شباهت‌ها و تفاوت‌های عرفان خوان دلاکروز و عرفان اسلامی

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «بررسی انتقادی نظریه تهذیب در دستگاه عرفانی‌خوان دلاکروز» امروز چهارشنبه 18 آبان‌ماه از سوی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد. 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدرضا میریوسفی؛ مدرس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)  در این نشست سخنرانی کرد و گفت: سؤال این است که موضوع عرفانِ دنیای اسپانیولی‌زبان چرا برای ما در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اهمیت دارد؟ علت این است که با جهان اسپانیولی‌زبانی طرف هستیم که رهبر معظم انقلاب، نگاه ویژه‌ای به آن دارند و در جلسات متعددی فرمودند که آمریکای لاتین، عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران است. مقام معطم رهبری می‌فرمایند اگر یک خیمه در بیابان داشته باشیم طناب‌هایی آن را در زمین نگه می‌دارند و هرچه این طناب‌ها دورتر باشند این خیمه مستحکم‌تر است لذا خیمه انقلاب باید به آمریکایی لاتین برسد.

وی افزود: ما از ابتدای انقلاب اسلامی، دو رویکرد نسبت به آمریکایی لاتین داشتیم که یک رویکرد در مورد اسلامی‌سازی بود که افرادی سعی کردند جوامع کوچک اسلامی در آنجا به وجود بیاورند لذا تلاش‌های زیادی انجام دادند و خوشبختانه موفق هم بودند و الان در سراسر آمریکای لاتین شبکه‌سازی کرده‌ایم اما باید توجه داشت بالغ بر نود و پنج درصد مردم آمریکای لاتین مسیحی هستند در نتیجه رویکرد اسلامی‌سازی نمی‌تواند همه این جهان را تحت پوشش قرار دهد بنابراین ما رویکرد تعالملی در پیش گرفته‌ایم و می‌‌خواهیم با این رویکرد در آن منطقه کار کنیم. رویکرد تعاملی به دنبال اسلامی‌سازی نیست بلکه دنبال گفت‌وگو است چراکه ظرفیت‌های مشترکی در مسائل دینی، سیاسی و اقتصادی داریم و به اعتقاد ما یکی از زیرساخت‌های تعامل در آن منطقه، عرفان و معنویت‌گرایی است.

 

میریوسفی تصریح کرد: بنده چند بار به آن منطقه سفر کرده‌ام و در گفت‌وگوهایی که با اساتید دانشگاه و روحانیون کلیسا داشتم متوجه شدم که شدیدا به گفت‌وگوهای تطبیقی عرفانی علاقه‌مند هستند لذا امکان ندارد در یک دانشگاه یا کلیسا، نشستی عرفانی تطبیقی برگزار کنیم و مخاطب نداشته باشد بنابراین باید ظرفیت‌های آنجا را بشناسیم. الان در آمریکای لاتین سه نوع عرفان شامل عرفان پروتستان، عرفان کاتولیک و عرفان سرخپوستی  وجود دارد. خوان دلاکروز برای ما اهمیت زیادی دارد چون یک عارف مربوط به قرن شانزدهم در اسپانیا است. آمریکای لاتین هم توسط اسپانیا فتح شد و مسیحیتی که وارد منطقه شد و سیصد سال در آنجا حاکم بود مسیحیت اسپانیایی زبان یعنی مسیحیت کاتولیک بود.

مدرس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: خوان دلاکروز در همان زمانی که فتح آمریکای لاتین بود تأثیر زیادی بر فرقه‌های رهبانی داشت بنابراین وقتی فرقه‌های رهبانی وارد آن منطقه شدند در نتیجه عرفان خوان دلاکروز هم وارد آن منطقه شد و امروزه بعد از چند صد سال طرفداران زیادی در آن منطقه دارد. اساسا مهمترین عارفان اسپانیا در همان قرن شانزدهم بوده‌اند و اگر به خوان دلاکروز می‌پردازیم به خاطر این است که مهمترین عارف تأثیرگذار بر فاتحان آمریکای لاتین است لذا چون عرفان کاتولیکی آمریکای لاتین در امتداد خوان دلاکروز است بنابراین اگر ظرفیت‌های عرفانی خوان دلاکروز را بشناسیم در حقیقت ظرفیت‌های عرفانی آمریکای لاتین را شناخته‌ایم و اگر عرفان کاتولیکی آمریکای لاتین را به شکل بریده از عرفان اسپانیا بررسی کنیم به جای نمی‌رسیم.

 

وی تصریح کرد: اگر ما در مؤسسه امام خمینی(ره) که مرکز تولید علوم اسلامی و مرکزی برای گفت‌وگوی ادیان است فعالیت می‌کنیم باید به دنبال شناخت ظرفیت‌های تعاملی با سایر ادیان هم باشیم و یکی از راه‌های تحقق این هدف، شناخت ظرفیت‌های عرفانی است و باید دیپلماسی عرفانی را در کنار دیپلماسی دینی پیگیری کنیم. الان به سراغ ظرفیت عرفان کاتولیک رفته‌ایم و بعدا ظرفیت عرفان پروتستان و ... را هم بررسی می‌کنیم. نکته دیگر اینکه باید بین عارف و عرفان‌پژوه تفاوت قائل شویم چون عرفان‌پژوه، دنبال سیر و سلوک باطنی نیست بلکه دنبال بررسی تجربه عرفانی دیگران است.  

