روز پرترافیک مقالات در نشست تخصصی شورای عالی قرآن / مروری بر پیشنهادهای کاربردی

به گزارش خبرنگار ایکنا، سومین روز از پانزدهمین نشست تخصصی شورای عالی قرآن، پنج‌شنبه 16 بهمن‌ماه در دو نوبت صبح و عصر با حضور پرتعداد قاریان ممتاز جوان و جمعی از پیشکسوتان عرصه قرآنی کشور به دو شیوه حضوری و مجازی برگزار شد.

در این جلسه که در نوبت صبح از ساعت 8 آغاز و در نوبت عصر، هنگام اذان مغرب به پایان رسید، پیشکسوتانی همچون حسینعلی شریف، محمود لطفی‌نیا، حسن رضائیان، محمد بنیادی، رحیم خاکی، احمد ابوالقاسمی، غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی، احمد لیایی و قاریان جوانی همچون مهدی غلام‌نژاد، سعید پرویزی، سیدمصطفی حسینی، مجتبی محمدبیگی، علی خشنود، هادی ایزدپناهی و... حضور به هم رساندند.

اهم پیشنهادات اساتید در این نشست:

• تشکیل جلسات منظم نقد سیاست‌گذاری نهادهای قرآنی
• ایجاد پلتفرم اشتراکی صوتی و تصویری قرآنی به جای شیوه سنتی خبررسانی قرآنی
• ایجاد نهاد مستقل قرآنی در دانشگاه‌ها مرتبط با شورای عالی قرآن
• طراحی الگو و جلساتی برای آموزش فضای مجازی به اساتید قرآنی
• نظارت کمی و کیفی به جلسات قرآن کریم از طریق سامانه‌ای هدفمند
• ورود جدی امر قرآن به برنامه هفتم توسعه کشور 
• تهیه پرسش‌نامه‌ از مردم به منظور احصای روش‌های مورد علاقه جامعه برای انس با آیات الهی

مؤلفه‌های تأثیرگذار در تلاوت نغمه‌ای قرآن کریم

نخستین برنامه روز سوم نشست تخصصی، به ارائه مقاله مشترک حسین علوی‌مهر، دانشیار علوم قرآن و حدیث جامعة‌المصطفی‌(ص)العالمیة و علی قاسم‌آبادی، قاری ممتاز قرآن کریم با موضوع مؤلفه‌های تأثیرگذار در تلاوت نغمه‌ای قرآن کریم اختصاص داشت.

قاسم‌آبادی درباره این مقاله اظهار کرد: پژوهش­‌های علوم قرآنی دارای ابعاد مختلفی است و یکی از شاخه‌­های این علوم، فن یا هنر تلاوت یا قرائت قرآن کریم است. دانشمندان علوم قرآنی همواره کوشیده­‌اند تا بر اساس روایات به­ جای‌مانده از پیامبر مکرم اسلام(ص) و ائمه طاهرین(ع) هم شیوه­ تلاوت قرآن کریم و هم آثار و برکات مترتب بر تلاوت آن را برای مردم تبیین فرمایند و البته این کاوش­‌ها بیشتر مبتنی بر نحوه­ ادای حروف و کلمات بوده است.

وی ادامه داد: در طول اعصار مختلف، تلاوت قرآن کریم تحت تأثیر نغمات مختلف و بعضاً نغمات منطقه­‌ای قرار گرفته است و چرایی اقبال عموم مسلمانان و حتی غیرمسلمانان به این هنر دینی مورد غفلت پژوهشگران قرار گرفته است؛ مزید بر آن با ظهور ساز و کارهای ارتباطی با فراوانی بسیار در جوامع مختلف، این نغمه‌پردازی دینی بیش از پیش نشر پیدا کرده و مورد توجه ویژه همگان قرار گرفته است. حال ما برآنیم با مطالعه منابع مرتبط با موضوع و نیز تجربیات حاصل شده از تلاوت قرآن توسط محقق، چگونگی تأثیرگذاری تلاوت قرآن کریم را با رویکرد مؤلفه‌­های مؤثر بیان کنیم، مؤلفه­‌هایی همچون خشوع، تنوع، رعایت تکیه­‌ها و... که می­‌تواند اثری فزاینده در ایجاد معنویت و انس جامعه با ­کلام‌الله داشته باشد.

عناصر آموزش مطلوب قرآن کریم در دوره ابتدایی

در ادامه، مهدی علم‌خواه، دکترای فلسفه تعلیم‌وتربیت و مدرس قرآن کریم با ارائه مقاله خود با موضوع «بررسی سطوح عناصر آموزش مطلوب قرآن کریم دوره عمومی ابتدایی و ضریب اهمیت هریک از آن‌ها» پرداخت.

