگر سو تعلیم باکیفیت‌تر به قرآن‌آموزان باشیم. روش‌های آموزشی اساتید متفاوت را بررسی کردم چنانکه دیدم برخی از دوره‌های آموزشی قرآن‌آموز را مجبور می‌کند که در زمان کوتاه، به امر فراگیری قرآن بپردازند و تبعات آن را بررسی کردیم و به دنبال روش آموزشی مستمر و به اصطلاح خودمان لطیفی بودیم به گونه‌ای که شخص اجباری به حفظ قرآن و یا فراگیری قرائت قرآن نداشت و کمترین ساعات از زندگی‌اش برای قرائت و یا حفظ قرآن صرف می‌شد و از دیگر سو به فرد یاد می‌دادیم که چگونه قرآن را یاد گیرد و به طور مستقل و با جذبه و کشش به سوی زمینه مورد علاقه‌اش، پرورش یابد.

به همین جهت سعی کردیم روشی را اعمال کنیم که به صورت ترمیک و منظم و با ساز و کارهای منظم که در مجموعه آموزشی لازم است بطوری که بعد از مدت‌ها به نتیجه مطلوبی رسیدیم که افراد باید در امر آموزش قرآن استعدادیابی و سطح‌بندی شوند تا مخاطبان علاقه‌مند بتوانند در مدت زمان‌هایی که ظرفیت دارند با مجذوب و شیفته قرآن شدن، تربیت شوند.

به عبارت دیگر می‌توان گفت استعدادهای مخاطبان را در رده‌های مختلف سنی سنجیدیم و با هر قرآن‌آموز متناسب با آن کار شده است و آثار آنها را دیده‌ایم به گونه‌ای که در همایش فارغ‌التحصیلی مؤسسه که طی ماه گذشته برگزار شد شاهد حضور هزار نفر از قرآن‌آموزان بودیم که کمترین آنها حافظ یک جزء قرآن بودند و در کنار آن دوره تجوید، قرائت، تفسیر به صورت تخصصی دیده‌اند.

بعضاً نیز سعی شده است در حوزه طرح درس‌ها و برنامه‌ها بیشتر سعی کردیم از الگوهای طراحی شده و موفقی که نهادها و سازمان‌ها معرفی می‌کند، بهره‌ ببریم.

استقلال در حوزه آموزش داشته‌ایم البته به این موضوع اذعان داریم که در حوزه اقتصادی توانستیم به واسطه مردمی بودن، دوام بیاوریم چنانکه در قرآن می‌خوانیم «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ» که هنگامی به تفسیر آن مراجعه می‌کنیم می‌بینیم آمده «نصر و كمك فقط نزد خداست و معین و مستمعان نیز تنها اوست و صبر و بردباری از عوامل مؤثر در مقاومت و تهاجم و دفع و رفع دشمن و نیز در مرحله پیروزی اسلام و هزیمت كفر است» که با کمک مؤمنین و مؤمنان توانستیم در این حوزه قدم برداریم.

علت نام‌گذاری مؤسسه به عنوان «امام رضا(ع)» چه بود؟

کتابی را از آیت‌الله العظمی جوادی آملی خواندم با این عنوان «قرآن کریم از  منظر امام رضا(ع)» که مجذوب آن کتاب و مباحثی که از حضرت ثامن‌الحجج(ع) در حوزه قرآن شده بود، شدم و لذا علاقه‌مند شدم که مجموعه به عنوان علی‌بن‌ موسی‌الرضا(ع) فعالیت کند و از دیگر سو به دلیل قرب منزلی که نسبت به امام رضا(ع) داریم و اینکه ایرانی هستیم تصمیم گرفتیم که به این عنوان باشیم. همچنین احساس می‌کنیم که قرآ‌ن‌آموزان ما از عنوان مجموعه آرامش می‌گیرند و به همین دلیل با علاقه‌ بیشتر و با مدد از حضرت ثامن‌الحجج(ع) در کلاس‌ها حضور پیدا می‌کنند.

محوریت فعالیت مؤسسه چیست؟ 

محور برنامه‌های ما انس با قرآن و ارتباط با کلام‌الله مجید است که در سطوح عمومی، متوسطه، حرفه‌ای و تخصصی خلاصه شده است. سطح عمومی یعنی یادگیری معارف قرآن براساس مهارت‌های زندگی یعنی فرزندان ما در زندگیشان باید براساس آموزه‌های دینی معارفی را کسب کنند مثلاً در مقطع پیش از دبستان چه معارفی برای خردسالان لازم و کاربردی است و کاربردی کردن قرآن در مراحل زندگی فرزندان در سطح عمومی مد نظر است. مد نظرمان است که خردسالانی و نوجوانی که در مجموعه امام رضا(ع) قرآن را آموزش می‌بینند مهارت‌های زندگی دینی را فراگیرند. اگر بخواهیم به فرزندان قرآنی را یاد دهیم که فقط آیاتی را به گوش بچه‌ها برسانیم و آنها هیچ کاربردی در زندگیشان نداشته باشد، اصلا اثرگذاری لازم را نخواهد داشت. 

