خاطرات زندگی استاد سیدهادی خسروشاهی منتشر شد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، کتاب «خاطرات مستند استاد سیدهادی خسروشاهی درباره مجموعه‌­ای از خاطرات؛ از آغاز زندگی تا سال 1333» از سوی انتشارات کلبه شروق در 376 صفحه، قطع رقعی، با شمارگان 1000 نسخه و قیمت 12000 تومان منتشر شد.

این کتاب جلد سوم مجموعه «حدیث روزگار» است که به خاطرات مستند استاد خسروشاهی درباره دو دهه اول زندگی‌­اش است و حاصل10 جلسه گفتگوی کارشناسان مرکز اسناد انقلاب اسلامی شعبه قم با وی است که در سال­های 1379 و 1380 انجام شده است تا روزشمار تاریخ معاصر ایران از زبان استاد خسروشاهی بیان شود. استاد خسروشاهی در این ده جلسه به موضوعات زیر پرداخته است:

1. خاندان و آغاز زندگی،
2. شرح زندگی ـ نوجوانی،
3. آثار، تألیفات، ترجمه­ ها،
4. تکمله شرح زندگی و آشنایی با رجال خسروشاه،
5. علمای تبریز، پیشه ­وری، شاه، حوزه،
6. مساجد و تاریخ تبریز،
7. فرقه دموکرات آذربایجان، پیشه­ وری، بی ­ریا و احمد کسروی،
8. نهضت ملی ایران،
9. آیت ­الله بروجردی و حوادث کم،
10. آیت­ الله کاشانی، فدائیان اسلام، جبهه ملی و حزب توده و فرقه دموکرات.

در ادامه هم اسناد و تصاویری خاص و ناب از حوادث دهه 1320 و فعالیت­های دولت پیشه ‌وری و فرقه دموکرات می‌­آید و فهرست اعلام، اماکن و کتاب­ها هم برای استفاده محققان و علاقمندان تاریخ ذکر می‌شود.

 سخن استاد خسروشاهی درباره جایگاه و منزلت پدرشان

استاد خسروشاهی درباره شخصیت و جایگاه پدرشان، مرحوم آیت الله سید مرتضی خسروشاهی در منطقه تبریز و آذربایجان می‌­گوید: مرحوم والد از بزرگان علمای آذربایجان به شمار می‌­رفت و صاحب رساله عملیه و مکتب تدریس و تبلیغ در مسجد معروف بازار تبریز بود.(ص14) مرحوم آیت ­الله سید مرتضی خسروشاهی واقعاً از بزرگان و علمای آذربایجان به شمار می‌‌آمدند. در تقوا و زهد و ورع مشهور خاص و عام بودند. تهجّدشان هم دائمی بود و... ایشان در تبریز درس خارج [فقه و اصول] می­‌گفتند... ایشان خیلی معروف به فقه و فقاهت بودند و از آثار فقهی باقیمانده از ایشان هم معلوم است که مرد مُلّایی بوده ‌اند. در مسائل اجتماعی هم ایشان وارد بودند. در کمک به مردم فقیر و طلاب بسیار کوشا بودند. خیلی به سیاست علاقه‌ای نداشتند و دخالت نمی‌­کردند و به همین دلیل وقتی (محمدرضا) شاه بعد از فرار پیشه­‌وری و اعضای فرقه دموکرات به تبریز آمد و استانداری، همه علما را دعوت کرد که به دیدن شاه بروند، ایشان نرفتند و گفتند من تاکنون ملاقاتی با حکّام نداشته ‌ام و اکنون هم علاقه ‌ای به این امر ندارم. البته قبل از آن هم در سال 1314 شمسی در جریان کشف حجاب که در تبریز به عنوان «سال قیام» نامیده شد، ایشان را دستگیر و به سمنان تبعید کردند.(صص 17 و 18)

استاد خسروشاهی درباره فعالیت‌های پدر می­‌گویند؛ در مسائل مبارزه با رضاخان یا فرقه دموکرات پدرم به جدّ دخالت داشتند؛ یعنی دخالت در مبارزات مذهبی، اما در مسائلی از قبیل انتخابات مجلس شورا و انتخاب استاندار آذربایجان و دیدار مقامات دولتی و شهری و این­ها حتی اجازه نمی‌داد که آن­ها به ملاقات­شان بیایند یا ایشان ملاقات­شان برود.(ص20)