علم‌خواه درباره این مقاله اظهار کرد: برای درک بهتر امری، توجه به ابعاد و عناصر و زوایای مختلف آن چیز، ضروری است؛ برای درک بهتر و به تبع آن تقویت آموزش قرآن هم باید نسبت به عناصر و ابعاد و جزئیات آن، حساس شد. با اینکه تعلیم و تعلم قرآن وظیفه همگان است، با این حال در دوران رسمی ابتدایی هم گستره شمولیت آن بالاست و هم اهمیت سن یادگیری و شخصیت‌گیری افراد تحت این آموزش­‌ها نسبت به سنین دیگر، از حساسیت بالائی برخوردار است، لذا این تحقیق به منظور استخراج عناصر آموزش مطلوب قرآن دوره ابتدایی، خدمت جزئی به آستان قرآن، ارتقای آموزش قرآن پایه نونهالان کشور و بر اساس اسناد اصلی و بالا دستی موجود و نقطه‌نظرات کارشناسان ارشد این حوزه و با روش تحقیق تحلیل کیفی انجام گرفت.

علم‌خواه تصریح کرد: این تحقیق به این نتیجه رسیده است که عناصر اصلی آموزش قرآن ابتدایی عبارتند از: فلسفه و ضرورت، اهداف، برنامه درسی، محتوا، معلم، نهادهای آموزشی مختلف کشور، نظام ارزشیابی، شیوه­‌های تدریس، مدیریت امور قرآنی جامعه، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، وسایل و رسانه­‌های آموزشی و رسم­‌الخط و سرانجام خود قرآن‌آموز که در این بین نقش معلم و محتوای آموزشی بالاترین اهمیت را دارد.

جایگاه قرآن‌آموزی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی

سپس نوبت به حسن احمدی‌زاده، دکترای فلسفه تطبیقی، استاد دانشگاه کاشان و قاری ممتاز رسید تا درباره «آسیب‌شناسی جایگاه قرآن‌آموزی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی» به ارائه مقاله بپردازد.

احمدی‌زاده درباره مقاله خود اظهار کرد: با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، که بر مبنای تعالیم والای قرآن صورت گرفت، هنوز آموزش قرآن در محیط‌های علمی بویژه در دانشگاه‌ها، با چالش‌ها و آسیب‌های مختلفی مواجه است. اگر چه امروزه در بسیاری از دانشگاه‌های دولتی و غیر دولتی، گروه‌های علمیِ مربوط به علوم قرآن و حدیث و حتی معدود دانشکده‌هایی تحت عنوان علوم قرآنی، فعالیت پژوهشی و آموزشی دارند، اما هنوز قرآن‌آموزی برای بسیاری از دانشجویان، دغدغه‌ی علمی و معنوی اصلی نیست. اگر قرار است علم‌آموزی در نهادهای علمی کشور به‌ویژه دانشگاه‌ها بر مبنای آموزه‌های معنوی و اخلاقی قرآن باشد، بنا بر این قرآن‌آموزی باید از برنامه‌های اصلی، و نه صرفاً برنامه‌های فرهنگی، دانشگاه‌ها باشد هم برای دانشجویان و هم اساتید و کارمندان دانشگاه. در جستار حاضر تلاش خواهیم نمود تا با توجه به مهمترین شاخصه‌های دانشگاه اسلامی، جایگاه قرآن‌آموزی در این نهاد علمی و نخبه‌پرور کشور را آسیب‌شناسی کنیم و برای برون‌رفت از چالش‌های اساسی قرآن‌آموزیِ دانشگاهیان، پیشنهاداتی ارائه دهیم.

اگر قرار است علم‌آموزی در نهادهای علمی کشور به‌ویژه دانشگاه‌ها بر مبنای آموزه‌های معنوی و اخلاقی قرآن باشد، بنا بر این قرآن‌آموزی باید از برنامه‌های اصلی دانشگاه‌ها باشد، هم برای دانشجویان و هم برای اساتید و کارمندان دانشگاه.

