هنر روزه‌داری چیست

در معارف دینی جایگاه دعا بر هیچ کسی پوشیده نیست و ماه رمضان نیز ماه دعا و استغفار است، اهمیت دعا در این ماه مبارک را در روایتی از پیامبر(ص) می‌توان یافت که فرمودند: «دعای روزه‌دار رد نمی‌شود» و قرائت دعا با دقت و توجه به‌ویژه در این ماه عزیز قطعاً منشأ تأثیرات و برکات معنوی خواهد بود. ایکنای چهارمحال‌وبختیاری در سلسله گفت‌وگوهایی با یک کارشناس مذهبی در استان به شرح و بسط محتوای دعاهای روزانه ماه مبارک پرداخته است که بخش اول این گفت‌وگوها را در خصوص شرح دعای روزهای اول و دوم، با هم می‌خوانیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدابراهیم حجت‌پناه، مسئول کانون‌های خدمت رضوی در چهارمحال‌وبختیاری و حافظ کل قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا با تبریک فرارسیدن بهار بندگی مؤمنان و ماه نزول قرآن و در تشریح دعای روزهای اول و دوم ماه مبارک رمضان، اظهار کرد: در روز نخست، اولین گام‌ها را برای بندگی در ماه مبارک بر می‌داریم و این گام‌ها در امتداد گام‌های استوار و پرتوجهی است که در ماه‌های رجب و شعبان برداشته‌ایم، درواقع ماه امت و رسول خدا(ص) سپری شد و اکنون در ماه خدا قرار داریم؛ اگر کسی حرکتی را در دو ماه قبلی انجام داد یا غافل بود، اکنون در ماه خدا قرار دارد و باید بتواند برداشت خوبی را در این ایام و لیالی نورانی داشته باشد.

وی با تصریح اینکه ماه رمضان ماهی است که عزیزترین مخلوق خدا و امام امت به بزرگ‌ترین آرزوی هر انسان مؤمن دست می‌یابد، ادامه داد: ایشان در این ماه به تیغ ظلم و جور به مقام شهادت نائل شدند و به دیدار معبود شتافتند که لیالی قدر در این ماه با شهادت امیرالمؤمنین علی(ع) گره خورده است.

حجت‌الاسلام حجت‌پناه در تبیین فراز اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِيَامِي فِيهِ صِيَامَ الصَّائِمِينَ و با طرح این پرسش که در این ماه صیام روزه‌دار باید چگونه باشد، تصریح کرد: در طلیعه ماه مبارک باید تکلیف را مشخص کنیم که روزه ما روزه اعضا و جوارح و گرسنگی و تشنگی است یا ذهنیات و تصورات قلبی را نیز درگیر روزه‌داری می‌کنیم، لذا در این فراز از خدا می‌خواهیم روزه واقعی را نصیب ما کند و نه روزه‌ای که تنها در ظاهر اتفاق بیفتد و بهره روزه‌دار تنها گرسنگی و تشنگی باشد. روزه‌دار واقعی کسی است که روح و جسمش تحت تأثیر قرار گیرد و اعضا و جوارح و افکار و ذهنیاتش روزه باشند.

در ضیافت معنوی ردپایی از مادیات وجود ندارد

وی ادامه داد: روزه مهمانی خداست و در ضیافت الهی و معنوی ردپایی از مادیات وجود ندارد، رهبر معظم انقلاب در موضوع جهاد تبیین در جمع خبرگان رهبری تأکید داشتند که «اگر جهاد تبیین به‌درستی صورت نگیرد، دنیامداران حتی دین را هم وسیله‌ هوسرانی و شهوترانی خودشان قرار خواهند داد؛ یعنی اگر من و شما کارمان را درست انجام ندهیم، آن که برایش صرفاً دنیا مطرح است، دنیای شخص خودش، یعنی هوس‌های خودش، آرزوهای خودش، خواسته‌های شخصی خودش، حتی دین را هم در خدمت خواهد گرفت». پیداست که دقت و توجه روزه‌دار برای دل کندن از تعلقات در طول روزه‌داری حائز اهمیت است.

حجت‌‌پناه با تأکید بر اینکه روزه‌داری باید منجر به اتفاقات مبارک فردی، خانوادگی و اجتماعی و ملی و بین‌المللی بشود، بیان کرد: روزه و روزه‌داری در ماه مبارک رمضان تکه‌ای از پازل تمدن نوین اسلامی و جهانی است و خداوند به قدر ظرفیتمان ما را در این ماه، معنوی و الهی بار می‌آورد لذا واژه قیام در فراز وَ قِيَامِي فِيهِ قِيَامَ الْقَائِمِينَ، می‌تواند ناظر به قیام ما برای برپایی نماز باشد و در حالت کلی‌تر قیام برای برپایی حق و حقیقت را شامل شود که مراتب ایمانی هر فردی تعیین‌کننده اهداف قیام اوست.

