ابعاد درونی و ذهنی دینداری در نسل جدید بیشتر شده است

به گزارش ایکنا، فاطمه وجدانی؛ دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه شهید بهشتی، 11 دی ماه در نشست علمی «شکل‌های جدید دین‌داری بین نوجوانان و جوانان ایرانی (چالش‌ها و پیشنهادهای راهبردی در تربیت دینی)» با بیان اینکه سؤال مهمی که ذهن همه را درگیر کرده این است که آیا دینداری نسل جدید نسبت به نسل قبل کمتر شده است، گفت: بنده با اینکه این موضوع را مهم می‌دانم ولی در این بحث آن را مدنظر ندارم زیرا شاید نتوانیم بگوییم که دینداری نسل جدید بیشتر شده یا کمتر. بحث بنده روی تفاوت و تغییرات در نحوه دینداری است و اینکه برای تربیت مؤثرتر چه باید کرد.

وی با بیان اینکه مطلوب ما تربیت دینی جامع، کامل و مؤثر است، افزود: یکی از واقعیاتی که باید قبول کنیم تغییراتی است که در دینداری نسل جوان می‌توان دید. بنده براساس پژوهش‌های معتبر میدانی و تجربه زیسته مطالبی را عرض می‌کنم؛ اول اینکه گفته شده است ابعاد درونی و ذهنی دینداری در نسل جدید بیشتر شده است؛ مقولاتی مانند توکل بر خدا ولی جنبه احکام و شریعت و مناسک کمرنگ‌تر است. از طرف دیگر از شریعت هم مسائل مرتبط با زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی، موضوعاتی که جذابیت بیشتر و حاشیه سرگرم‌کننده و حتی کارناوالی دارند مانند مراسم عمومی مانند پیاده‌روی اربعین و مراسم عزاداری محرم و ... بیشتر از بخش‌های دیگر مناسک مورد توجه بوده است.

وجدانی با بیان اینکه از طرف دیگر پرداختن به مناسکی مانند نماز جمعه، عبادات جمعی و .. مورد کم توجهی است، اظهار کرد: همچنین شاهد دین‌ورزی بی‌شکل، تنوع‌گرا و سیال، خصوصی، سلیقه‌ای، اختیاری و غیرالزام‌آور، قلبی، عرفانی، باطنی و اخلاق‌محور هستیم. مسئله دیگر هم دینداری تکه‌تکه و چندپاره است، مثلا همزمان شب احیاء از شب تا صبح عبادت می‌کنند ولی فردا صبح همان برنامه قبلی خود را دارند و احساس ناراحتی هم از این مسئله ندارند و هر قسمت از دین که به کارشان بیاید را رعایت می‌کنند.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه مراسم دینی غیررسمی و اینکه دولتی و حکومتی نباشد، مورد توجه بیشتر آنان است، تصریح کرد: مناسک غیررسمی را با شوق و ذوق بیشتری دنبال می‌کنند همچنین تعقل و خرد فردی بیشتری را در نسل جدید شاهدیم ولی تقید به رساله‌های عملیه و فتاوا کمرنگ شده است و از منظر آنان اندیشه دینی و احکام فقهی نیازمند بازنگری است.

تغییر در مدل احساس گناه

وجدانی افزود: بحث عمل‌گرایی و ایدئولوژی‌ستیزی هم سبب شده است تا دنبال معنویت بروند ولی آیا این معنویت کار آنان را راه می‌اندازد و عشق و شادی و آرامش به همراه دارد؟ لذا چنین تفکراتی گاهی سبب گرایش به یکسری عرفان‌های نوظهور در آنان شده است. همچنین کنارگذاشتن احساس گناه و جایگزینی آن با احساس شرم از خویشتن است یعنی لازم نیست من وقتی گناهی کردم در برابر یک مرجع بالاتر(خداوند و اولیای دینی) احساس شرم داشته باشم بلکه باید پاسخگوی وجدان خودم باشم. یعنی ارزرش‌ها را باید خودم بسازم و به آن پایبند باشم و اگر اینطور نباشد شرمنده وجدانم خواهد شد.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های دینداری در نسل جدید آن است که اگر چیزی به او تحمیل شود آن را هویت دروغین می‌پندارد و در برابر آن مقاومت می‌کند، تصریح کرد: نفی مرجعیت، اقتدار و سلطه‌گریزی از دیگر ویژگی‌هاست؛ خودم تصمیم می‌گیرم که هویتم را بسازم و حتی اگر دوست داشته باشم سراغ دین می‌روم و از آن کمک می‌گیرم و اگر مرجع دینی هم داشته باشیم اطاعت بی چون و چرا ندارم. بحث دیگر، نسبیت‌گرایی است یعنی خوب و بد نداریم بلکه تفاوت‌هاست که تنوع در سبک زندگی به خصوص دینداری ایجاد می‌کند. تعریف خانواده، مناسک و تفریحات و دینداری براساس این نگاه نسبی‌گرایانه تعریف می‌شود و در این صورت می‌گویند اساسا ما چرا باید افراد را به دو دسته دیندار و بی‌دین تقسیم کنیم بلکه تنوع زیادی این وسط وجود دارد و معنویت به تعداد افراد و راه‌های رسیدن به خدا هم به اندازه افراد وجود دارد. 