این استاد دانشگاه افزود: از مهم‌ترین آسیب‌های قرآن‌آموزی در دانشگاه‌ها می‌توان به عدم ایجاد انگیزه‌ی کافی در دانشجویان برای قرآن‌آموزی، از سوی سیاست‌گذاران علمی در دانشگاه‌ها اشاره کرد. همچنین بی‌توجهی یا بی‌رغبتی در برخی اساتید علوم قرآنی دانشگاه‌ها نسبت به بهره‌گرفتن از روش‌های نوینِ رسانه‌ای برای قرآن‌آموزی، چالش روش‌شناسانه‌ مهمی در بحث حاضر به شمار می‌آید. کمبود منابع آموزشی جدید و روزآمد برای ترغیب دانشگاهیان به قرآن‌آموزی، عدم استفاده‌ جدی اساتید از امکانات فضای مجازی برای قرآن‌آموزی دانشجویان، کمی‌گرایی در پرورش دانشجویان علوم قرآنی، عدم بهره‌گرفتن از حافظان بین‌المللی قرآن برای قرآن‌آموزی دانشگاهیان، کم‌توجهی به اخلاق حرفه‌ای قرآنی در قرآن‌آموزی دانشگاهیان، از مهمترین چالش‌ها و آسیب‌های پیش‌روی قرآن‌آموزی در دانشگاه‌ها به شمار می‌آیند. 

پیشنهاد حضور نهاد مستقل قرآنی در دانشگاه‌ها

احمدی‌زاده در پایان ارائه مقاله خود تصریح کرد: شورای عالی قرآن می‌تواند تمهیدی بیندیشند تا محیط دانشگاه‌ها از حضور قاریان و حافظان بین‌المللیِ توانمند، بهره‌مند شود، چه بسا که یک قاری و حافظ بین‌المللی از یک دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، بهتر و بیشتر دانشجویان را جذب کند.

کریم دولتی، دبیر علمی نشست در پاسخ به پیشنهاد وی گفت: شورای عالی قرآن در پی اجرای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی با برگزاری آزمون و اعطای مدرک تخصصی به قاریان و مدرسان قرائت قرآن گام‌هایی را برداشته است، اما اگر این مدارک، جایگاه اصلی و حقوقی خود را پیدا کند، این پیشنهادی که شما داشتید، قابل عملیاتی شدن است. رسمیت‌بخشی به این مدارک نیاز به پیگیری دارد.

احمدی‌زاده توضیحات بیشتری درباره پیشنهادش داد و افزود: در هر دانشگاهی، حدود 15 نهاد فوق برنامه و فرهنگی فعالیت دارند. چرا شورای عالی قرآن که مهم‌ترین فعالیت‌های ملی و بین‌المللی کشور را رصد می‌کند، نباید در دانشگاه‌ها جایگاهی داشته باشد؟ سال گذشته در آستانه هفته قرآن و دانشگاه، نزد معاون فرهنگی دانشگاهی که تدریس دارم، رفتم. جالب بود که معاون فرهنگی دانشگاه نمی‌دانست در تقویم دانشگاه روزی به نام هفته قرآن و دانشگاه در نظر گرفته شده است و این واقعاً جای تأسف دارد. لذا تقاضا دارم یک نهاد مستقل در دانشگاه مرتبط با شورای عالی قرآن تشکیل شود.

قرآن‌دان داریم، اما قرآن‌خوان نه

در ادامه تحلیل مقاله احمدی‌زاده، مهدی علم‌خواه که تخصص تعلیم‌وتربیت و دغدغه آموزش‌وپرورش دارد نیز طی سخنانی گفت: چرا یک سرباز هنوز توانایی روخوانی ساده را ندارد؟ یا همچنان در دانشگاه مشکل روخوانی قرآن وجود دارد؟ اگر آموزش در مدارس درست صورت گیرد، در دانشگاه مشکلی نخواهیم داشت. چرا در دانشگاه نباید هزاران ثمره انقلاب اسلامی، مطرح شود؟ یکی از این ثمرات، ده‌ها قانون مصوب حمایتی از قرا و حفاظ است که خود انگیزش و تشویق برای دانشجویان خواهد شد، اما دانشجویان از این خدمات بی‌اطلاع هستند.

همچنین احمد ابوالقاسمی، قاری بین‌المللی اظهار کرد: آیا تا به حال فکر کردید چند درصد افرادی که توانایی قرائت قرآن را دارند، روزانه تلاوت دارند؟ این آمار به دو درصد هم نمی‌رسد. ما قرآن‌دان، زیاد تولید می‌کنیم، ولی قرآن‌خوان نداریم. علت اینکه یک فرد، صدها فرم ناخوانای زبان انگلیسی و دیگر زبان‌ها را با اشتیاق یاد می‌گیرد، اما یادگیری حروف ناخوانا در قرآن برایش مشکل است، چیست؟ حال ما بیاییم ساعت‌های زیادی وقت بگذاریم که چگونه روخوانی و روان‌خوانی قرآن را آموزش دهیم؟ کسانی را می‌شناسم که مؤسسه قرآنی زده‌اند، ولی خودشان توانایی روخوانی قرآن را ندارند. اینکه «چرا مردم قرآن نمی‌خوانند؟» می‌تواند عنوان مقالات سال آتی باشد.

