منطق گفت‌وگو در قرآن

محمدهادی طلعتی، استاد حوزه و دانشگاه شیراز و پژوهشگر قرآنی، در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، با اشاره به آیات کاربردی قرآن در جامعه امروز گفت: یکی از اموری که اکنون در جامعه ما احساس نیاز می‌شود، بالا رفتن آستانه تحمل و حاکم شدن منطق گفت‌وگو است.

وی با بیان اینکه منطق گفت‌وگو از دیدگاه قرآن کریم ضوابطی دارد که این ضوابط می‌توانند راهگشای ما باشد تا جامعه پویا و سالمی داشته باشیم که از افراط‌ها و تفریط‌ها به دور باشد، افزود: آیه 36 سوره اسراء «وَلا تَقفُ ما لَيسَ لَكَ بِهِ عِلمٌ ۚ إِنَّ السَّمعَ وَالبَصَرَ وَالفُؤادَ كُلُّ أُولٰئِكَ كانَ عَنهُ مَسئولًا؛ از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چراکه گوش و چشم و دل، همه مسئولند» درباره منطق گفت‌وگو است.

طلعتی با تصریح اینکه خداوند در این آیه تأکید می‌کند که سخن باید آگاهانه باشد، گفت: به ویژه در جامعه امروز شایعه‌ها را بدون آگاهی نباید منتقل کنیم و بدانیم که سخن مسئولیت دارد و این تأکید خداوند در قرآن کریم است از چیزی که به آن علم نداری بلکه برگرفته از شنیده‌ها، ساده‌نگری‌ها، خیالات و اوهام است پیروی مکن؛ زیرا گوش و چشم و دل که ابزار علم و شناخت واقعی هستند موردِ بازخواستند و این بدان معناست که ما جوابگوی پندار و گفتار کردارمان باید باشیم.

این استاد حوزه و دانشگاه شیراز با بیان اینکه قرآن کریم فرموده است که با تمام مردم به نیکی سخن بگویید، گفت: نیکی گونه‌های مختلفی دارد. زمانی که حضرت موسی(ع) از سوی خداوند مأمور می‌شود نزد فرعون که ادعای خدایی داشت برود به موسی(ع) فرمود: «اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى(43) فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى، به سوى فرعون برويد كه او به سركشى برخاسته است(43) و با او سخنى نرم گوييد، شايد كه پند پذيرد يا بترسد» (آیات 43 و 44 سوره طه) خداوند متعال در این آیه بیان می‌دارد حتی امر به معروف و نهی از منکر فرعون نیز، باید با زبان نرم صورت گیرد لذا ما نیز باید در گفته‌های خود با دیگران در حوزه امر به معروف قول نرم و لین را مورد توجه قرار دهیم که این شاخصه مهمی است و نیاز به آستانه تحمل بالا دارد و مؤمنان باید به گونه‌ای آستانه تحمل داشته باشند که بتوانند با دشمن خدا حرف بزنند.

وی با اشاره به «قَوْلاً مَعْرُوفاً» که در قرآن کریم بر آن تاکید شده است، اظهار کرد: خداوند در آیه ۵ سوره نساء می‌فرماید«وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَكُمُ الَّتي جَعَلَ اللهُ‌ لَكُمْ قِياماً وَ ارْزُقُوهُمْ فيها وَ اكْسُوهُمْ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً؛ اموالتان را، كه خداوند وسيله قوام زندگى شما قرار داده، به دست سفيهان نسپاريد و از منافع آن، به آن‌ها روزى دهيد و لباس بر آنان بپوشانيد و با آن‌ها سخن شايسته بگوييد». در اینجا قرآن به شایستگی و نیکی حرف زدن و خوش برخوردی از خانه و خانواده تا جامعه تأکید می‌کند و حتی تأکید دارد با افراد نادان با ملایمت و خوش برخوردی برخورد کنیم و از تحقیر آن‌ها به دور باشیم و سخن باید طیب و پاکیزه بوده و از فحاشی به دور باشد.

طلعتی تأکید کرد: در جامعه ایمانی و سالم مردم با زبان پاک حرف می‌زنند و با طعنه و فحش بیگانه هستند چرا که قرآن می‌فرماید اهل ایمان به سخن پاکیزه هدایت می‌شوند.

این پژوهشگر دینی با بیان اینکه در قرآن بر «قَوْلًا كَرِيمًا» یعنی با دیگران با لقاب خوب و کریمانه سخن گفتن تأکید می‌شود، گفت: آیه 23 سوره اسراء می‌فرماید «وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا؛ و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكى از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى» که اشاره به همین نکته دارد.

وی اظهار کرد: «قَوْلًا سَدِيدا» نیز مورد تأکید قرآن بوده و به معنای سخن گفتن استوار و منطقی است و در این باره قرآن در آیه ۷۰ سوره احزاب می‌فرماید «یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيدا؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و سخن حق و استوار گوييد که بدین معناست که از خدا بترسید و سخن منطقی و سنجیده بگویید» یعنی خداوند در قرآن بر سخن گفتن عادلانه و منصفانه تأکید دارد و تأکید می‌شود که آنچه انجام نمی‌دهید چرا به دیگران می‌گویید.

طلعتی با بیان اینکه همه این آیات ایجاب می‌کند که ظرفیت تحمل بالایی داشته باشیم، گفت: پیامبر(ص) به عنوان الگوی مهربانی به سبب رحمت خدا با کفار و مشرکان نرم شده بود و به گفته خدا اگر تندخو و سنگدل بود همه از دور ایشان پراکنده می‌شدند لذا ما نیز به عنوان امت پیامبر(ص) باید در سخن گفتن به تأکیدات قران توجه کنیم تا از دل سخن، حقایق روشن شوند.