سونامی سالمندی؛ بحرانی که مدیریت می‌خواهد

تحولات جمعیتی هر کشوری بیش از هر عاملی ریشه در باورها و نگرش زوجین به فرزندآوری دارد و بر اساس آمارها و برآوردهای انجام شده، جمعیت کشور با سرعت بسیاری رو به کهنسالی و پیری در حال حرکت است. در دهه‌های نه چندان دور سیاست‌های اتخاذ شده منجر به کاهش شدید تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری شد و این موضوع زنگ خطر سالمندی را در کشور به صدا درآورده است. سرمایه‌گذاری و حمایت از زوجینی که در سنین باروری قرار دارند می‌تواند در مدیریت بحران نه‌چندان دور سالمندی کشور مؤثر باشد.

سودابه بنی‌مهدی، جامعه‌شناس و پژوهشگر در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه بر طبق اظهار نظر کارشناسان‌، ایران تا ۲۰ سال آینده در زمره کشورهای پیر قرار می‌گیرد، اظهار کرد: جمعیت به‌عنوان نیروی انسانی و اجتماعی به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود. گروه زیر ۱۸ سال، گروهی هستند که باید برایشان سرمایه‌گذاری کرد تا آینده کشور تضمین شود، گروه ۱۸ تا ۶۵ سال به‌عنوان گروه سنی فعال هستند که خدماتی را به جامعه ارائه می‌کنند و گروه سنی بالای ۶۵ که سالخورده و پیر هستند، نه‌تنها عموماً توان خدمت‌رسانی به جامعه ندارند بلکه هزینه‌هایی را در حوزه مراقبت، درمان، بیمه و صندوق بازنشستگی و غیره تحمیل می‌کنند.

وی ادامه داد: البته با پیشرفت علوم پزشکی و درمانی، افراد مسن نیز گاهی می‌توانند به کار و خدمت‌رسانی به جامعه بپردازند اما در اصل، این دسته افراد کم‌کم از چرخه کار خارج شده و به گوشه امن سالمندی پناه می‌برند.

مدیریت بحران سالمندی جامعه در سایه فرزندآوری

بنی‌مهدی کاهش شدید تمایل به باروری در میان زوج‌های در سنین باروری را یادآور شد و گفت: تبعات این امر را امروز شاهد هستیم که در حدود ۴۰ سال گذشته تعداد سالمندان جامعه دو برابر شده است و زاد و ولد به طرز چشمگیری کاهش یافته است حال آنکه می‌توان بحران سالمندی جامعه را در سایه فرزندآوری مدیریت کرد و آن‌را کاهش داد.

این جامعه‌شناس مشکلات اقتصادی را یکی از دلایل نه چندان اصلی کاهش تمایل زوجین به فرزندآوری دانست و افزود: امروزه این دسته از افراد تمایل به راحت‌طلبی و فرار از مسئولیت دارند و فرزند را به‌عنوان سرمایه‌ اجتماعی در نظر نمی‌گیرند؛ کودکان و نوجوانان به‌عنوان سرمایه‌های اجتماعی و نیروی انسانی مهم‌ترین داشته هر جامعه هستند چرا که در آینده جایگزین نیروهای بازنشسته می‌شوند و چرخ‌های جامعه را به حرکت در می‌آورند.

بنی‌مهدی تصریح کرد: مجموعه تصمیم‌های فردی زوج‌های جوان مبنی بر کاهش فرزندآوری یا پدیده تک‌فرزندی منجر به بروز یک مشکل اجتماعی بزرگ یعنی پیر شدن کشور می‌شود و جامعه از داشتن سرمایه اجتماعی محروم خواهد شد.

وی با اشاره به آسیب‌های تک‌فرزندی، بیان کرد: کودک در خانواده و در کنار خواهر و برادر مهارت‌هایی را می‌آموزد که این مهارت‌ها را در کنار پدر و مادر نمی‌تواند کسب کند؛ در این حالت سرمایه اجتماعی دچار آسیب می‌شود و با انسان‌های پرتوقع و کم‌توان روبرو هستیم. امروز در تمام دنیا نیروی انسانی جوان و آماده کار و اندیشه مبدع و صاحب ایده به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه اجتماعی و اهرم قدرت مورد توجه قرار می‌گیرد.