فرهنگ‌سازی قرائت قرآن کریم از طریق فضای مجازی

در ادامه، حسین یزدی، دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی دانشگاه امام صادق(ع) به ارائه مقاله با موضوع «نقشه راهنمای کارکردی فرهنگ‌سازی قرائت قرآن کریم از طریق فضای مجازی با تأکید بر شبکه‌های اجتماعی» پرداخت.

این دانشجو درباره مقاله خود اظهار کرد: رسانه فضای مجازی دارای شبکه­‌های اجتماعی مجازی است. برای فرهنگ‌سازی قرائت قرآن کریم در این فضا فرایند­هایی را باید شناخت. روش تحقیق این مقاله، کتابخانه­‌ای است. هدف این تحقیق شناخت مفاهیم فرهنگ، قرائت قرآن و فضای مجازی و فرهنگ‌سازی قرائت قرآن کریم در فضای مجازی است. نقشه راهنمای فعالان فرهنگی در زمینه قرائت قرآن کریم شامل این فرایند است: مشارکت نهادهای سه‌گانه دولت، مردم و نهاد خصوصی و سپس استفاده از کارکرد­های فرهنگ­‌ساز رسانه جهت تحقق فرهنگ­‌سازی از طریق رسانه فضای مجازی. در  این مقاله به مصداق­‌هایی همچون تولید و توزیع و مصرف محتوا در زمینه­‌های فقه قرائت، تلاوت خاشعانه و استفاده از الگوهای قرآنی جهت فرهنگ‌سازی قرائت قرآن کریم اشاره شده است.

شاخصه‌های تأثیرگذار در برگزاری جلسات قرائت قرآن کریم

سپس نوبت به ارائه مقاله مشترک علی‌اصغر شعاعی، استاد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم و قاری ممتاز قرآن کریم و مرتضی معصومی، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم و معارف قرآن رسید که به بررسی موضوع «شاخصه‌های تأثیرگذار در برگزاری جلسات قرائت قرآن کریم» اختصاص داشت.

شعاعی درباره این مقاله اظهار کرد: بی‌شک یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های قرآنی اثرگذار در جامعه، برگزاری جلسات قرائت قرآن کریم است که ثمره آن تربیت قاریان و خادمان ممتاز قرآنی است. از سوی دیگر، کیفیت‌بخشی این جلسات، امری ضروری و از عوامل رشد سطح قرآنی جامعه است. در مقاله حاضر که با روش توصیفی ‌- تحلیلی نگاشته شده‌، پس از مفهوم‌شناسی و بیان جایگاه و اهمیت برگزاری جلسات قرائت، به تبیین مهم‌ترین شاخصه‌های تأثیرگذار در کیفیت بخشی این گونه جلسات پرداخته شده که می‌توان به مواردی از قبیل: داشتن اهداف مشخص، برنامه‌ریزی مناسب، داشتن ارکان‌ مناسب و فعال، مکان و زمان مناسب، انجام اقدامات لازم قبل، حین و بعد از برگزاری جلسه، رعایت مبانی و اصول آموزشی قرآن، توجه به مباحث تربیتی، فضاسازی جلسه، پذیرایی، سیستم تبلیغی مناسب، سیستم جذب مناسب مخاطب و پشتیبانی مناسب اشاره کرد. همچنین جهت ارتقای سطح کمی و کیفی جلسات قرآن، راهکارهایی از قبیل برگزاری نشست‌های هم‌افزایی بین اساتید جلسات، تشکیل شورای جلسات قرآنی، برگزاری مسابقات قرآن بین جلسات و استفاده از تجارب سایر جلسات و اساتید ارائه شده‌ است.

داشتن اهداف مشخص، برنامه‌ریزی مناسب، مکان و زمان مناسب، رعایت مبانی و اصول آموزشی قرآن، توجه به مباحث تربیتی، فضاسازی جلسه، پذیرایی، سیستم تبلیغی مناسب، سیستم جذب مناسب مخاطب و پشتیبانی مناسب از لوازم یک جلسه قرآن مطلوب است.

هادی ایزدپناهی، قاری ممتاز کشورمان در پایان ارائه مقاله علی‌اصغر شعاعی چند نکته را درباره بایدها و نبایدهایی که اساتید جلسات قرآن باید به آن اهتمام داشته باشند، متذکر شد؛ از جمله اینکه برخی اساتید، حوصله تمرین با افراد تازه وارد و بسیار ضعیف را ندارند و برخورد ناشایستی می‌کنند و این عاملی می‌شود تا دیگر آن فرد به سراغ قرآن نیاید. یا در برخی جلسات قرآن، لابه لای تلاوت قرآن‌آموز، در حالی که قاری تنها دو فراز را اجرا کرده است، استاد، شروع به سخنرانی‌های طولانی می‌کند و از مسائل سیاسی و اجتماعی و ... سخن می‌گوید، در حالی که باید نظارت بر برگزاری درست جلسات صورت گیرد. در مجموع برخی از اساتید نقدناپذیرند و عامل فراری‌دادن افراد از جلسات هستند.

