شأن نزول سوره مبارکه جن

به گزارش ایکنا از قزوین، آیت‌الله عبدالکریم عابدینی، نماینده ولی‌فقیه در استان و امام جمعه قزوین، در ششمین جلسه تفسیر قرآن به نخستین آیات سوره مبارکه جن پرداخت و گفت: ابتدا باید با ظواهر این سوره آشنا شد چراکه به ما برای درک اعجاز قرآن کمک خواهد کرد.

وی اظهار کرد: سوره مبارکه جن ۲۸ آیه ۲۸۶ کلمه و ۱۱۰۹ حرف دارد و چهلمین سوره‌ای است که در شهر مکه نازل شده و در چینش سوره‌ها در ردیف هفتاد و دوم قرار گرفته است و دقیقاً در آغاز نیمه دوم از جزء 29 واقع شده است؛ اطلاع از این موارد در تفسیر به کار خواهد آمد.

این مفسر قرآن به تفسیر ۲ آیه نخست سوره جن پرداخت و خاطرنشان کرد: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ قُلْ أُوحِی إِلَی أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا بگو به من وحی شده که گروهی از جنّ [به قرآن] گوش دادند و گفتند: همانا ما قرآن شگفت‌آوری شنیدیم. بعضی از سوره‌ها با امر شروع شده، اول آن «قُل» آمده است. واژه «نَفَر» در این آیه آمده است، ما در زبان فارسی به یک انسان می‌گوییم یک نفر؛ ولی در زبان عرب گروه ۳ تا ۱۰ نفره را نفر می‌نامند.

قرآن جنیان را به رشد هدایت کرد

وی ادامه داد: گروهی از جنیان گفتند که ما یک قرائت عجیبی شنیدیم «یَهْدِی إِلَی الرُّشْدِ» این قرائت عجیب ما را به رشد هدایت می‌کرد فَآمَنَّا بِهِ ما با این قرائت ایمان آوردیم وَلَنْ نُشْرِک بِرَبِّنَا أَحَدًا و هیچ کس را شریک آفریدگارمان قرار نمی‌دهیم. ما می‌خواهیم قرآن را با قرآن تفسیر کنیم، این‌ها ۲ آیه اول سوره مبارکه جن بود و ما آیاتی را که خویشاوندی نزدیک با این ۲ آیه دارند را بررسی خواهیم کرد و به فضای معنایی و مطالب و معانی آن خواهیم پرداخت.

آیت‌الله عابدینی اظهار کرد: آیات ۲۹ تا ۳۲ سوره مبارکه احقاف با ۲ آیه نخست سوره جن بسیار سنخیت دارند، گروهی از جن قرآنی را که به پیامبر وحی شده را استراق سمع کردند و بسیار تحت تأثیر قرار گرفتند و گفتند این آیات ما را به رشد دعوت کرده است و ما به آن ایمان آورده و برای پروردگار خود هیچ شریکی قرار نمی‌دهیم.

وی در ادامه شرح چهار آیه سوره احقاف را بیان کرد: «وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَیک نَفَرًا مِنَ الْجِنِّ» رسول ما وقتی گروهی از جنیان را به سوی تو روانه کردیم، یعنی خدا به این جنیان ماموریت داده که برای پیشبرد کار رسول خدا و نشر رسالت او به سویش حرکت کنند یسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ جنیان آیات قرآن را شنیده‌اند فَلَمَّا حَضَرُوهُ وقتی در محضر رسول خدا شرف حضور پیدا کردند قَالُوا به خود گفتند أَنْصِتُوا یعنی در حین سکوت تفکر کنیم و با دقت گوش کنیم فَلَمَّا قُضِی وَلَّوْا إِلَیٰ قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ وقتی که این ماجرا به پایان رسید و کار تمام شد در میان قوم خود برگشتند در حالیکه منذر بودند و پیامی هشدار دهنده به همراه داشتند. به قوم خود گفتند در این عالم خبرهاست، خوب است که شما هم قرآن و رسول خدا (ص) را بشناسید و معارف دین را بیاموزید. (۲۹)

قَالُوا یا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا کتَابًا أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَیٰ جنیان گفتند ما کتابی را شنیدیم که بعد از تورات موسی نازل شده، نگفتند بعد از انجیل عیسی چون انجیل مکمل تورات است مُصَدِّقًا لِمَا بَینَ یدَیهِ این کتاب نمی‌گوید هر چه انبیا گذشته انجام دادند را من قبول ندارم بلکه اول آنها را تصدیق می‌کند و بعد چیزی بر آن‌ها اضافه می‌کند یهْدِی إِلَی الْحَقِّ وَإِلَیٰ طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ ما را به مسیر رشد و هدایت راهنمایی می‌کند. (۳۰)

