«پژوهش» راهبردهای قرآن را در علوم انسانی منعکس کند

محمدجواد نجفی، عضو هیئت علمی علوم قرآن و علوم احادیث دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا از قم به مناسبت هفته پژوهش، اظهار کرد: رشته قرآن و علوم احادیث بعد از پیروزی انقلاب در دانشگاه‌ها ایجاد شد و تا امروز جزو برجسته‌ترین رشته در فعالیت‌های پژوهشی کشور است و به فراخور ازدیاد نیاز‌های اجتماعی در این رشته، گرایش‌های مختلفی پیدا کرد و نا گفته نماند اگر بخواهیم به سمت جامعه قرآنی حرکت کنیم اقشار مختلف جامعه باید آگاهی دینی داشته باشند، ازین رو در مراکز پژوهشی، علمی و آموشی این رشته وظیفه آگاه کردن مردم به شیوه‌های گوناگون را دارد.

وی با اشاره به اینکه کوشش‌های زیادی در خصوص آگاهی عمومی مردم انجام شده است برای مثال مراکز گوناگون حفظ و یادگیری قرآن تاسیس شده است که توانسته جوانان زیادی را به حفظ قرآن جذب کند، گفت: پژوهش برای کشور کانون دگرگونی فرهنگی و اجتماعی است که اگر در چارچوب درستی ارائه نشوند، گستره شمول آن کم‌تر خواهد بود، یکی از ضرورت‌های این چارچوب، دغدغه محور بودن پژوهش است یعنی کسانی که در راه پژوهش قرآنی گام برمی‌دارند باید دغدغه آگاه کردن مردم از دین را داشته باشند و صرفا جنبه تبلیغاتی آن را در نظر نگیرد و به ارتباط آن پژوهش با ذهن و قلب مردم توجه داشته باشد.

نجفی با اشاره به اینکه پژوهش‌های قرآنی باید متناسب با نیاز فکری باشد، و جنبه فرمایشی نداشته باشد، یعنی باید نیاز‌های فکری و دینی جامعه دسته‌بندی شود و با توجه به نیاز‌های کشور پژوهش انجام شود و هر پژوهش یک سوال مردم را جواب بدهد، گفت: نکته دیگر اینکه پژوهش‌ها دو دسته هستند یک دسته پژوهش‌های سنتی، که برای برآورده‌سازی بخشی از نیاز‌ها لازم هستند و دسته دیگر پژوهش‌های به‌روز می‌باشد که به سوالات مردم پاسخ می‌دهد و البته بدانید روش‌های سنتی پاسخگوی نیاز‌های امروز نیست.

پژوهش قرآنی برای رفع تکلیف نیست

این عضو هیئت علمی در ادامه با تشریح دیگر نکات پژوهشی، گفت: پژوهش‌های قرآنی ما گاهی عمق ندارند و فقط صرفا جنبه رفع تکلیف دارد، به عبارت دیگر پژوهش‌ها باید به پرسش‌های امروز و فردا پاسخ بدهد، روشی که استاد مطهری پیش گرفته بود نیز همین‌گونه بود او نه تنها می‌توانست به پرسش‌های امروز پاسخ دهد بلکه آماده پاسخگویی به پرسش‌هایی که ممکن است پیش بیاید را هم داشت.

وی با انتقاد از اینکه در کشور پژوهش‌ها صرفا جنبه فردی دارد، تصریح کرد: در کشور ما افراد تمایل دارند که پژوهش‌های فردی انجام دهند در صورتی که امروزه در دنیا، پژوهش‌های فردی دیگر کارگشا نیست، پس در نتیجه پژوهش‌ها باید به سمت گروهی شدن و سازمان یافتن در سطوح مختلف برود، برای مثال اگر پژوهش‌ها گروه محور شود، این گروه‌ها نهاد‌هایی تشکیل می‌دهند که می‌تواند پژوهش‌های مختلف متناسب با نیاز روز انجام دهد و به مراکز پژوهشی کشور عرضه کند. 

