پایه‌های نوآوری در مداحی با اتکا بر سنت مستحکم می‌شود

حسین هوشیار، ذاکر و مداح اهل‌‍‌بیت(ع) در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری درباره اهمیت روضه‌خوانی و مداحی اظهار کرد: اینکه مداحی برای اغنای مخاطب است یا تخلیه هیجانات، بستگی به مداحی که جلسه در اختیارش قرار گرفته متفاوت است؛ هر چقدر مداح از علم و معرفت بالایی برخوردار باشد، بالطبع جلسه را به سمت تغذیه بیش‌تر مخاطب سوق خواهد داد و هر چقدر معارف اهل بیت(ع) و مفهوم والای امامت و رابطه میان امام و مأموم را مداح درک کند، جلسه‌اش پرمغز و پرمحتواتر است.

وی ادامه داد: منظورم این نیست که با تخلیه احساسات مخالف باشم؛ تخلیه اگر به معنای تزکیه باشد بسیار خوب است، اما جلسه را محدود کنیم به اینکه مخاطب صرفاً احساس سبکی و آرامش کند و بعد از جلسه خارج شود این کافی نیست، بلکه مخاطب بعد از اشک ریختن باید احساس سبکی و تخلیه هیجانات کند ولی باید بعد از آن به معرفی معارف اهل بیت(ع) پرداخت. هر چقدر مداح با این معارف آشنایی خوبی داشته باشد، در سبک و شیوه مداحی‌اش تأثیرگذار خواهد بود.

هوشیار بیان کرد: حتماً دقت کرده‌اید که طیف مستمعان هر مداح با هم متفاوت است که این نشان‌دهنده نگاه هوشمندانه مستمعان در انتخاب مداحان و شرکت در جلسات آنان است.

گنجینه بزرگ موسیقایی سنتی در تعزیه 

این مداح اهل بیت(ع) با اشاره به قابل درمان بودن تغییر ذائقه مردم که به سمت شنیدن مداحی‌های آمیخته به سبک پاپ جلو رفته است، گفت: تغییر ذائقه‌ها قابل برگشت است هرچند ذائقه‌ها آرام آرام تغییر پیدا می‌کند، اما باید به‌تدریج هم اصلاح شوند.

وی تأکید کرد: معتقدم ما دارای یک گنجینه بزرگ موسیقایی از موسیقی سنتی اصیل هستیم. میراث موسیقی سنتی در تعزیه به‌قدری الهام‌بخش است که بر خواننده‌های موسیقی‌های سنتی اثرگذار بوده است.

هوشیار افزود: نام برخی از گوشه‌ها از تعزیه گرفته شده است و این نشان‌دهنده تأثیر مستقیم موسیقی آیینی و عزاداری بر موسیقی سنتی است. دست ما از بابت تغییر ذائقه‌ها و سوق دادن به سنت‌ها و اصالت‎‌هایمان خالی نیست، البته معنای این جمله این نیست که با نوآوری مخالفم؛ هرکسی که در زمینه سبک‌سازی، شیوه نوحه‌خوانی و شورخوانی فعالیت می‌کند نوآوری‌اش را باید با تکیه بر سنت انجام دهد.

ذاکر و پژوهشگر حوزه هیئت تأکید کرد: نوآوری پایه‌هایش باید با سنت مستحکم شود و ما در این زمینه نوحه‌های دلنشین کم نداریم که برگرفته از موسیقی‌های سنتی است و همچنین مخاطب احساس نوآوری در اثر می‌کند و این نوآوری بسیار هوشمندانه است.

غفلت از آموزش در حوزه ستایشگری 

این مداح اهل بیت(ع) با بیان اینکه حوزه مداحی ترکیبی از علم و هنر است، گفت: امیدوارم به‌زودی شاهد تأسیس دانش‌سرا‌ها یا دانشگاه‌هایی در رشته ستایشگری ذیل رشته معارف اسلامی باشیم.

