آیت‌الله فاطمی‌نیا و آیت‌الله ناصری؛ دو استاد اخلاقی که جایشان خالیست

به گزارش ایکنا، در سال 1401 شاهد درگذشت چهره‌های برجسته حوزوی و دانشگاهی بسیاری بودیم که در حوزه اسلام‌پژوهی و دین‌شناسی صاحب آثار و نظریات تاثیرگذاری بودند و خلأ برخی از آنها جبران ناپذیر است.

در آستانه ماه رمضان جای خالی‌ افرادی مانند استاد فاطمی‌نیا با آن سخنرانی‌های دقیق و کاربردی و آیت‌الله ناصری با آن روح لطیف و بیان ظریف، محسوس است. اما علاوه بر این دو، اندیشمندان دیگری نیز دار فانی را وداع گفتند که باید از ایشان یاد کنیم؛ مانند دکتر احمد مهدوی دامغانی.

استاد فاطمی‌نیا

آیت‌الله عبدالله فاطمی‌نیا (متولد ۱۳۲۵ در تبریز) خطیب، استاد اخلاق، صاحب‌نظر در زمینه تاریخ اسلامی و کتاب‌شناس که چهره محبوب و شناخته‌شده‌ای برای مخاطبان از طریق سخنرانی در منابر و برنامه‌های صداوسیما بود.

سیدعبدالله فاطمی‌نیا تحصیل علوم دینی را نزد پدرش آغاز کرد و سپس نزدیک به ۳۰ سال نزد آیت‌الله مصطفوی تبریزی، از شاگردان آیت‌الله سید علی قاضی، به تربیت اخلاقی و عرفان عملی پرداخت. به همین دلیل او را در عرفان با واسطه شاگرد آیت‌الله سیدعلی قاضی شمرده‌اند. وی همچنین شاگرد علامه طباطبایی، سید محمدحسن الهی طباطبایی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله سیدرضا بهاءالدینی و برخی دیگر از عالمان و عارفان شیعه بوده است.

فاطمی‌نیا اثری با عنوان «فرجام عشق» نگاشت که شرح غزلی معروف از امام خمینی(ره) است. آثار چندی نیز بر اساس سخنان او گردآوری و منتشر شده است.

فاطمی‌نیا طب اسلامی را همان طب سنتی و رساله ذهبیه منسوب به امام رضا(ع) را ساختگی و بی‌اعتبار می‌دانست. از نظر او هیچ‌یک از کتاب‌های تعبیر خواب معتبر نیستند. به باور او، دانش فلسفه اگر ابزاری برای فهم دین باشد خوب است؛ ولی اگر مخالف با قرآن و حدیث باشد، باید کنار گذاشته شود.

آیت‌الله ناصری

آیت‌الله محمدعلی ناصری دولت‌آبادی، در سال ۱۳۰۹ در اصفهان چشم به جهان گشود. او تحصیلات خود را ابتدا در دولت‌آباد آغاز کرد و سپس در حوزه علمیه اصفهان ادامه داد. در چهارده سالگی با مهاجرت پدرش به نجف اشرف راهی نجف شد. بعد از سه سال، پس از برگشت پدر به ایران، او همچنان به ادامه تحصیل در نجف پرداخت و وارد مدرسه صدر شد.

آیت‌الله ناصری از محضر علمایی چون آیات محمد کوفی، سیدمحمد کشمیری، شیخ عباس قوچانی، سیدهاشم حداد، سیدجمال‌الدین گلپایگانی به همراه شخصیت‌های عرفانی و اخلاقی چون علامه طباطبایی، محمداسماعیل دولابی بهره برد.

دکتر ناصر تکمیل همایون

ناصر تکمیل‌همایون متولد ۱۳۱۵ در قزوین بود. او دوره کارشناسی فلسفه و علوم تربیتی و کارشناسی‌ارشد علوم اجتماعی را در دانشگاه تهران گذراند و دوره دکترای تاریخ و دکترای جامعه‌شناسی را در دانشگاه پاریس به پایان برد.

از جمله آثار او می‌توان به «تاریخ ایران در یک نگاه»،‌ «آموزش و پرورش در ایران»، «آبسکون یا، جزیره آشوراده»، «سلطانیه»، «دانشگاه گندی‌شاپور»، «تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران: از آغاز تا دارالخلافه ناصری» «مشروطه‌خواهی ایرانیان (مجموعه مقالات)» و «جاده ابریشم» اشاره کرد.