 

میریوسفی یادآور شد: باید توجه داشت خوان دلاکروز عرفان‌پژوه نیست و یکی از دلایل زنده بودن افکار عرفانی وی این است که وی مرد شهود و اهل عمل بوده و افکار وی در میان مردم آمریکای لاتین، ساری و جاری و مورد احترام است. جنس عرفان خوان دلاکروز باعث شد طلاب سخت‌کوشی تربیت شوند که همه سختی‌ها را به جان خریده و به جنگل‌های برزیل، ونزوئلا، کلمبیا و ... رفته و برای دین مسیحیت تبلیغ کنند تا جایی که یکی از آنها از مادرش خداحافظی کرده و می‌گوید من می‌روم و دیگر برنمی‌گردم و هفتاد سال به تبلیغ مسیحیت می‌پردازد و به منزل بازنمی‌گردد تا اینکه از دنیا می‌رود.

وی گفت: بخش اساسی عرفان دلاکروز؛ نظریه تهذیب وی است. نقش تهذیب در مراحل سیر و سلوک از نظر وی اهمیت زیادی دارد چون سیر و سلوک را شامل تهذیب، اشراق و اتحاد می‌داند بنابراین بدون تهذیب نمی‌توانیم به اشراق و اتحاد برسیم. دلاکروز در چند جا با حالت کنایه‌آمیز می‌گوید برخی دنبال عرفان هستند اما نمی‌خواهند راه تهذیب در پیش بگیرند در حالی‌که غیر از تهذیب راهی برای سیر و سلوک وجود ندارد. وی معتقد است که ما، صورت خدا و پسر وی هستیم و به خاطر گناه نخستین تبدیل به عبد خدا شدیم. 

میریوسفی تأکید کرد: از نظر وی ما هم طهارت فعالانه و هم منفعلانه داریم. تطهیر فعالانه بدین معنی است که خود سالک، باید وسط میدان بیاید و تلاش کند و خودش را از برخی نقص‌ها پاک کند پس بخشی از تهذیب همان بخشی است که سالک در آن نقش دارد اما بخش دیگری از طهارت، منفعلانه است که در اینجا، دلاکروز معتقد است سالک برای رسیدن به مقام اتحاد، باید مرحله دیگری از طهارت را طی کند که در اینجا سالک منفعل است یعنی خداوند طهارت را برای سالک محقق می‌کند ولی بین طهارت منفعلانه و فعالانه، یک رابطه طولی وجود دارد و اگر قدم اول را طی نکنیم لطف حق شامل حال ما نمی‌شود. این دیدگاه‌ها، قرابت بسیار زیادی با عرفان اسلامی دارد و چه بسا بتوانیم از همین طریق، کاری کنیم که آنها با عرفان اسلامی و جهان اسلام آشنا شوند.

حجت‌الاسلام والمسلمین داود حسن‌زاده؛ عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) نیز در این نشست گفت: اسلام از ابتدای شکل‌گیری در ارتباط با ادیان و مذاهب گوناگون بوده است. خود پیامبر(ص) متکفل این امر بوده و پس از آن نیز ائمه(ع) و صحابه چنین کاری را ادامه داده‌اند. معتقدیم ارتباط با سایر ادیان لازم است و باید ادبیات مناظره، مجادله و گفت‌وگو با ملل مختلف را بلد باشیم و بدانیم چگونه با آنها تعامل کنیم. 

 

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی افزود: راهی که آقای میریوسفی در پیش گرفته‌اند یک مسیر برای تعامل با سایر ادیان و از دشوارترین مسیرهای تعاملی یعنی ارتباط عرفانی است و امیدواریم در این مسیر موفق باشند. لازم به ذکر است که خوب بود تمام کلمات این مقاله، اسپانیولی نقل می‌شد نه انگلیسی چون موضوع درباره یک شخصیت اسپانیولی‌زبان است. 

 

حجت‌الاسلام حسن‌زاده گفت: نکته دیگر اینکه در مقاله به این جهت به خوان دلاکروز توجه کرده‌اید که وی یک عارف اسپانیایی تأثیرگذار در آمریکای لاتین است اما خوب بود توجه می‌‌کردید که قرن شانزدهم میلادی، دقیقا پس از مسیحی‌سازی آندلس و افتادن منطقه‌ای اسلامی به دست حکومت مسیحی است لذا چون هنوز جریان تصوف در آنجا باقی مانده است برخی این احتمال را داده‌اند که دلاکروز متأثر از عرفان اسلامی بوده است.