نجفی ادامه داد: رویکرد‌های پژوهشی علاوه بر سویه اخلاقی و علمی، سویه اجتماعی نیز باید داشته باشد بدان معنا که راهبرد‌هایی که قرآن در زمینه‌های اجتماعی دارد را در پژوهش منعکس کنیم تا به مردم نشان دهیم که قرآن صرفا جنبه فردی و ماورایی ندارد که برای روشن شدن این موضوع باید از علوم انسانی نیز کمک بگیریم، چرا که هم قرآن و هم علوم انسانی موضوع‌شان انسان است و این علوم می‌تواند مکمل و کمک‌کننده قرآن باشد، برای مثال جامعه‌شناس قطعا آیات اجتماعی قرآن را خوب می‌فهمد و می‌تواند در فهم آیات قرآن کمک شایانی کند.

چه افرادی به عرصه پژوهش‌های قرآنی ورود کنند

عضو هیئت علمی علوم قرآن و علوم احادیث دانشگاه قم در پاسخ به این سؤال که چه کسانی می‌توانند به عرصه پژوهش‌های قرآن ورود کنند، اظهار کرد: کسانی می‌توانند وارد حوزه پژوهش‌های قرآنی شوند که یک رویکرد اجتماعی داشته باشند و از طرفی رویکرد کنشگری اجتماعی هم در آن‌ها زنده باشد، این افراد می‌توانند در زمینه پژوهش موفق شوند، بنابراین کسی که فقط مباحث نظری را مطالعه می‌کند، ولی هیچ نقشی در جامعه ندارد نمی‌تواند پژوهشگر موفقی شود.

وی بیان کرد: در حال حاضر درست است که ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که نوای آیات آسمانی را در جای جای شهر می‌توانیم بشنویم، اما از لحاظ اخلاقی دچار کاستی‌هایی هستیم که قرآن کریم برای ما رهنمود‌هایی تعیین کرده است و کسانی که دارای دغدغه اخلاق محور کردن جامعه را دارند می‌توانند در این راستا گام بردارند و اگر از قرآن صرفا انتظار این را داشته باشیم که یک سیستم اقتصادی و سیاسی برای ما به وجود آورد و روابط اخلاقی متناسب با بنیان‌های فکری اسلامی را انتظار نداشته باشیم قطعا راهگشای نیاز‌های جامعه نخواهد بود، به عبارت دیگر جامعه‌ای که از اخلاق دور شود نیازمند جنبش اخلاقی خواهد بود.

تصدی گری دولت در پژوهش؛ فرمایشی شدن پژوهش‌ها

نجفی با اشاره به نقشی که حاکمیت می‌تواند در حوزه پژوهش ایفا کند، گفت: با توجه به سرمایه بزرگی که حاکمیت دارد، می‌تواند از استعداد‌ها و پژوهشگران پشتیبانی کند، ولی لازم نیست که خود مستقیما وارد حوزه پژوهش بشود چرا که ممکن است با تصدی‌گری دولت در پژوهش وارد فاز فرمایشی شدن پژوهش‌ها بشویم که راهگشا نخواهد بود، پس حاکمیت صرفا باید کمک‌های مادی و معنوی داشته باشد و با سازماندهی و تشکیل نهاد‌های مربوط بتواند استعداد‌های پژوهشی را پشتیبانی کند.

وی در پایان گفت: درست است که در زمینه حفظ و قرائت قرآنی کار‌های مثبتی انجام گرفته است، اما در زمینه پژوهش قرآنی به دلیل کمبود اختصاص بودجه، ضعف‌های فراوانی وجود دارد، به جای توجه به ظواهر و ساختمان‌سازی‌های گسترده در خصوص پژوهش‌های قرآنی لازم است که به پژوهش توجه شود و بودجه بیشتری به آن اختصاص داده شود، اما تنها بودجه کافی نیست بلکه باید تسهیلات و زمینه‌هایی را حاکمیت فراهم کند برای مثال کرسی‌ها و کانون‌های پژوهش جهانی را با کانون‌های داخلی ارتباط دهد تا دستاورد‌های کشور در جهان دیده شود و مردم جهان با پژوهش‌های قرآنی آشنا شوند.

گفت‌وگو از مصطفی اعتباری