 تغییر مسیر زندگی پس از آشنایی با آیت‌­الله کاشانی

استاد خسروشاهی در ضمن خاطرات دوران نوجوانی و طلبگی ‌اش از تأثیر ویژه آیت ­الله کاشانی در زمینه فکر و مسیر تحصیلی خود می‌­گوید: من یک روز خدمت ایشان رسیدم با مرحوم آقای علی حجتی کرمانی...، به ایشان گفتم که آقا شما که فقه و فقاهت­تان مورد قبول همه علمای نجف و بزرگان علما بوده و اگر می­‌ماندید، بی‌تردید یکی از مراجع مسلّم جهان تشیع بودید، چرا نماندید؟ چرا رساله عملیه ننوشتید؟  چرا در این مسیر حرکت نکردید؟ ایشان فرمودند: «بدبختی مسلمین از نبودن رساله عملیه نیست، این همه ما در نجف و قم و مشهد و تهران رساله عملیه داریم، اگر با عمل با این­ها امور مسلمین اصلاح می‌‌شد تا حال اصلاح شده بود و لذا من نخواستم رساله ­ای بر رساله­ های موجود اضافه شود. من نجات اسلام و مسلمین را در بیرون راندن سگهای انگلیسی ـ تعبیر همیشگی ایشان در مورد انگلیسی­‌ها بود ـ از ایران و کشورهای اسلامی می‌‌دانم.»(ص71)

برداشت من از سخن آیت ­الله کاشانی این بود که در مسیر خدمت به اسلام و مسلمین، فقط رساله عملیه نمی­‌تواند نجات­بخش باشد و این هشدار عملی مرا واقعاً تکان داد، آمدم فکر کردم که نباید خیلی دنبال این بروم که حتماً فقیه معروفی بشوم یا مرجع تقلید بشوم...(صص71 و 72)

استاد در این گفتگو از این­که چرا و چگونه به نویسندگی روی آورده است بیان می‌­کند و خاطرات فعالیت و همکاری با نشریات «مهد آزادی» تبریز، نشریات تهران به خصوص هفته ­نامه «ندای حق»، ماهنامه مجموعه حکمت قم، هفته­نامه وظیفه، مجله «مکتب اسلام»، مجله «مکتب تشیع»، نشریه «معارف جعفری» و...

 خاطره‌­ای خواندنی درباره روحیات مقام معظم رهبری در ایام جوانی

استاد خسروشاهی در بیان خاطرات خویش از آثار و تألیفات و نویسندگی می‌‌گوید: «از سال 32 به بعد که من به قم آمدم، بیشتر مشغول نوشتن شدم و یادم هست یک روزی آیت ­الله خامنه­‌ای در مدرسه حجتیه آمدند حجره من، از کثرت یادداشت­‌هایی که بنده در کنار کتاب‌­هایم گذاشته بودم درباره مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی تا ترجمه ­های ناقص که آن­جا توی پوشه‌­های کاغذی و روزنامه ­ای بود، ایشان تعجب کردند و یک تعبیری داشتند و گفتند: آقای خسروشاهی، چی می‌­شد اگر در حوزه به دوستانی که خیلی علاقه به مسائل فقه و اصول ندارند و این­جور خدمات فرهنگی را انجام می‌دهند، لقب آیت ­الله بدهند، نه این­که این­ها را هو کنند؟... بعد افزودند به این نوع کارهای فرهنگی اهمیت نمی‌دهند و این باعث می‌‌شود که متأسفانه در حوزه همه طلاب بروند سراغ فقه و اصول و کتب فقهی!(ص90)

استاد خسروشاهی در این بخش خاطرات فراگیری زبان عربی و ماجرای ترجمه کتب «عدالت اجتماعی در اسلام» سید قطب، «اسلام و صلح جهانی» سید قطب، «ما چه می­‌گوییم؟»، مجموعه مقالات سید قطب، «انسان بین مادی­گری و اسلام» محمد قطب، «امام علی7 و صدای عدالت انسانی» جرج جرداق، «پژوهش درباره انجیل و مسیح» آیت­الله کاشف ­الغطاء، گردآوری مجموعه نامه­‌های سید جمال ­الدین اسدآبادی»، «نامه ‌ها و اسناد سیاسی سید جمال ­الدین اسدآبادی»، «اسلام و مارکسیسم» دکتر مصطفی محمود، «اسلام و هیأت» آیت‌الله هبه ­الدین شهرستانی، «مصلح جهانی و مهدی موعود از دیدگاه اهل سنت» شیخ عبدالمحسن عباد (نائب ­رئیس دانشگاه اسلامی مدینه)، ترجمه آثار دکتر کلیم صدیقی، «نهضت‌­های اسلامی و انقلاب اسلامی ایران» و «مسائل نهضت ‌های اسلامی»، «شناخت آماری جهان اسلام»، «نهضت‌های اسلامی افغانستان» و دیگر کتب ایشان درباره نهضت­‌ها و حرکت‌­های اسلامی در جهان اسلام.