نقش فضای مجازی در پیشبرد فرهنگ قرائت قرآن کریم 

در ادامه رحیم خاکی، قاری بین‌المللی قرآن کریم و دکترای مدیریت رسانه که ریاست فرهنگسرای قرآن تهران را نیز عهده‌دار است، به ارائه مقاله خود درباره «نقش فضای مجازی در پیشبرد فرهنگ قرائت، تبیین ضوابط و معرفی الگوهای ترویج قرائت قرآن در این بستر» پرداخت.

خاکی درباره مقاله و ایده خود اظهار کرد: امروزه و در همه ابعاد زندگی بشر نقش و اهمیت فضای مجازی روز به روز پررنگ­‌تر و کاربردی‌­تر در حال رشد و توسعه است. هر چه زمان می­‌گذرد و مراجعات مردم برای تأمین نیازهای فرهنگی و دینی به دنیای مجازی بیشتر می­‌شود حوزه­‌هایی که زودتر، پررنگ­‌تر و با تنوع تولیدات بیشتری، تولید محتوا کرده­‌اند، زمان و ذائقه مراجعان را جذب خود می­‌کنند. در این راستا و در موضوع نقش فضای مجازی در پیشبرد فرهنگ قرائت قرآن، ابتدا باید در خصوص الگوهای مناسب تعریف جدید صورت بگیرد و در تدوین الگوهای جدید یا مناسب­‌سازی آن­‌ها باید به چند متغیر توجه شود.

عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی ادامه داد: نکته اول، تناسب با مدیوم(انتقال‌دهنده واسطه) است. یعنی در اینستا، وب، تلگرام، واتساپ و ... نوع ارائه تولید محتوا و نوع ارائه آن­‌ها مناسب و هم­خوان با مدیوم باشد، دوم، فضای مجازی و شبکه­‌های اجتماعی، یک امکان خوب آموزشی براساس گروه‌­های مخاطب گوناگون از نظر سن، نوع تحصیلات و حتی جنسیت است؛ یعنی راحت­‌تر از آموزش‌­های حضوری می­‌توان مخاطب را دسته‌­بندی کرد و متناسب و مناسب با آن محتوا تولید و ارائه کرد. سوم، بهره­‌برداری از امکانات تعاملی فضای مجازی که فرصت‌­های بی‌­نظیری برای آموزش ایجاد کرده است و در نهایت می‌­توان بر این اساس و شرایط و محتوای موجود، ایده­‌های جدیدی را ارائه کرد.

وی پس از بیان اهمیت روزافزون فضای مجازی در عصر حاضر به برخی از بی‌توجهی‌ها در میان فعالان قرآنی به این فضای نوین در پیش از کرونا اشاره کرد و گفت: زمانی که در پی راه‌اندازی سایت آموزش قرآن و ارائه نکات تجویدی از طریق این شیوه بودم، برخی از دوستان قرآنی، بیان می‌کردند که آموزش تجوید باید سینه به سینه و حضوری باشد و به این شکل، مؤثر نیست. بله من هم به این نکته اذعان دارم، اما اگر همان موقع این روند غیرحضوری و مجازی را در پیش می‌گرفتیم، بسیاری از نوجوانان و جوانان شهرهای کوچک، و محروم از وجود اساتید مجرب، آموزش‌های خوبی دریافت می‌کردند.

مؤسس خبرگزاری بین‌المللی قرآن در ادامه افزود: ایکنا، زمانی به وجود آمد که به عنوان یک قاری قرآن، به این نتیجه رسیدم که اخبار رویدادهای قرآنی، در میان رسانه‌های عمومی اهمیتی ندارد و به آن پرداخته نمی‌شود و وجود یک رسانه نوین، ویژه خبر قرآنی، نیاز مبرم است. چون راه‌اندازی این مدیا به‌موقع و به‌جا صورت گرفت و در زمان خودش این اتفاق با همفکری و کمک دیگر اساتید رقم خورد، هنوز و پس از سال‌ها در حال فعالیت است.