وی ادامه داد: شما ببینید احمد واعظی در زمینه اهمیت والای مدح و ستایش در سال‌های خیلی دور مثال زیبایی دارد؛ زمانی قیچی سلمانی آرایشگری را به دست کسی می‌دهند که شاگردی کند و بعد مو‌های مشتریان را کوتاه کند. حال در امر ستایشگری، افرادی هستند که به صرف داشتن صدای خوش به خود اجازه می‌دهند میکروفون به دست گیرند.

هوشیار در تکمیل صحبت‌هایش گلایه کرد و افزود: ای کاش اهمیت بهتری برای این حوزه قائل بودیم، زیرا مداحی با قلوب و اذهان سر و کار دارد؛ لذا در این عرصه جای آموزش بسیار خالی است و هنوز ضرورت آموزش مداحان نوجوان و جوان را در گذراندن دوره‌هایی برای پیدا کردن صلاحیت خواندن بر روی منبر سیدالشهدا(ع) نتوانستیم ایجاد کنیم.

وی با بیان راهکاری درباره این موضوع تصریح کرد: جدی گرفتن آموزش، اصلی‌ترین راهکار در عرصه ستایشگری است و حضور دستگاه‌های مختلف برای تعیین صلاحیت علمی، فنی و اخلاقی در مداحان ضرورت دارد. بنده نگران ۲۰ سال آینده هستم و برای اینکه بتوانیم ماهیت هیئت و ستایشگری را حفظ کنیم و نگذاریم در دام استحاله قرار گیرد، لازم است در عرصه آموزش ورود جدی داشته باشیم.

هوشیار با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری که فرمودند «مداحی میراث ما است، میراث شیعه است»، اظهار کرد: وقتی صحبت از میراث به میان می‌آید منظور یک میراث بزرگ معنوی است. امروزه می‌بینید که اگر در گوشه‌ای از مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان آسیبی و خدشه‌ای وارد آید، کارشناسان میراث فرهنگی دور هم جمع می‌شوند تا برای این مشکل تصمیم‌گیری کنند و اصالت بنا حفظ شود، این یک میراث کالبدی و فیزیکی است. 

وی تأکید کرد: ما یک میراث بزرگ معنوی تحت عنوان «عزاداری اصیل سیدالشهدا» داریم که برای حفظ آن بیش‌تر حساسیت قائل باشیم و این سنت‌های حسنه به‌جامانده از قدیم را باید حفظ کنیم تا بتوانیم در اختیار نسل‌های آینده قرار دهیم. این گفته مقام معظم رهبری ناظر بر میراث بزرگ شیعه در جهت حساسیت‌بخشی برای حفظ بیش‌تر سنن و آثار خود است.

این مداح اهل بیت(ع) نوآوری مداحانی را که در نوحه‌خوانی خود از سبک‌ها و قالب‌های موسیقی پاپ بهره می‌جویند بدون ایراد دانست و گفت: حتماً مداحان باید اطلاعات و علم خود را در خصوص موسیقی اصیل آیینی افزایش دهند و با تکیه بر این گنجینه عظیم، این نوآوری‌ها هویت پیدا می‌کند لذا بسیاری از نوحه‌ها به صرف داشتن یک ریتم به سبب عدم اتکا به سنت به فراموشی سپرده شدند.

نوآوری با تکیه بر سنت

وی تصریح کرد: نوا‌هایی که ریشه در حافظه تاریخی و عاطفی ما دارد و ملودی‌های امروزی از آنها گرفته می‌شود، دارای ماندگاری بیش‌تری هستند. برای نمونه حاج محمود کریمی در این زمینه با زیرکی در لابه‌لای نوحه‌های امروزی، نگاهی به نوحه‌های گذشته خود دارد.