 اهمیت و جایگاه قم

استاد خسروشاهی می­‌گوید: بنده هیچ‌­وقت حوزه را ترک نکرده‌­ام، هروقت هم که تهران بودم، قم هم بودم، هم مکتبه‌­ام در قم است، هم خانه­‌ام و هم دفتر کارم... بنابراین بنده حوزه را هیچ­ وقت ترک نکردم. چه در قم، جه در رُم، جه در تهران، چه در قاهره و همیشه پاتوق بنده، قم بوده و همیشه هم در قم راحت ­تر از همه­ جای دنیا هستم. (ص 136)

 نظر استاد خسروشاهی درباره حضور محمدرضا شاه در تبریز

مردم آذربایجان در آن زمان نسبت به سلطنت و شخص شاه، با توجه به این­که فقهای ما حکومت­­‌ها را غاصب و غیر مشروع می‌‌دانند، خوش­بین نبودند و این اندیشه در ذهن همه مردم بود و فقط استقبال (از شاه) پس از فرار پیشه­‌وری و دموکرات‌­ها بود که آن هم در واقع عنوانِ ثانوی پیدا کرده بود، نه این­که دلیل بر رضایت از حکومت رضاخانی باشد. بالاخص که خود رضاخان را که آدم مُلحد، مُرتد یا یک­چنین چیزی می‌­دانستند. به خاطر اعمالی که انجام داده بود و مثلاً گنبد مشهدالرضا(ع) را به توپ بسته بود و زوّار را در داخل صحن حرم امام رضا(ع) قتل­‌عام نموده بود و به زور سرنیزه، کشف حجاب کرده بود و... و به دنبال او، مردم به پسرش هم هیچ اعتقادی نداشتند و علما هم در رأس­شان.(صص177-176)

استقبال مردم به این عنوان بود که او ناجی آذربایجان شده است؛ از بس فتنه و فساد از این فرقه دموکرات دیده بودند. آمدن شاه به تبریز با استقبال مردم مواجه شد و این دلیل بر این نیست که روحانیت موافق رژیم پهلوی و سلطنت بودند.(ص173)

 نقل خاطره‌ای از اواخر زندگی رضاخان در جزیره موریس

استاد خسروشاهی در بخشی از کتاب به نقش انگلیسی­‌ها در روی کار آوردن رضاخان و فرق رضاخان و محمدرضا شاه می‌‌پردازد و خاطره‌­ای جذاب از اواخر عمر رضاخان بیان می‌­کند: «مرحوم استاد محیط طباطبایی می­‌گفت که وقتی رضاخان را تبعید کردند به جزیره موریس، آن­جا تک و تنها و نخست با دخترهایش بود و یکی دو نفر هم از اعوان و انصارش همراه بودند و یکی از آن­ها به آقای محیط نقل کرده بود. ایشان می‌­گفت که رضاخان در آن­جا تک و تنها در باغی که در اختیارش گذاشته بودند، راه می‌‌رفته در آن­جا و دستش را می‌‌گذاشته توی جیبش و با خودش حرف می‌زده، و گاهی مانند دوران شاهی و قُلدری در ایران، پاهاشو می­‌کوبید زمین و می‌‌گفت: حضور باهرالنور، اعلی‌­حضرت، قدر قدرت رضاشاه پهلوی، خُلد الله مُلکه و سلطانه؟! بعد خطاب به خودش می‌­گفته: زکّی!

این جمله نشان می‌دهد که خودش کاره­ای نبوده، زکّی بوده. او را آورده بودند بعدش برداشتند انداختند بیرون. به هر حال من اعتقاد دارم که او در عمل نشان داد که مزدور بوده و هرچه اربابان می­ گفتند انجام می‌­داده.(ص 183 و 184)