رئیس فرهنگسرای قرآن تصریح کرد: یکی، دو سال گذشته به دوستانم در ایکنا عرض کردم، الان زمان خبر فِلَت و سوژه‌پردازی نیست و موقع ایجاد پلتفرم‌هایی برای بارگذاری فیلم و ویدئو است. مدیوم جدید را ایجاد کنیم و رسانه تصویری را رقم بزنیم که حتی مکمل ایکنای فعلی باشد، البته هنوز کار جدی‌ صورت نگرفته است. شبکه‌های اجتماعی در سطح ملی و بین‌المللی بسیار تأثیرگذار شده‌اند و باید جدی گرفته شوند. الان زمانی نیست که کسی بتواند محتواهای رسانه‌های مجازی را کنترل کند و عملاً نشدنی است، بلکه فعالان و نهادهای امور قرآنی، باید طوری عمل کنند که بر روی اهالی قرآن متمرکز شویم و به آنان آموزش دهیم تا تولیدات خود را به درستی عرضه کنند، اگر این آموزش نباشد و هرکسی خود تولیدکننده باشد، پس از نشر، دیگر کاری از دست کسی برنمی‌آید. سیاست‌گذاری تولید و کنترل از مبدأ را باید داشته باشیم.

وی با تأکید بر اینکه تلفن هوشمند را باید جدی گرفت، چرا که آینده بشر را در حوزه ذهنیت‌سازی و فرهنگ جهت خواهد داد، افزود: اثربخشی فضای مجازی را در بخش قرائت قرآن جدی بگیریم. در حال حاضر تولیدات قرائت قرآن در فضای مجازی قوی نیست و بیشتر محتواهایی که حالت ادا و اطوار دارد تا قرائت، منتشر می‌شود. باید به موقع، انبوه و با کیفیت، تولیدات داشته باشیم که نیاز به دغدغه‌مندی و سرمایه‌گذاری دارد.

این قاری بین‌المللی در پایان به داشتن استراتژی مناسب برای تبلیغ و بر اینکه جهان تشیع در میان دیگر مذاهب و ادیان از حیث تبلیغ عقاید و ارائه الگوهایش فاصله زیادی دارد، تأکید کرد و از نهادهای قرآنی درخواست کرد که به دنبال تولید و عرضه محصولات قرآنی و برندسازی از الگوها باشند، به ویژه افرادی که خود تمایل به مطرح شدن یا توانایی مطرح کردن خود را در این فضای جدید ندارند.

فضای حقیقی به نفع فضای مجازی تقلیل پیدا نکند

در ادامه، مجتبی ایزدی، مدیرسابق رادیوقرآن که به تازگی مدیر مرکز طرح، برنامه و ارزیابی معاونت سیما شده است، رحیم خاکی را بنیانگذار نهاد تأثیرگذار ایکنا دانست و تصریح کرد: همواره افتخار تأسیس این نهاد برای ایشان است.

ایزدی درباره اهمیت فضای مجازی اظهار کرد: بخشی از فرایند ذائقه‌سازی برای مخاطب در امور فرهنگی و قرآنی به عهده فضای مجازی است. شاید این کار را در رسانه‌های دیگر نتوان انجام داد اما فضای مجازی ظرفیت آن را داراست. فضای مجازی جایگزین بقیه رسانه‌ها نمی‌شود بلکه مکمل است. تلاوت در جلسه‌ای که مردم نشسته‌اند متفاوت از تلاوت فضای مجازی است. نباید فضای حقیقی به نفع فضای مجازی تقلیل پیدا کند. فضای مجازی مزایای ارزشمندی مثل صرفه‌جویی در رفت‌وآمد، صرفه‌جویی در هزینه، عدالت در آموزش و... دارد اما نباید جایگزین رسانه‌های دیگر و فضای حقیقی شود.

وی تصریح کرد: فعالان قرآنی علاوه بر آشنایی با فنون و مهارت‌های هنری فضای مجازی باید با تهدیدات موجود در فضای مجازی آشنا باشند. بعضی از قاریان و اساتید کشورمان در فضای مجازی فعالیت ندارند و این الزامات را نمی‌شناسند، خوب است الگویی طراحی شود تا قاریان و اساتید قرآنی با ظرفیت‌های فضای مجازی و چگونگی فعالیت در آن بیشتر آشنا شوند. فضای مجازی را به عنوان رسانه مکمل همچنان در نظر بگیریم.

وظایف جامعه قرآنی در ترویج قرائت قرآن بین عامه مردم

سپس نوبت به حسن محمدی، مدرس دانشگاه و سرپرست معاونت اداری و مالی شورای عالی قرآن رسید تا به ارائه مقاله خود با موضوع «وظایف جامعه قرآنی در ترویج قرائت قرآن بین عامه مردم» بپردازد.