از این جامعه‌شناس و تاریخ‌نگار اخیراً اثری با عنوان «مصدق در دوره قاجار» منتشر شد. تکمیل‌همایون اثرِ دیگری به نام «ایران جان» از (انتشارات نگارستان اندیشه) را در آستانه رونمایی داشت. این اثر با مضمون «هویت ملی» به نگارش درآمد.

آیت‌الله روحانی

سید محمدصادق حسینی روحانی از مراجع تقلید شیعه و استاد درس خارج فقه و اصول در قم بود. مجموعه ۴۱ جلدی فقه الصادق به‌عنوان دایرة‌المعارفی از مباحث فقهی شیعه از آثار اوست. آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و آیت‌الله محمدحسین غروی اصفهانی از استادان او بوده‌اند.

روحانی، تدریس درس خارج فقه و اصول را در سال ۱۳۳۰ آغاز کرد. مرجعیت او پس از درگذشت سید حسین بروجردی رسمی شد و رساله عملیه وی در سال ۱۳۴۰ منتشر شد. نظرات سید محمدصادق روحانی در مواردی همچون تقلید از میت، اجازه پدر دختر در ازدواج و قمه‌زنی، با دیدگاه مشهور فقیهان شیعه تفاوت دارد.

روحانی در دهه ۱۳۴۰، مواضع و بیانیه‌هایی علیه حکومت پهلوی در قضایایی مانند؛ تصویب لایحه کاپیتولاسیون و حمله نظامیان پهلوی به مدرسه فیضیه داشت و قبل از انقلاب اسلامی ایران به فعالان انقلابی کمک می‌کرد.

آیت‌الله محمدی ری‌شهری

آيت اللّه‌ محمد محمدى رى‌شهرى در آبان ۱۳۲۵ در شهر رى به دنیا آمد. وى پس از پايان تحصيلات ابتدايى، درسال ۱۳۳۹ وارد حوزه علميه شهر رى (مدرسه برهان) شد و در سال ۱۳۴۰، براى ادامه تحصيل به قم رفت و تا پيروزى انقلاب اسلامى در سال ۱۳۵۷ ـ بجز مدت كوتاهى كه به دلايل سياسى به حوزه ‌هاى علميه مشهد و نجف مهاجرت كرد ـ به گذراندن مدارج تحصيلى و تدريس در حوزه علميه قم اشتغال داشت.

وى سطوح عالى حوزه را نزد اساتيد بزرگى همچون آيات عظام على مشكينى، محمد فاضل لنكرانى و سيد محمدباقر طباطبايى سلطانى تلمذ کرد. همچنين درس خارج اصول را از محضر آيات عظام شيخ محمدعلى اراكى و شيخ حسين وحيد خراسانى استفاده كرد و درس خارج فقه را از محضر آيات عظام على مشكينى، شيخ جواد تبريزى، سيد محمدرضا گلپايگانى و شيخ مرتضى حائرى بهره برد.

وى پس از سالها حضور در دروس خارج فقه و اصول، به درجه اجتهاد نائل آمد و اجتهاد وى از سوى برخى اساتيد برجسته حوزه علميه قم گواهى شد كه پس از نصب ايشان در دوران حیات امام راحل و مقام معظم رهبرى به مناصبى كه شرط احراز آنها «اجتهاد» است، بارها تأييد شد. وى همچنين به دريافت اجازه روايت حديث از برخى علما و محدثان بزرگ جهان اسلام از جمله آيت‌اللّه‌ حاج ‌آقا رضا بهاء الدينى، توفيق يافت. از ديگر موفقيت‌هاى ايشان می‌توان به توفيق حفظ كل قرآن كريم اشاره كرد.

دکتر احمد مهدوی دامغانی

احمد مهدوی دامغانی ۱۳ شهریور ۱۳۰۵ در مشهد در خاندانی اهل دانش و متدین و با اصالت دامغانی دیده به جهان گشود. علوم متداول قدیم و جدید را در آن شهر فراگرفت و سپس در تهران اقامت گزید. در سال ۱۳۲۷ از دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران و در سال ۱۳۳۳ در رشته ادبیات فارسی از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران لیسانس گرفت. در سال ۱۳۴۲ از دانشگاه تهران درجه دکتری در زبان و ادبیات فارسی گرفت و موضوع رساله دکتری او تصحیح کتاب «کشف‌الحقایق» عزیزالدین نسفی به راهنمایی محمدتقی مدرس رضوی بود.