وی با بیان اینکه بردن دین به عرصه خصوصی و اینکه دینداری من ربطی به دیگری ندارد حتی اگر والدین و دولت و معلم و ... باشد از دیگر ویژگی‌های دینداری در نسل جدید است، گفت: ما از بیرون که نگاه کنیم احساس می‌کنیم نسلی بی‌خیال و سرخوش و خوشگذران هستند ولی آیا واقعا در درون آنان اینطور است؟

وی ادامه داد: بنده با جوانان زیادی صحبت کرده‌ام و حتی در یکی دو ماه اخیر تحقیقات میدانی جدی‌تری داشتم. به نظر بنده عدم ارضای درست نیازهای عاطفی، اضطراب دائمی از دست دادن، آشفتگی عاطفی، نیازهای جنسی به درستی ارضا نشده و محیط آشفته جنسی و فشار روانی و اجتماعی بسیار زیاد، اضطراب جذاب‌نبودن، تنوع نیازهای آن چه در جلوی چشمان من وجود دارد و فشار و اضطرابی که باید تلاش کنم تا خودکنترلی داشته باشم یا هرقدر هم داشته باشم باز تنوعات زیادتری وجود دارد، همگی از خصوصیاتی است که در سبک زندگی نسل جدید قابل مشاهده است.

برخی آسیب‌های فراروی جوانان

وی افزود: احساس تنهایی عمیق در عین وجود روابط زیاد اجتماعی، احساس پوچی و بی‌معنایی در زندگی و پرکردن اوقات با کافه‌گردی و مصرف‌گرایی شدید و ...هم از دیگر ویژگی‌ها است و جالب اینکه خودشان هم اعتراف دارند که کارهای موقتی مانند کافه‌گردی و گردش در فضای مجازی و دوست و رفیق بازی افراطی هم چاره کار نیست ولی باز دنبال آن می‌روند. بمباران اطلاعاتی شامل اطلاعات دقیق و دروغ، تمایل به استقلال و تبیعت‌ستیزی و در عین حال گرایش و تبعیت از سلبریتی‌ها برخلاف استقلال ادعایی آنان، تمایل به خاص‌بودگی از یکسو و از طرف دیگر وجود مشابهت زیاد با یکدیگر چون منابع تغذیه‌کننده آنان یکسان است، منابع ارزشی متضاد، اضطراب بی‌مسئلگی(که البته در بخش کمی از آنان وجود دارد) بی‌خانمانی ذهنی و دشواری‌های زندگی امروزین هم در تغییر نوع دینداری آنان مؤثر است.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به عواملی که باعث ایجاد مقاومت در آنان خواهد شد نمی‌گذارد تن به تربیت‌شدن بدهند، ادامه داد: جوانان مایل نیستند ابژه تربیتی باشند لذا می‌گویند شما چرا همه کارهایتان را رها کرده‌اید و روی تربیت ما تمرکز دارید و بگذارید به زندگی خودمان برسیم. اتفاقا می‌خواهند مورد توجه باشند و به آنان احترام گذاشته شود ولی نه اینکه تربیت را بر آنان القاء و تحمیل کنیم لذا چیزی که اجبار در آن است را نمی‌پذیرند. تنوع، هیجان، سرگرمی و انعطاف‌پذیری، فضای دوستانه و ارتباط غیر رسمی با گروه و فعالیت‌های عملی آنان را سر حال می‌آورد.

لزوم دقت بیشتر در تربیت

وی با بیان اینکه این تغییرات سبب شده است تا ظرافت ما در تربیت بیشتر شود و باید رعایت بیشتری در برخورد با آنان داشته باشیم، افزود: رویکرد ما در برخورد با آنان هم یا مستقیم و یا غیرمستقیم است و ما بیشتر از روش مستقیم استفاده می‌کنیم که درست نیست یعنی باید وارد یکسری فعالیت‌های دیگری شویم و در ضمن آن پیام تربیتی خود را منتقل کنیم که تاثیرات پایدارتر و ماندگارتری هم خواهد داشت.

وی با بیان ایکه این مسئله رویکرد مسقیم را نفی نمی‌کند ولی باید در کنار آن به روش غیرمستقیم هم بپردازیم، اظهار کرد: افزایش انتخاب‌گری متربی یعنی تا جای ممکن تنوع در ارائه مطالب و دوره‌های خود بدهد و بر سر شیوه تدریس توافق کند، منابع درسی مختلف و انتخابی در اختیار آنان قرار دهد؛ توافق در مورد شیوه ارزشیابی، فعالیت داوطلبانه اختیاری و افزایش انعطاف در برنامه درسی در موفقیت در تربیت مهم است ضمن اینکه ابتدا باید احساس نیاز در مخاطب ایجاد کنیم و بعد محتوای دینی و تربیتی خود را به او نشان دهیم.

وجدانی با بیان اینکه چیزی که بنده تجربه کردم این است که آنان را با تعارضات درونی خودشان درگیر کنیم، گفت: وقتی وارد گفت‌وگوی عمیق و دوطرفه با آنان شویم خودشان پی‌ می‌برند آن چیزی که مدنظر شان بوده است این مدل زندگی نیست گرچه ابتدا ممکن است از لذت‌بردن از مدل زندگی خودشان حرف بزنند. اگر تشنگی ایجاد شود و فرد به تعارض پی ببرد درصدد راه حل خواهد رفت.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه تلفیق عناصر لذت‌بخش با برنامه تربیتی هم مهم است، تصریح کرد: می‌توان در مواردی که ممکن است برنامه‌های لذتبخش را وارد برنامه تربیتی کنیم تا جذب شوند، فعالیت جمعی، هیجان‌انگیز و فعالیت در فضای باز، اردوی خارج از مدرسه و مؤسسه و ...؛ افزایش موقعیت‌های دیده شدن و کنشگری، تدریس مشارکتی، روش تدریس فعال، گفت‌وگوی جدی و سپردن فعالیت و اجرای برنامه‌ها و ... هم راه مناسبی برای تعامل بهتر با آنان و راهی برای تربیت مؤثرتر است.