محمدی درباره مقاله خود اظهار کرد: قرآن به عنوان ثقل اکبر و کتاب سعادت بشر، معارف الهی را در قالب آیاتی نورانی در اختیار همه آحاد قرار داده تا به اندازه وسع خویش، از این مأدبه الهی توشه گرفته و به تعالی جاودانه برسند. یکی از تکالیفی که خداوند متعال در خصوص قرآن کریم قرار داده است، تلاوت آیات آن است. از طرفی ایجاد گفتمان و فرهنگ همگانی برای تلاوت قرآن و ترویج آن در میان افراد جامعه، دارای لایه‌های متعدد و پیچیده‌ای است که بررسی آن کار چندان ساده‌ای نیست؛ ولی به طور کلی، اگر در جامعه، مجموعه‌ای از آداب، رسوم، سنت‌ها، قوانین نوشته و نانوشته و دانش عمومی و فراگیر به شکل گفتمان در خصوص موضوعی خاص ـ در اینجا یعنی قرآن ـ شکل بگیرد، فرهنگ آن موضوع ایجاد می‌شود.

وی ادامه داد: مؤلفه‌های متعددی در شکل گیری گفتمان و فرهنگ‌سازی دخالت دارند که مهم‌­ترین آن‌ها قرائت قرآن است؛ یعنی اولین وظیفه و رسالت نبوی. ترویج قرآن و فراگیری آن بین مردم به صورت کلی از دو جنبه قابل بررسی است: بعد نظری، که خود بر سه قسم است: حیطه آموزشی و تخصصی شامل شیوه­‌های صحیح آموزش و ترویج قرآن، چگونگی تعلیم آموزه‌­های قرآنی، تشویق به تلاوت آیات، حیطه فرهنگ‌سازی عمومی شامل بیان فضیلت قرائت قرآن، جهت تحریض و تشویق آحاد مردم را بر خواندن قرآن، حیطه فردی شامل تدبر و انس فردی تک تک افراد و تخاطب نسبت به آیات و ارتباط قلبی با قرآن و شیوه‌های آن.

محمدی اضافه کرد: بعد دیگر، عملی است. در این حوزه می‌­توان از طریق تهیه پرسش‌نامه‌ای جامع و مدون از فعالان قرآنی تقاضا کرد تا تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و پس از احصا و بررسی‌های لازم، راهکارهای عملیاتی موفق و مورد تأیید آیات و احادیث معصومان(ع)، به عنوان نقشه راه قرار گیرند.

وظایف نهادهای حاکمیتی در ترویج قرائت بین عامه مردم

در ادامه، رضا سلامت‌پناه، معاون مطالعات و برنامه‌ریزی راهبردی شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور به ارائه مقاله با موضوع «وظایف نهادهای حاکمیتی در ترویج قرائت بین عامه مردم» پرداخت.

سلامت‌پناه درباره مقاله خود اظهار کرد: هرگونه حمایت و پشتیبانی از گسترش فرهنگ قرآنی وظیفه اصیل نظام اسلامی و راهبردی مهم در تحقق اهداف حدوثی و بقایی حکومت اسلامی است. کمبود منابع و محدودیت‌­های موجود در کنار لزوم اثربخشی فعالیت­‌ها و اقدامات، همواره تصمیم‌گیران و برنامه­‌ریزان را بر هدف‌گذاری و مدیریت علمی ناگزیر می­‌نماید. این پژوهه درصدد ارائه الگویی از تبیین و سیاست­‌پژوهی برای قرائت قرآن به عنوان فعالیتی اثرگذار در فرهنگ‌سازی و جامعه­‌پردازی قرآنی و لزوم بازخوانی و احیاناً تصحیح شیوه­‌های ترویج و حمایت آن است.

وی ادامه داد: در این مسیر همانند غالب مسائل سیاست‌گذاری عمومی با مسأله‌­ای چندبعدی مواجه هستیم، به همین دلیل نیازمند تشخص و تحدید ابعاد، تعاریف و مرزهای مسأله هستیم و باید مستندات واقعیات و محدودیت­‌های فراوانی بررسی و تبیین شوند تا از رهگذر این بررسی برای سیاستگذاران فرهنگی کشور چارچوبی در قبال قرائت قرآن ترسیم شود تا با شناسایی و تقویت عناصر اثرگذار و بازیابی عناصر مغفول، ضمن اتخاذ تصمیمات مناسب سیاستی، شاهد هماهنگی و بهره­‌وری بیشتری از منابع باشیم. برای این هدف نخست کوشیده شد تا بررسی ابعاد شناختی، واژگانی و تاریخی قرائت با ارزیابی از وضعیت کنونی و الزامات آتی همراه شود تا با ترسیم مسائل ترویج قرائت در کشور، نقش و جایگاه حکومت نسبت به ابعاد مختلف این مقوله فرهنگ‌ساز قرآنی روشن شود.

سلامت‌پناه در پایان پیشنهاد کرد: سیاست‌کاوی و سیاست‌پژوهی نهادهای قرآنی کشور در جلساتی به شکل منظم و مستمر به همت نهادهایی همچون شورای عالی قرآن انجام شود.