این مدرس مداحی ادامه داد: استفاده هوشمندانه و به‌جای کریمی از دستگاه‌های موسیقی مانند دستگاه چهارگاه هنگام اعلام خبر ورود کاروان امام حسین(ع) به صحرای کربلا و تمام دودَمه‌هایی که در این دستگاه خوانده می‌شود، نشان از وقوع و دادن یک خبر است.

وی تأکید کرد: وقتی مداحی در استفاده از دستگاه‌ها آگاهی داشته باشد می‌تواند نوحه‌هایش را مفهومی بسازد و هر چقدر نوا‌های ما با فطرت و حافظه مستمعان که ریشه در سنت دارد گره بخورد، آثار ماندگارتر و فاخرتری خواهیم داشت.

هوشیار در بیان تفاوت بین بدعت و سنت در موضوع مداحی، تصریح کرد: سنت، میراث گذشتگان است که به دست ما رسیده، اما بدعت، نوآوریِ بدون ریشه است. امروز موسیقی‌هایی در مداحی وارد شده است که ریشه در گذشته ندارد و مداحان برای استودیویی کردن هیئات، پافشاری عجیبی دارند.

وی افزود: بنده با استودیوخوانی به‌طور کامل مخالف نیستم گرچه رغبتی در این زمینه ندارم و این شکل خواندن، خوانندگی است تا اینکه مداحی باشد. بعضی مداحان علاقه دارند همچون خواننده‌های پاپ، در زمینه مذهبی خوانندگی کنند و این از نظر بنده مورد ایراد نیست.

این مداح اهل بیت (ع) بیان کرد: اگر استودیوخوانی وارد عرصه هیئت شود بدعت است و تصاویری از این هیئات بازتاب پیدا می‌کند که باعث می‌شود شنوندگان انتظار پخش موسیقی در جلسه داشته باشند. قبلاً هم گفته بودم از این می‌ترسم که ماهیت هیئت دچار تغییر شود و هیئت‌های ما مکمل استودیو‌خوانی قرار گیرد و این بسیار خطرناک است.

هوشیار با بیان اینکه نقش تربیتی هیئت‌ها نباید تقلیل پیدا کند، گفت: مبادا هیئت و مخاطبان جلسات را در برابر رسانه قربانی و ذبح کینم.

وی به پدیده برگزاری برخی جلسات وهن‌آمیز عزاداری پرداخت و تصریح کرد: متأسفانه سبک‌های وهن‌آمیزی مانند اگزوزی‌خوانی، خشن‌خوانی، ادای کلمات نامفهوم که فضای هیئت را تبدیل به موسیقی راک می‌کند، پیاده‌کردن سبک‎های موسیقی شیطان‌پرستی، رقص‌نور‌هایی که در برخی جلسات دیده می‌شود و ایجاد تغییر در تنظیمات اکوی سیستم برای تولید صدای خشن برای این است که در مخاطب وهن ایجاد کنند و همه این‌کار‌ها رنگ و بوی معنویت و وقار را از آن جلسات سلب می‌کند.

محتوا فدای جذب مخاطب نشود

این مداح اهل بیت(ع) با اشاره به اهمیت جذب مخاطب در جلسه عزاداری حسینی توضیح داد: نباید نسبت به جذب مخاطب بی‌تفاوت باشیم. باتوجه به جذابیتی که فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان ایجاد می‌کند، باید سواد رسانه‌ای خود را ارتقا دهیم تا به ما در جذب مخاطب حداکثری کمک کند.

وی در ادامه گفت: نگاهم در این زمینه صفر و صدی نیست و یک نگاه بینابین دارم؛ باتوجه به مهم بودن موضوع جذب مخاطب در دنیای امروزی، ارائه محتوای غنی به شکل جذاب بسیار در این امر حائز اهمیت است. البته قیمت جذب را آن‌قدر نمی‎بینم که محتوا از بین برود. ما باید هنر جذب را بالا ببریم، اما نه به قیمت کم کردن محتوا.