احمد مهدوی دامغانی از سال ۱۳۶۶ مقیم آمریکا شد و در دانشگاه هاروارد و دانشگاه پنسیلوانیا مشغول به تدریس در مقطع دکتری و پست دکتری بود. رشته‌های تدریس او در آمریکا شامل معارف اسلامی، ادبیات عرب، ادبیات فارسی، فقه، تفسیر و برخی علوم اسلامی بود.

از آثار مهدوی دامغانی به «از علی آموز اخلاص عمل»، «رساله درباره خضر»، «شاهدخت والا تبار شهربانو»، «در باغ روشنایی» «گزیده حدیقة الحقیقه»، «گزیده‌ای از شعر سعدی به زبان عربی»، «کشف الحقائق نسفی _ تحقیق و تحشیه»، «المَجدی فی أنساب الطّالبیّین» (تحقیق)، «نَسمةالسَّحر بذکر من تشیَّع و شعر» (تصحیح،تحقیق)، «دیوان خازن (عبداللّٰه بن احمد خازن)» (تصحیح و تحقیق) و «الوحشیات (ابوتمام)» (تصحیح) می‌توان اشاره کرد.

دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی

محمدجعفر جعفری لنگرودی فقیه، مجتهد، فیلسوف، ادیب، شاعر و حقوقدان ایرانی و صاحب تألیفات فراوانی در حقوق و ادبیات بود. جعفری لنگرودی در سال ۱۳۸۵ دانشنامه عمومی حقوق موسوم به الفارق را که توسط انتشارات گنج دانش منتشر شد، به اتمام رساند. الفارق نخستین و بزرگ‌ترین دانشنامه حقوقی به زبان فارسی است که بر اساس مبانی استدلالی و اجتهادات عمیق حقوقی تمام مذاهب شش‌گانه باطنی، شیعه اثنی عشری، مالکی، حنفی، حنبلی و شافعی و همچنین حقوق روم، یعنی نظام حقوقی فرانسه، را در فقه معاملات و عناوین و موضوعات مهم حقوقی مورد آنالیز و تحقیق قرار داده‌است.

وی مدتی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران و هم چنین مدیر گروه حقوق خصوصی آنجا بود که لقب ذو الریاستین را به او داده بودند. جعفری لنگرودی یکی از اعضای هیئت شش نفره تدوین پیش‌نویس قانون اساسی بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود.

دکتر سیدجواد طباطبایی

سیدجواد طباطبایی، نویسنده و پژوهشگر فلسفه و علوم سیاسی و استاد اسبق دانشگاه تهران بود که نشان نخل آکادمیک دولت فرانسه و مدال نقره تحقیقات سیاسی دانشگاه کمبریج را در کارنامه داشت. وی علاوه بر تدریس در دانشگاه تهران، مدیریت گروه فلسفه مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی را نیز برعهده داشت.

«مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی»، «حکومت قانون: مبانی نظریه مشروطه‌خواهی»، «ابن‌خلدون و علوم اجتماعی»، «خواجه نظام الملک» و «تاریخ اندیشه سیاسی جدید در اروپا از نوزایش تا انقلاب فرانسه» از مهمترین آثار او به شمار می‌روند.

استاد سید عبدالله انوار

سیدعبدالله انوار متولد ۱۸ مرداد ۱۳۰۳ در تهران و پدرش سیدیعقوب انوار شیرازی از علما و مجتهدان و فعالان مشروطه خواه و نماینده مجلس بود و در حوزه علمیه نیز تدریس می‌کرد.

وی از پیشکسوتان معاصر نسخه‌شناسی در ایران و ریاضی‌دان، منطقدان، موسیقی‌دان، تاریخ‌دان، فلسفه‌پژوه، تهران‌شناس، حقوقدان، نسخه‌پژوه، نسخه‌شناس، ادیب، فهرست‌نویس، متخصص متون کهن و در یک‌ کلام جامع معقول و منقول ایرانی بود.

زنده‌یاد انوار مسلط به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه و بیش از ۲۰ سال رئیس بخش نسخ خطی کتابخانه ملی ایران بود. وی در طول دوران کاری خود حدود ۱۰ جلد فهرست نسخه‌های خطی به فارسی و عربی را تدوین کرد. انوار یکی از حروف (مجلدات) لغت‌نامه دهخدا را نیز تدوین کرده‌ است.