این کارشناس مذهبی با تأکید بر اینکه انسان در هر مرتبه‌ای که باشد دعاها و مناجات‌ها او را کمک می‌کنند، گفت: دعا و روزه‌داری و اعمال عبادی ندایی هستند که ما را به حرکت در مسیر تعالی و رسیدن به حق و حقیقت فرا می‌خوانند و ما در هر نقطه از جاده که باشیم قدری جلوتر می‌رویم. حتی کسی که در انتهای مسیر قرار دارد به مدد عبادت و دعا و روزه‌داری گامی به جلو می‌نهد که نفس این حرکت ارزشمند است چرا که اسلام دین حرکت کردن و به حرکت واداشتن است و روزه بار انسان را برای حرکت در مسیر حق سبک می‌کند.

هنر روزه‌داری چیست

حجت‌پناه با تصریح اینکه انسان‌ها دو بار سنگین از نیکویی یا گناه بر دوش دارند، ادامه داد: در روز قیامت خداوند به تصریح آیه ۸ سوره مبارکه اعراف‌، در مورد کسانی که نامه اعمالشان از نیکویی سنگین است، می‌فرماید خوشا به حالشان و رستگارند، اما کسانی که گناه و اعمال تاریکشان زیاد است وای بر حالشان خواهد بود. در فراز وَ نَبِّهْنِي فِيهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِينَ، وَ هَبْ لِي جُرْمِي فِيهِ يَا إِلَهَ الْعَالَمِينَ، از خدا می‌خواهیم که توشه سفرمان از تعلقات دنیوی خالی باشد و روزه‌دار حتی از طبیعی‌ترین نیازهای زیستی یعنی خوردن و آشامیدن دست می‌کشد و سبکبار می‌شود که این هنر روزه‌داری است.

این حافظ کل قرآن کریم بیان کرد: روزه‌دار حتی اگر بهره‌اش از روزه‌داری پرهیز از خوردن و آشامیدن باشد باز هم بی‌نصیب نمی‌ماند و باید با نگاه به خود ببینیم جزو کدام دسته از روزه‌داران و دعاکنندگان هستیم، یعنی تنها گرسنگی و تشنگی را تحمل می‌کنیم یا دعاکننده‌ای هستیم که عضوی از جمعیت پیش‌رونده به سوی تمدن اسلامی است.

حجت‌پناه تصریح کرد: در دعای روز اول ماه مبارک و تعبیر نَوْمَةِ الْغَافِلِينَ به این نکته که روزه‌داری باعث سلب تمام عوامل غفلت‌زا از انسان می‌شود، اشاره شده است؛ درواقع انسانی که همواره سرگرم مادیات، تعلقات، امیال و شهوات است به برکت روزه‌داری و با آغاز این عمل عبادی تمام این تعلقات را کنار می‌گذارد، درست مانند زمانی که وقتی زائر به زیارت حرم مطهر مشرف می‌شود تمام بار و بنه و تعلقاتی را که باعث غفلت از زیارت می‌شوند پیش از ورود تحویل می‌دهد و سبکبار با پای دل راهی حریم مقدس و زیارت می‌شود.

روزه‌داری و سلب بهانه‌های غفلت از بندگان

وی با تأکید بر اینکه برای بهره‌مندی از برکات این ماه باید سبکبال باشیم تا خوب اوج بگیریم و پرواز کنیم، افزود: این بهانه‌های غفلت از ما گرفته می‌شود و وقتی از خواب غفلت بیدار می‌شویم بیشتر متوجه خودمان خواهیم شد؛ گویی جُرم و گناه‌ها را در خود بهتر می‌بینیم و اله عالمین را نیز بهتر درک می‌کنیم، لذا از خدا می‌خواهیم که ما را مورد مغفرت قرار دهد. لذا حرکت رو به بالای انسان روزه‌دار که قرار است در این ماه مبارک سبکبال شود و به اوج تعالی برسد با این دعای پرمغز و پرمحتوا آغاز می‌شود.

حجت‌پناه تأکید کرد: وقتی پرده‌های غفلت کنار رفت، در فراز پایانی دعا از خدا می‌خواهیم که وَ اعْفُ عَنِّي يَا عَافِياً عَنِ الْمُجْرِمِينَ، یعنی وقتی پرده‌ها و حجاب‌های تعلقات دنیوی کنار برود، مشاهده خواهیم کرد که ما در مقام خلیفة‌اللهی تا چه اندازه از مقام و ارزش واقعی خود دور شده‌ایم. در اینجا نه تنها از گناهان خود متأسف می‌شویم بلکه بر ترک فعل‌های خود نیز حسرت می‌خوریم، حال آنکه به جای غفلت می‌توانستیم دقت و توجه پیشه کنیم و به جای بطالت عمر می‌توانستیم مایه خیرات و برکات برای دیگران باشیم و آخرت خود را آباد کنیم.

دعا؛ والاترین سند بالادستی در مسیر بندگی

این کارشناس مذهبی در تشریح محتوای دعای روز دوم ماه مبارک و با اشاره به اینکه روزه‌دار در روز اول قدم نخست برای تعالی را بر می‌دارد، بیان کرد: در روز دوم نیز توشه دعا به عنوان والاترین اسناد بالادستی انسان را در مسیر بندگی هدایت و راهنمایی می‌کند. در ماه مبارک رمضان خداوند از سر لطف و مهربانی این توشه‌ها و مانیفست بندگی را از زبان بهترین انسان‌ها به گوش ما رسانده است تا بتوانیم در مسیر بندگی بلندترین گام‌ها را برداریم.