هوشیار به ارائه مثالی در این خصوص پرداخت و بیان کرد: اگر شما دُر گران‌بهایی دارید و مشتری قادر به خرید آن نیست، آیا قدرت خرید مشتری را افزایش می‌دهید یا اینکه قیمت دُر را می‌شکنید؟ بالطبع با کاهش دادن قیمت، افزایش قدرت خرید ایجاد نمی‌کنید بلکه از همان بدو امر مشتری را توانمند برای خرید کالا می‌کنید حتی اگر آن را قسطی بفروشید.

وی تأکید کرد: در معرفی امام حسین(ع) نباید کم گذاشت و رابطه میان امام و مأموم را به رابطه عاشقانه صرف و مفهوم کربلا را به یک فراق و دلتنگی تقلیل داد بلکه این رابطه باید باعث رشد متعالی و تکلیف مأموم شود. 

هوشیار با بیان اینکه در وادی امام حسین(ع) و معارف هیئت کج‌فهمی بدتر از نفهمی است، تصریح کرد: اگر امام حسین(ع) را به‌طور ناقص معرفی کنیم به نظر کار سختی کردیم تا اینکه شخص اصلاً امام حسین(ع) را نشناسد. نباید به کج‌فهمی دامن بزنیم و گاهی اوقات دشمن سرسخت معارف، همین هیئتی‌ها هستند و سخت‌ترین موضع‌ها را دارند.

این مداح اهل بیت (ع) ادامه داد: در خصوص هیئت‌های سکولار، بزرگ‌ترین منتقد گاه خود هیئتی‌ها هستند و به تعریفی از امام حسین(ع) دست پیدا کرده‌اند که در مقایسه با کسی که امام را به‌طور کامل نمی‌شناسد، این افراد خطرناک‌ترند. می‌خواهند امام حسین(ع) تخفیف داده شده را دست مشتری و مخاطب دهند که این بسیار خطرآفرین است.

وی یادآور شد: امام حسینی که ارزان به‌دست آید، ارزان هم از دست می‌رود و مخاطبی که با زیبایی آهنگ جذب هیئت شود با آهنگ زیباتر خارج می‌شود، چون معرفتی وجود ندارد؛ لذا تغذیه مخاطب امری ضروری است.

رسانه‌زدگی؛ عامل پس‌رفت برخی هیئات

این مدرس مداحی در پاسخ به این پرسش که مداحان اهل‌بیت(ع) چگونه در این مسیر عاشقانه قدم گذارند و به مداحی و نوحه‌سرایی به چشم شغل و کسب و کار نگاه نکنند، تصریح کرد: مداح اهل‌بیت نباید برای خود در این مسیر جایگاهی قائل باشد و به تعبیر پدر شهید غلامعلی رجبی مداح واسطه‌ای بیش نیست برای اینکه دست مخاطب و عاشق اباعبدالله(ع) را در دست ارباب بی‌کفن بگذارد و خود را کنار کشد لذا قرار نیست کسی را معطل خودمان کنیم، با معرفت به این حقیقت خیلی از مشکلات درست خواهد شد.

وی تأکید کرد: وقتی مستمع یاد بگیرد که مداح برای دیده شدن کار نمی‌کند، این امر تربیتی در وی اثر خواهد گذاشت و آن کسی که باید ببیند شخص دیگری است.

هوشیار در پایان با اشاره به رسانه‌زدگی حاکم بر برخی هیئات، گفت: این رسانه‌زدگی که هیئات گریبان‌گیرش هستند و اصرار بر دیده شدن دارند، بر روی مستمع اثر سوء دارد و گویا مثل پازلی است که باید نقش ایفا کند و کل این چینش پازل برای تولید محتوای رسانه است؛ این پدیده واقعاً باعث تقلیل نقش هیئت است و نباید اجازه داد این اتفاق بیفتد. باید معرفت‌زایی کنیم و مداح به معرفت‌افزایی خودش فکر کند که در این عرصه اصراری برای دیده شدن نداشته باشد.