یا قَوْمَنَا أَجِیبُوا دَاعِی اللَّهِ ای قوم ما این دعوت‌کننده خدا را اجابت کنید و نسبت به او بی‌تفاوت نباشید و به سادگی از کنار آن عبور نکنید وَآمِنُوا بِهِ به او ایمان بیاورید یغْفِرْ لَکمْ مِنْ ذُنُوبِکمْ اگر قبلاً مشرک بودید و مرتکب گناه می‌شدید و به خود آسیب می‌زدید، خدای متعال برای شما جبران می‌کند و نواقص و عوارض و گرفتاری‌های گناهان و لغزش‌ها را از شما پاک می‌کند وَیجِرْکمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ و شما را از عذاب دردناک خود رهایی می‌بخشد. (۳۱)

شیطان نمی‌تواند ولایت انسان‌ها را برعهده بگیرد

وَمَنْ لَا یجِبْ دَاعِی اللَّهِ فَلَیسَ بِمُعْجِزٍ فِی الْأَرْضِ اگر کسی با دعوت‌کننده به سوی حق همراه نشود، خدا و رسول خدا را ضعیف نکرده است، بداند که هیچ کاری از پیش نخواهد برد و یارای ایستادگی در برابر آنان را نخواهد داشت وَلَیسَ لَهُ مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءُ ۚ أُولَٰئِک فِی ضَلَالٍ مُبِینٍ غیر از خدا کسی شایسته ولایت نیست و شیطان و طاغوت نمی‌تواند ولایت انسان‌ها را بر عهده بگیرد، هر کسی و هر چیزی غیر از خدا شایستگی ولایت بر انسان‌ها را نخواهد داشت. (۳۲)

این مفسر قرآن تصریح کرد: همان حقایقی را که ۲ آیه اول سوره جن به صورت فشرده مطرح کرده بود در این چهار آیه به صورت مبسوط بیان شده است و سنخیت کاملی بین این دو گروه از آیات وجود دارد که به فهم بهتر آیات سوره جن کمک می‌کنند.

وی در خصوص شأن و سبب نزول این آیات بیان کرد: از نظر بسیاری از مفسران تفاوتی بین شأن نزول و سبب نزول وجود ندارد اما برخی تفاوت قائلند و معتقدند شأن نزول اعم از سبب نزول است و هر مطلبی که در خصوص آیات از پیامبر مکرم اسلام (ص) و ائمه‌اطهار (ع) بیان شده باشد همه در شأن نزول جای می‌گیرد.

آیت‌الله عابدینی اظهار کرد: مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان عربی جلد ۱۸ صفحه ۲۱۹ نقل کرده‌اند که نبی‌ مکرم اسلام (ص) به سمت بازار از مکه خارج شد، در حالیکه زید بن حارثه هم همراه ایشان بوده و حضرت مردم را به اسلام دعوت می‌کرد و کسی به او پاسخ نمی‌داد و حتی یک نفر با حضرت همراه نشد، سپس ایشان به مکه بازگشتند که در مسیر، در وادی اجنه نیمه شب بود که حضرت شروع به قرائت قرآن کردند و گروهی از جنیان در آن مسیر قرائت پیامبر را شنیده و در جای خود ایستادند، به هم می‌گفتند ساکت باشید و خوب گوش کنید، وقتی قرائت حضرت تمام شد، جنیان که حامل حرف مهمی بودند به سمت قوم خود رفتند.

وی تصریح کرد: مانند آیات بیستم در سوره یس و سوره قصص، کسی به سبب خبر مهمی که دارد شتابان به سمت قوم خود می‌آید، وقتی به قوم خود رسیدند به صراحت گفتند «پیامبر را تبعیت کنید» تمام شهدای ما مصداق این آیه هستند، که ای قوم پیامبر خود را تبعیت کنید، از امام امت اطاعت کنید و علاو ۶ بر درک حقانیت دین برای مردم هم هشدار دهنده بودند.

نتایج درک آیات قرآن در جامعه

این مفسر قرآن خاطرنشان کرد: هر مؤمنی که آیات قرآن را درک می‌کند باید برای دیگران هشداردهنده باشد و اطرافیان خود را به هدایت رهنمون شود، و این هدایتگری در وادی ولایت، توحید، خانواده، فرزندان، نوع تعامل با کفار و مشرکین و یهود، در حمایت از مستضعفان و موضوعات سیاسی و اخلاقی صدق می‌کند؛ ما هم باید همانند جنیان در برابر حقایق متاثر و بی‌قرار شده و در برابر هم‌نوعان خود احساس تکلیف کنیم.

وی گفت: جنیان همین‌که چیزی را یادگرفتند منذر و مبلغ شدند تا به دیگران هم بیاموزند. ابوذر غفاری هر آیه‌ای را که می‌آموخت به محل تجمع کفار و مشرکین می‌رفت و آیه را برای آنها می‌خواند و مورد ضرب و شتم هم قرار می‌گرفت اما از این مسیر هدایتگری خود دست بردار نبود. این شان نزول و سبب نزولی است که مرحوم علامه طباطبایی در کتاب خود به آن اشاره کرده است.

نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در ادامه به بیان شأن‌ نزول این ۲ آیه در تفسیر نورالثقلینِ عبدعلی‌ابن جمعه هویزی پرداخت و خاطرنشان کرد: این تفسیری روایی است و بیان و توضیح مطالب آیات در آن وجود ندارد و بسیار مورد توجه علامه مجلسی بوده و در بحارالانوار از این تفسیر بهره‌برده است، حدیث آمده که ابن‌عباس بیان می‌کند که پیامبر مکرم اسلام (ص) این آیات را ویژه جنیان قرائت نکرده و حتی حضرت آنها را ندیده است و مشغول کار خود بوده، و جنیان در مسیر حرکت خود این آیات را شنیدند، و در آیه اول خدا به پیامبر می‌فرماید که به مردم بگو، و حضرت از خداوند نقل قول می‌کند، بگو این ماجرای جنیان را خدا به من خبر داده است و من خودم نه چیزی دیده و نه چیزی شنیده‌ام.

ایمان جنیان به پیامبر(ص)

وی خاطرنشان کرد: جنیان همواره از اخبار آسمان‌ها مطلع بودند، اما مدتی بود که بی‌خبر مانده بودند و هر یک مامور می‌شوند در زمین پخش شوند و علت و عامل ناآگاهی خود را متوجه شوند که عده‌ای از آنها در راه خود صوت قرآن پیامبر را شنیدند و میخکوب شدند و متوجه شدند که با آغاز رسالت رسول خدا (ص) آگاهی آن‌ها از اخبار محدود شده و دیگر به راحتی از هر طریقی نمی‌توانند از اخبار ماورایی مطلع شوند پس با آیاتی که شنیدند به پیامبر ایمان آورده و بر روی ایمان خود پافشاری کردند.

آیت‌الله عابدینی با بیان این سوال که یَهْدِی إِلَی الرُّشْدِ یعنی چه؟ به ادامه تفسیر آیه دوم سوره جن پرداخت و گفت: در بیان جنیان، این کلمات (آیات قرآن) آنقدر دلنشین، زیبا، جذاب و اثرگذار بود که هر کس به آن عمل کند ماجور خواهد بود و هر کس که دست تمسک به سوی خدا دراز کند و در وادی عصمت، پاکی و دوری از لغزش و اشتباه قدم بردارد به وسیله آیات قرآن به صراط مستقیم هدایت خواهد شد.

وی در ادامه به تفسیر دیگری اشاره کرد و گفت: در تفسیر عرفانی از اهل سنت آماده که در بین جنیان هم اولیاءالله هستند که روح ملکوتی و اجرام لطیف دارند، در مسائل معرفتی با مومنین برادرند، مطیع خدا و رسولش هستند و اولیاء خدا را هم دوست دارند، پایبند به سنت رسول‌خدا (ص) هستند و قرآن را گوش می‌کنند و معنای آن را می‌فهمند، محضر پیامبر را درک کرده و از بیان ایشان کلام‌الله را شنیده‌اند و با اعتقاد در پیشگاه وی خضوع و خشوع داشتند و کفر نورزیدند.

جنیان عامل به آیات قرآن شدند

این مفسر قرآن خاطرنشان کرد: جنیان از برکات قرآن متعجب شدند، وقتی قرآن را شنیدند احساس کردند در وجودشان روحانیتی پدید آمد و حال خوشی به آنان دست داد، و در عمق جان خود نورانیت را حس کردند، جنیان در پذیرش فرامین خدا ظرفیت بالایی داشتند و به نیکی امر پذیر بودند و به زیبایی عمل می‌کردند، ما هم باید پس از تلاوت و درک قرآن به این مقام برسیم که از برکات آیات متعجب شویم.

وی در بیان برکت گفت: برکت همین رشدی است که در وجود ما رقم می‌خورد، این کتاب ما را به معدن خودش هدایت می‌کند، یعنی جایی‌که خداوند در آیه اول سوره فرقان فرمود اگر شما برکت قرآن را درک کنید شما را به خداوند که معدن برکت است رهنمون می‌شود. آیه به آیهٔ قرآن نردبانی برای رسیدن به خداست، و انس گرفتن با آیات قرآن ما را مترقّی می‌کند.

نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در پایان ششمین جلسه تفسیر قرآن تأکید کرد: آیه ۱۹ سوره مبارکه رعد هم در سنخیت با ۲ آیه ابتدایی سوره جن قرار دارد، خداوند متعال یک سوال می‌کند؟ آیا کسی که می‌داند سخنان و آیاتی که پیامبر تلاوت می‌کند حق است، و به حقانیت آن شهادت می‌دهد با افراد کوردلی که آیات قرآن و حقانیت رسول‌ خدا(ص) را درک نمی‌کنند برابر است؟ جز این نیست که اولوالالباب این حقیقت را درک می‌کنند.