این پژوهشگر جامعه‌شناسی با تأکید بر اینکه مدیریت بحران سالمندی جامعه نه چندان دور نیاز به اتخاذ تدابیر و پیش‌بینی‌های لازم دارد، گفت: سالمندان از حیث مراقبت جسمی و روحی نیاز به حمایت فراوان و مداوم دارند؛ چه بسیار سالمندانی که در کنج فراموشی و بی‌اعتنایی فرزندان گرفتار افسردگی می‌شوند. باید نیروی جوان و پا به کاری وجود داشته باشد که شبانه‌روز از سالمند مراقبت کند و برای گذراندن یک دوره سالمندی مطلوب سالمند را یاری کند باید پرسید آیا در آینده و مواجهه با سونامی سالمندی کشور، این نیروی جوان حمایت‌گر را در اختیار خواهیم داشت؟

این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه مشوق‌های فرزندآوری خوب اما ناکافی است، توضیح داد: تا چند سال پیش، قوانین باروری و فرزندآوری بازدارنده بود، اما مسئولان به این اتفاق نظر رسیده‌اند که توجه به فرزندآوری را به‌عنوان الویت فعلی جامعه مدنظر قرار بدهند لذا گاه اخبار خوبی از قوانین حمایت از خانواده‌ها در راستای فرزندآوری منتشر می‌شود.

برنامه‌های سازمان بهزیستی در حمایت از سالمندان جامعه

در ادامه، نرگس عسگری، مدیرکل بهزیستی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه سالمندان حدود ۱۰ درصد جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: در حال حاضر جامعه در حال حرکت به سمت سالمندی است، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۳۰ حدود ۲۵ درصد جامعه در کشور ایران سالمند شوند و ایران در زمره چهار کشور سالمند دنیا قرار گیرد.

وی در ادامه با اشاره به برنامه‌های سازمان بهزیستی در حمایت از سالمندان، بیان کرد: خدمات این سازمان به سالمندان به چند دسته تقسیم می‌شود، در دسته اول مبنا بر خانواده محور بودن مراقبت از سالمند است، یعنی سالمند در خانواده مورد مراقبت قرار می‌گیرد و از خدماتی مانند پرستار، پزشک، مراقبت سیار و کمک‌های توان‌بخشی بهره‌مند می‌شود.

عسگری افزود: گروه دوم سالمندانی هستند که مشکلات جسمی ندارند و توانمند نیز هستند، این افراد خانواده دارند، اما برای اینکه در جمع سالمندان باشند در مراکز روزانه از صبح تا ظهر حضور پیدا کرده و کارهای هنری، مذهبی، فرهنگی و غیره را انجام می‌دهند و سپس به جمع خانواده بر می‌گردند، این سالمندان به‌علت قرار گرفتن در گروه همسالان روحیه خوبی خواهند داشت.

مدیرکل بهزیستی استان بیان کرد: گروه سوم سالمندانی هستند که خانواده قادر به مراقبت از آن‌ها نیستند و یا فاقد سرپرست مؤثر هستند و فرزندان و سایرین بنا به دلایلی سرپرستی آن‌ها را بر عهده نمی‌گیرند، این دسته از سالمندان در مراکز شبانه‌روزی پذیرش می‌شوند و خدماتی در قالب‌های مختلف به آن‌ها ارائه می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه باید با اقدامات حمایتی از سالمندان شرایط مناسبی را برای زندگی سالمندان فراهم کنیم، بیان کرد: با افزایش تعداد سالمندان در جامعه باید مناسب‌سازی مکان‌های عمومی، پارک‌ها، پیاده‌روها و خیابان مناسب با شرایط زیست آن‌ها صورت بگیرد.