نظر امام خمینی درباره انحراف حکمی ­زاده و احمد کسروی

استاد خسروشاهی با ذکر دغدغه ‌اش برای تجدید چاپ کتاب «کشف­ اسرار» امام خمینی می‌­گوید بنا به مناسبتی از امام پرسیدم «آقای حکمی ­زاده مگر قم نبود، مگر آخوندزاده نبود، مگر...؟ پس چرا او این­جوری شد؟ ایشان لبخندی زدند و فرمودند: این مذاهبی که در ادیان و بالاخص در اسلام ساخته شده‌­اند، اغلب این­ها یا همه­ شان، از «نیمچه ­ملاها» سرچشمه گرفته‌اند. بعد فرمودند شما ببینید میرزا علی محمد باب درس خوانده حوزه تبریز و نجف، احمد کسروی هم در تبریز ـ اسم بردند ـ درس خوانده­ و همین حکمی ­زاده هم درس­خوانده قم ... و امثال این­ها ـ این سه نفر را نام بردند ـ درس مُلّایی خوانده‌اند، ولی «لا اله» را خوانده ­اند، اما «الا الله» را نخوانده‌­اند؛ یعنی بخشی را خوانده ­اند یک روایتی را خوانده ­اند، بخش دیگر یا یک روایت دیگر مکمّل آن را ندیده ­اند و لذا آمدند این­طوری منحرف شدند و این پدیده‌­ها را، حضرت امام از نقص در معلومات دینی آن­ها می‌دانستند؛ یعنی مفهوم آن چنین بود که اگر شما معلومات­تان در اسلام، تشیع کامل باشد به انحراف کشیده نمی­‌شوید، ولی آن­هایی که یک بخش­‌هایی را می‌­بینند و یک بخش­‌هایی را نمی‌­بینید، به این­جاها کشیده می‌شوند. البته بگذریم از تأثیر چیزهای دیگری مانند خودپسندی، غرور، اقتصاد و محیطی که به سر می‌برند... تأثیرات محیطی، تأثیرات اقتصادی و تأثیرات منفی بعضی از برخوردها که موجب زده شدن طرف می­‌شود و چون شخصیتی قوی و ایمانی محکم ندارد، منحرف می‌گردد.(ص 244 و 245)

استاد خسروشاهی درباره تاریخ زندگی و فعالیت ­های احمد کسروی می‌نویسد: تنها چیزی که در نوشته‌­های او دیده نمی­ شود، انتقاد از رضاخان است. در دوران سلطه رضاخان چگونه داری با استبداد و خرافات و این­چیزها مبارزه می‌­کنی، ولی با رضاخان منشأ همه فسادها کار نداری؟ بلکه داری از او تجلیل هم می­‌کنی. مثلاً از کارهای عام ­المنفعه‌ای که انجام داده است و این نشان می­‌دهد که مقامات امنیتی رضاخان هم هوایش را داشتند.(ص239)

در این کتاب استاد خسروشاهی نکات و تحلیل­ها و خاطرات تاریخی نابی را بیان می­ کند که با مطالعه کامل کتاب به دست می‌­آید. مثلاً حضور علال ­الفاسی (اندیشمند مغربی) در تهران و قم و گشتن در کتابخانه ­ها و حتی کتابخانه شخصی مرحوم علامه طباطبایی تا شاید قرآنِ شیعی را پیدا کند! [ناظر به تبلیغاتی مسمومی که حریان وهابی درباره شیعیان کرده‌اند و همه جا اعلام کرده اند که شیعیان، یک قرآن دیگری دارند]، خاطرات علمای تبریز و خسروشاه و...

امید که مخاطبان با مطالعه این کتاب، نگاه­شان به مسائل تاریخی سه دهه اول قرن حاضر دقیق­تر شود.

 مشخصات کتاب

گفتنی است تاکنون خاطرات مستند استاد خسروشاهی درباره شخصیت ها و جریانات زیر منتشر شده است: علامه طباطبایی، آیت الله طالقانی، علامه سید مرتضی عسکری، امام موسی صدر، آیت الله مشکینی، آیت الله هاشمی رفسنجانی، شهید نواب صفوی، استاد سید جلال الدین آشتیانی، محمدعلی جمال زاده، احمد بن بلا (الجزایر)، دکتر حسن ترابی (سودان)، روژه گارودی (فرانسه)، نشریات مخفی حوزه علمیه قم، تاریخ ­نگاری معاصر و کودتای 28 مرداد، طرح مرکز فرهنگی اسلامی اروپا، حزب خلق مسلمان و به زودی خاطرات مستند ایشان درباره امام خمینی، شهید مطهری، شهید بهشتی، شیخ آقابزرگ تهرانی، دکتر ابراهیم یزدی، شهدای حرب و محراب و محمدحسنین هیکل (مصر) منتشر می‌شود.

برای تهیه این کتاب و سایر مجموعه خاطرات مستند استاد خسروشاهی می‌توانید در قم به کلبه شروق واقع در ابتدای خیابان صفاییه و در تهران به فروشگاه کتاب موسسه اطلاعات واقع در خیابان انقلاب روبروی دانشگاه تهران مراجعه نمایید و یا با مرکز پخش کتب در قم به شماره تلفن ۳۷۸۳۸۱۴۴ (۰۲۵) یا سایت مرکز بررسی های اسلامی (www.iscq.ir) تماس بگیرید.