سطح آموزش عمومی ما موجب جذب بیشتر مخاطب برای فهم قرآن، طرح درس‌هایی بدور از تکلف و سختی و فراگیری سوره‌ها و آیات به صورت کاربردی در زندگی است.

در سطح آموزش حرفه‌ای و تخصصی نیز مخاطبان دو دسته می‌شوند که اگر رویکرد خانواده‌های قرآنی را ببینیم مخاطب ما اهل تفکر است. در دوره‌ای شاید مخاطبان ما قرائت‌محور و حفظ‌محور بوده‌اند و سعی بر حفظ الفاظ و کلمات داشتند اما دوره‌ حاضر، مخاطبان، مخاطبانی هستند که علاقه‌مند به تفکر و تدبر در حوزه قرآن هستند که همین امر موجب انس با قرآن شدند.

موفقیت مؤسسه امام رضا(ع) را در رسیدن به اهدافی که ترسیم کرده بودید، چگونه ارزیابی می‌فرمایید؟

تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم اما همانطور که گفته شد هدف فعالیت مؤسسه جذب مخاطب عام بوده است تا در مسیر زندگی او را به انس بیشتر با قرآن سوق دهد. البته با توجه به علاقه‌مندی‌ها و توانمندی‌ها و استعدادهای افراد این مد‌نظر بوده است که شاید بتوان گفت در مؤسسه به آن عمل شده است. سعی کرده‌ایم قرآن بخشی از زندگی مخاطب شود به گونه‌ای که مخاطب ما در هر سنی که هست از فعالیت روزانه چون رفتن به مدرسه، کار، معاشرت با خانواده و رفتن به مسافرت، انجام بازی‌های کودکانه و ... نباید جا به ماند و اینکه سعی نکردیم که آموزش قرآن برای افراد در هر سنی مانع لذت آنها از اوقات فراغت و... شود.

توانستیم مخاطب را با محوریت قرار دادن تلاوت و قرائت قرآن و فهم قرآن به سمتی سوق دهیم که خود مخاطب تعیین‌کننده مسیر برای خودش می‌شود.

از راه‌های جذب مخاطبانتان بفرمایید؟

یکی از این راه‌ها جشن‌های قرآنی و یا فار‌غ‌التحصیلی قرآ‌ن‌آموزان در هر مقطع از دوره‌هایشان چون تجوید، تفسیر و مفاهیم و ... است که بعضاً نیز حافظان قرآن مجموعه ترجیح می‌دهند که جشن تولدشان را با جشن پایان حفظشان قرار دهند که این کار اثرگذاری بر روی دیگر قرآن‌آموزان مؤسسه برای ترغیب آنها به امر حفظ قرآن بود. 

از دیگر موارد می‌توان به القای منش قرآنی در هر مقطع سنی است که موجب جذب قرآن‌آموزان شده است. می‌توان گفت مؤسسه امام رضا(ع) یکی از پویاترین مؤسسات مردمی ـ قرآنی است که توانسته مخاطبان کودک، نوجوان و جوان را به صورت عالی جذب کند و هم محوری دهد که آنها سیر پیشرفت در حوزه قرآن داشته باشند.

از حدودی از افتخاراتی که مؤسسات و قرآن‌آموزان کسب کرده‌اند، بگویید؟

در این چند سال اخیر افتخارات خوبی در زمینه درخشش قرآن‌آموزان در مسابقات قرآنی متنوع، کسب افتخار موفق‌ترین مؤسسه در سال 93 از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مؤسسه همکار در مسابقات بین‌المللی قرآن، مؤسسه همکار در نمایشگاه بین‌المللی قرآن با وزارت آموزش و پرورش، حجم بالای قبولی شاگردان مؤسسه در آزمون حفظ قرآن ارشاد را در پرونده کاری خود داریم.

نظرتان در خصوص استفاده از فضای مساجد برای آموزش قرآن از سوی مؤسسات قرآنی چیست؟

موافق هستم، اما متأسفانه مساجد چون متولی دقیقی ندارد و امام جماعت، هیئت امنا و خدام آن هر کدام رأی و نظری دارند لذا کمی در این زمینه سخت‌گیری شده است و حال آنکه اگر مساجد با مؤسسات همکاری نزدیک‌تری داشته باشند شاید مشکل بسیاری از مؤسسات که درگیر مکان اجاره‌ای و هزینه‌های سنگین اجاره‌بها هستند حل شود و از سوی دیگر قرآن‌آموزان با فضای مسجد گره می‌خورند. 

با توجه به اینکه این سال‌ها مساجد نسبت به مجموعه ما که محدودیت فضا و امکانات داریم با بی‌مهری برخورد کردند و با توجه به درخواست‌های مکرر مؤسسه امام رضا(ع) برای اینکه فضایی از مسجد در اختیار مؤسسه قرار گیرد اما این امر محقق نشد و در خواست می‌کنم اگر مساجدی توانستند در این زمینه مؤسسه را همراهی کنند، علاقه‌مندی که در امر کمک به آموزش قرآن قدم‌هایی را برداریم.