حجت‌پناه با تصریح اینکه در روز اول از خداوند روزه و قیام واقعی را خواستیم و از خواب غفلت بیدار شدیم، ادامه داد: خدا در روز اول بنده گنهکار را بخشید و لذا در روز دوم روزه‌دار به دنبال پایه‌ریزی یک دوستی نزدیک با خداوند است. در شعری زیبا منسوب به امام صادق(ع) می‌خوانیم: «تَعصِى الإله و أنت تُظهِرُ حُبَّه هَذا لَعَمرى فِى الفِعالِ بَدیعٌ، لَو کَانَ حُبُّکَ صَادِقاً لَأطَعتَهُ إنَّ المُحِبَّ لِمَن یُحِبُّ مُطِیعٌ، یعنی در حالى‌که به خدا اظهار محبت می‌کنی، گناه مى‌کنى؟ به جان خودم قسم که این، کار عجیبى است. اگر محبت تو واقعى بود، باید خدا را اطاعت مى‏‌کردى، زیرا که عاشق، مطیع کسى است که به او علاقه دارد».

وی با ذکر اینکه اطاعت دو لبه دارد، افزود: قسم نخست اطاعت آن است که انسان پیگیر و انجام دهنده هر آنچه باشد که مورد نظر محبوبش است و قسم دوم ناظر به پرهیز است از هر آنچه که موجب ناراحتی محبوب شود. در فراز ابتدایی دعای روز دوم از خدا می‌خواهیم که اللَّهُمَّ قَرِّبْنِي فِيهِ إِلَى مَرْضَاتِكَ یعنی خدایا مرا در این ماه به جایگاه‌هایی نزدیک کن که مورد رضایت و خشنودی تو باشد.

حجت‌پناه ادامه داد: در ادامه از خدا می‌خواهیم که وَ جَنِّبْنِي فِيهِ مِنْ سَخَطِكَ وَ نَقِمَاتِكَ یعنی مرا در مسیر بندگی مرا در نقطه‌هایی قرار بده که هرگاه به خودم بازمی‌کردم خود را در جایگاهی بیابم که حتی دم دستی‌ترین کارهایم نیز موجب رضایت تو باشد یعنی بنده راحت‌ترین اقدامات و بهترین تصمیماتش جلب خشنودی خداوند باشد. درواقع از خدا می‌خواهیم جایگاه ما در طریق حق را مدیریت کند و در جایی قرار دهد که خشنودی خدا در نزدیک‌ترین نقطه به ما قرار داشته باشد؛ در عین حال دعا می‌کنیم هر آنچه باعث خشم و انتقام الهی باشد، از ما دور باشد.

خیر قرآن خنثی و یک‌سویه نیست

این حافظ کل قرآن در استان در خصوص فراز وَ وَفِّقْنِي فِيهِ لِقِرَاءَةِ آيَاتِكَ، تصریح کرد: روزه‌دار که تصمیم خود را برای برداشتن قدم‌های استوار و نیکو برای تعالی به سوی حق گرفته و در این مسیر مصمم است، از خدا می‌خواهد که برای موفقیت در این مسیر توفیق تلاوت قرآن کریم را کسب کند؛ قرآن سند ارزشمند و غنی است که لفظ و محتوای آن از جانب خداوند می‌باشد و از قرآن بهتر است آورنده قرآن سخن بگوید که فرمود: وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (نحل/۴۴)، و یا وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ ۙ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا (اسراء/۸۲). خیر قرآن خنثی و یک‌سویه نیست بلکه هم برای مؤمنان شفا و رحمت است و هم باعث آزار و خسارت ظالمان است.

حجت‌پناه بیان کرد: از عظمت ماه رمضان همین بس که ماه قرآن است و در این ماه از خدا می‌خواهیم که توفیق تلاوت را نصیب ما کند، ضمن اینکه عظمت ماه رمضان به‌قدری والاست که تلاوت هر آیه قرآن در این ماه با ختم کل قرآن در سایر ماه‌ها برابری می‌کند و تأثیرگذار است.

این کارشناس مذهبی در استان گفت: در بحارالانوار جلد ۴۹ صفحه ۹۰ آمده است که «امام رضا(ع) هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کردند و می‌فرمودند: اگر می‌خواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم، می‌توانستم اما نخواستم چنین کنم، زیرا در موقع تلاوت به هر آیه که می‌رسیدم در آن فکر و اندیشه می‌کردم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است. بدین جهت در هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می‌رسانم». اگرچه خواندن الفاظ قرآن نیز مفید و تأثیرگذار است اما اگر در نظر داشته باشیم که قرآن وحی الهی و کلام خداست قطعاً با توجه و مراقبه و تأمل بیشتر به تلاوت آیات نورانی خواهیم پرداخت.