سیدمیعاد صالحی، استاد دانشگاه و حافظ بین‌المللی قرآن کریم در این بخش به عنوان ناقد سخنان سلامت‌پناه به بیان نکات تکمیلی پرداخت و گفت: سه نکته درباره سیاست‌گذاری قرآنی ضروری است: اول، ترویج فرهنگ و معارف قرآن با پیوست فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی انجام شود، یعنی ضمن بهره‌گیری از تجارب سایر کشورهای اسلامی مثل مصر در ترویج قرآن، از روش‌های کارآمد در فرهنگ خودمان نیز استفاده شود. نکته دوم، لحاظ‌شدن امر قرآن در برنامه هفتم توسعه و لوایح سالیانه بودجه است، سومین و مهم‌ترین نکته نیز لزوم پیگیری دغدغه‌های مقام معظم رهبری در سیاست‌گذاری‌های قرآنی کشور است.

سبک‌شناسی قرائت آهنگین قرآن در ایران قبل و بعد از انقلاب

آخرین مقاله سومین روز از پانزدهمین نشست تخصصی شورای عالی قرآن، ارائه مقاله غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی، مدرس و داور بین‌المللی قرآن کریم با موضوع «سبک‌شناسی قرائت آهنگین قرآن در ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی» بود که خود را برای حضور در این نشست، از اصفهان به تهران رسانده بود.

شاه‌میوه درباره مقاله خود اظهار کرد: یقیناً برای شناخت سبک آهنگین قرائت قرآن در پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران و احراز وجود یا استقلال چنین سبکی از دیگر سبک­‌های رایج در جهان اسلام، همچون مصری یا عراقی، نیاز مبرم به منابع و نمونه­‌های صوتی و شنیداری وجود دارد؛ اما متأسفانه به دلیل فقدان چنین منابعی پیش از دهه پنجاه هجری شمسی، چنین امکانی تنها پس از این زمان وجود دارد و در مورد پیش‌تر از آن باید تنها به نقل قول­‌های معتبر از اساتید پیش­کسوت و یا سوابق تاریخی موجود بسنده کنیم. از طرفی به واسطه تفاوت­‌های قابل لمس در فرهنگ و نواهای موسیقایی نواحی و شهرهای مختلف کشور، سخن از سبک آهنگین قرائت با برچسب ایرانی به معنای عام، اساساً مورد تردید قرار دارد.

وی ادامه داد: بر این مبنا سعی شده اولاً به شهرهایی که جریان قرائت قرآن از لحاظ سابقه تاریخی و نمونه‌­های صوتی موجود ریشه عمیق‌­تری داشته توجه شده و ثانیاً براساس منابع صوتی به یک قضاوت نسبتاً دقیق و صحیح در حوزه پژوهش مورد نظر دست یابیم. در این جستار ابتدا به بررسی سوابق شش شهر مطرح کشور یعنی تهران، مشهد، اصفهان، قم تبریز و اهواز در حوزه قرائت قرآن به مفهوم عام آن و سبک آهنگین قرائت به معنای اخص پرداخته‌ام و سپس وجود چهار روش یا سبک قرائت آهنگین را شامل سبک مبتنی بر نواهای منطقه‌­ای(پیرامونی)، سبک عراقی، سبک مصری و سبک نیمه ایرانی _ نیمه مصری(متأثر از سبک مصری) مورد بررسی قرار داده‌ام.

شاه‌میوه ضمن ارائه ایده و چکیده تحقیق خود، فرازهایی صوتی نیز برای حاضران پخش کرد که تلاوت‌های قدیمی ایرانی متأثر از سبک عراقی را نشان می‌داد. حسینعلی شریف و محمود لطفی‌نیا، پیشکسوتان عرصه قرآنی کشور نیز در این بخش به عنوان ناقد سخنان شاه‌میوه به بیان نکات تکمیلی پرداختند.

پایان‌بخش سومین روز از پانزدهمین نشست تخصصی شورای عالی قرآن، تلاوت اذانگاهی محمدحسن موحدی، قاری بین‌المللی کشورمان بود که به زیبایی هرچه تمام‌تر آیاتی از کلام‌الله مجید را تلاوت کرد.

از نکات قابل توجه این جلسه، حضور جمعی از بانوان قاری و حافظ قرآن همچون معصومه عباسی‌نظری، اعظم الوندی، زهرا صریحی‌نژاد و ایمان صحاف نائینی اشاره کرد، اما همچنان جای خالی بانوان در بخش ارائه مقالات و سخنرانی این نشست تخصصی به چشم می‌آید.