تعداد شعب و قرآن‌آموزان مؤسسه را بفرمایید؟

با توجه به اینکه مؤسسه در مرکز تهران است، اما در این صدد بودیم که قرآن را به صورت محلی و منطقه‌ای توسعه دهیم لذا هر مجموعه‌ای که از مساجد و امامزادگان و یا منازل افراد خیر که اعلام آمادگی کردند که فضایی برای آموزش قرآن داریم و از ما درخواست اساتید داشتند، طبق استاندارهایی که در مجموعه داشتیم برای آنها تعاریفی را انجام دادیم و اساتیدی را به آنجا اعزام کردیم و سعی کردیم حالت تعاملی در حوزه قرآن داشته باشیم.

حتی به برخی از مؤسسات که در بعضی از حوزه‌ها با کمبود مخاطب و قرآن‌آموز روبرو بودند کمک کردیم و با تبلیغات شاهد رونق گرفتن آنها بودیم اما به هر حال تعداد شعب منطقه‌ای و محلی مؤسسه امام رضا(ع) به 22 مجموعه می‌رسد که بر خی از فضاها تک کلاس و برخی دیگر به صورت فضاهایی دارای چندین کلاس است.

همچنین تعداد شاگردان در حدود دو هزار نفر در گروه سنی پنج تا هفت سال، هفت تا 12 سال، 12 تا 18 سال و 18 تا 30 سال و 30 سال به بالا هستند. همچنین مخاطبان بدون مشروط بودن به اینکه دوره‌ای را از قبل گذرانده‌اند و یا خیر و اینکه در کلاس‌های قرآن در گذشته حضور داشته‌اند و یا خیر، موجب شده است شاهد جذب بیشتری از مخاطبان باشیم.

مربیان مجموعه تحت آموزش مؤسسه بودند و جذب بدنه شده‌اند و یا خیر؟ 

چون مجموعه ما با سابقه‌ای حدود 22 سال فعالیت غیررسمی(از سال حدود 74) و فعالیت رسمی(پس از اخذ مجوز) است شاگردانی را با توجه به اهداف مؤسسه تربیت کردیم و سعی کردیم که آنهایی که با محوریت برنامه‌ها و اهداف ما آشنا هستند از این افراد استفاده کنیم.

انتظارتان از اتحادیه مدغم قرآنی استان تهران که تشکیل شد، چیست؟ و اگر پیشنهادی به مسئولان قرآنی دارید بفرمایید؟

در مرحله اول ظرفیت مؤسسات قرآنی را شناسایی کنند و براساس ظرفیت مؤسسات حمایت‌ها را صورت دهند و اینکه یکباره حمایتی صورت گیرد و از تمام مؤسسات فعال و نیمه‌فعال و غیرفعال آن حمایت صورت گیرد، به نظر بنده دور از عدالت است و باید مجموعه‌های قرآنی با توجه به ظرفیت‌ها و توانایی‌هایشان و حتی با توجه به درجه و سطحی که دارند، مورد حمایت قرار گیرند و از سوی دیگر نباید این حمایت سلیقگی باشد. بنابراین این حمایت باید واقع‌بینانه و همراه با عدالت انجام گیرد.

این حمایت‌ها در راستای اهداف که در مجموعه‌ها صورت می‌گیرد انجام شود و نیازهای که مؤسسات دارند صورت گیرد بنا براین این حمایت‌ها نباید دون نیازها و نه فراتر از نیازهای آنها باشد بلکه باید نیازسنجی صورت گیرد و درخواست‌های مؤسسات بررسی شود و در حوزه‌ای این اعتبار تخصیص داده شود ه بتواند رتق و فتق امور آنها را داشته باشد. از سوی دیگر دغدغه‌ای داریم که در حوزه حقوقی چون مالیات و ...آموزش‌های لازم داده نشده و زیرساخت‌ها فراهم نیست و حال آنکه مدیر مؤسسات قرآنی که به نیت آموزش قرآن آمده است درگیر مسائل حقوقی چون مالیات، بیمه و ... می‌شود که شاید اینها دغدغه آفرین است و به مرور شاید یکی از عامل‌های شود که مؤسسات ادامه مسیر را ندهند و باعث شود که آسیب‌هایی در این حوزه ببینیم.

از ظرفیت قرآنی مؤسسات مردمی که دارای تجربه مفید هستند  و مخاطبان را راحت‌تر می‌توانند، جذب کنند، دستگاه‌های دیگر استفاده کنند زیرا سرویس دهی مؤسسات طولانی‌تر و اثرگذارتر است و سازمان‌ها و نهادهای متولی اتفاق نظری در زمینه ساماندهی مجموعه‌های قرآنی داشته باشند ان هنگام است که تشکل‌های مردمی می‌توانند نقش بهینه‌تری را، ایفا کنند.

در پایان این مراسم از حاتم رجبی، مدیر مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت امام رضا(ع) با اهدای هدیه‌ای از سوی ایکنا تجلیل شد.