کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» رونمایی شد

به گزارش ایکنا از اصفهان، آیین رونمايی از نسخه تجدید چاپ شده کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» روز گذشته، هفتم بهمن‌ماه با حضور خوشنویسان و اهالی هنر در مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل برگزار شد.

«خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» تألیف زنده‌یاد منوچهر قدسی است و نویسنده در آن به معرفی خوشنویسان اصفهانی از دوران پیش از اسلام تا عصر حاضر می‌پردازد. این کتاب برای اولین بار در سال 1378 در نشر گل‌ها به چاپ رسیده است.

امیرعلی قدسی، نویسنده و نوه زنده‌یاد منوچهر قدسی در ابتدای این نشست اظهار کرد: «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» اثری پژوهشی و از جمله‌ آثار پیشگام در این زمینه است که در کنار «اطلس خط» حبیب‌الله فضائلی به پژوهش درباره هنر خوشنویسی با محوریت کتیبه‌ها می‌پردازد.

وی با اشاره به ویژگی‌های این کتاب افزود: چند ویژگی این اثر را از آثار دیگر متمایز می‌کند؛ نخست اینکه «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» در قالب درسنامه تألیف شده و به همین دلیل، گزینه بسیار مناسبی برای استفاده در مراکز آموزشی و منبع مناسبی برای تدریس در رشته‌های تاریخ، خط و خوشنویسی است. با توجه به اینکه مؤلف این کتاب نیز خوشنویس بوده، با اقلام گوناگون خط به‌طور کامل آشنایی داشته است. او همچنين به‌دلیل برخورداری از درک تجسمی لازم، ارزش‌های صوری مرتبط با اجرا را ضمن داشتن شناخت کافی در این اثر بیان کرده است.

نوه زنده‌یاد منوچهر قدسی تسلط مؤلف بر زبان و ادبیات فارسی و عربی را از دیگر ویژگی‌های این کتاب دانست و بیان کرد: درست خوانده شدن کتیبه‌ها شاید امری بدیهی جلوه کند، اما در بسیاری از آثار پژوهشی شاهد آن هستیم که پژوهشگر نتوانسته آن کتیبه و خط را بخواند و از همین‌رو، ارزش محتوایی این کتاب دوچندان می‌شود. ویژگی دیگر این اثر آن است که مؤلف کتاب به‌واسطه رشد و نمو در خاندان هنری، توانسته با بسیاری از هنرمندانی که در این کتاب نام آنها ذکر شده است، محشور باشد.

وی یادآور شد: این کتاب از نظر تذکره‌ای متناسب با جایگاه مؤلف، منبعی قابل اعتنا برای شناخت احوال و آثار هنرمندان خوشنویس اصفهانی است و برخلاف شیو‌های معمول نویسندگان قدیم، از اغراق در آن پرهیز شده است که یکی از نکات مهم این کتاب به شمار می‌رود.

قدسی شاخص‌های این کتاب را در اعتبار متن، داشتن جنبه آموزشی و هنرمند بودن مؤلف خلاصه کرد و ادامه داد: بعضاً برخی پژوهشگران و منتقدین، آثار را با رویکرد جامعه‌شناسانه بررسی می‌کنند، اگر ما نیز با همین رویکرد به بررسی کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» بپردازیم، نخستین چیزی که مطرح می‌شود، اوضاع اجتماعی خالق این اثر است؛ زیرا خاستگاه اجتماعی عنصری مهم در تکمیل یک اثر هنری است. نیاکان منوچهر قدسی نیز جملگی اهل خط، خوشنویسی و فرهنگ بوده‌اند.

پیشینه هزار ساله پژوهش در خوشنویسی

در ادامه این نشست، علیرضا هاشمی‌نژاد، پژوهشگر و خوشنویس اظهار کرد: صحبت از خوشنویسان اصفهانی و جریان خوشنویسی در این شهر با توجه به ظرفیت این هنر در اصفهان، همیشه جذاب و شنیدنی است.

وی در خصوص آشنایی خود با مؤلف کتاب گفت: اولین آشنایی من با مرحوم قدسی به‌عنوان کسی که در حوزه خوشنویسی فعالیت می‌کرد، مربوط به سال‌های 1363 و 1364 است. ما از طريق کتاب «مرقع» با یکدیگر آشنا شدیم؛ کتابی لطیف و پربار که شامل چند زندگی‌نامه بود. این کتاب در دهه 60 منتشر شد. آن زمان تعداد اندکی کتاب در حوزه خوشنویسی وجود داشت.

این پژوهشگر و خوشنویس بیان کرد: بیشترین رساله‌ها درباره هنرهای سنتی در طول تاریخ در حوزه خوشنویسی نوشته شده و هیچ هنر دیگری به این اندازه مورد توجه نبوده است. نوشتن و پژوهش در خوشنویسی نیز بیش از 1200 سال قدمت دارد.

وی در خصوص آثار منوچهر قدسی افزود: آثار او، وجود پژوهشگری با نوعی آگاهی چندوجهی را نمایش می‌دهد. تحلیل زیبایی‌شناختی نیز در کتاب او مشهود است. زین‌العابدین اصفهانی و غلامعلی اصفهانی نیز دو خوشنویسی هستند که می‌توان عصاره خط نسخ ایرانی را در آثارشان مشاهده کرد.

این پژوهشگر و خوشنویس تأکید کرد: کتیبه‌شناسی از منظر متن‌شناسی به کتیبه‌ها نگاه می‌کند و سابقه آن به پیش از اسلام می‌رسد. پس از اسلام نیز هویت کتیبه به تحلیل زیبایی‌شناختی آنها برمی‌گردد. کتیبه‌ها علاوه بر جنبه تزئینی، به‌عنوان یکی از عناصر معماری جایگاه ویژه‌ای در تزئینات معماری دارند و جزو عناصر لاینفک آن به حساب می‌آیند. این کتاب نیز نقطه شروعی مهم در کتیبه‌شناسی است و هنوز هم با وجود آثار دیگری که در این حوزه منتشر شده، قابل اتکاست.

وی در پایان سخنان خود بیان کرد: امیدوارم کتاب «مرقع» از همین مؤلف نیز تجدید چاپ شود؛ زیرا به بسیاری از خوشنویسان جوان کمک می‌کند تا همراه نوعی نگرش با خوشنویسی آشنا شوند.

سپس خسرو احتشامی، شاعر و نویسنده نیز برای دقایقی به بیان خاطرات خود از آشنایی با منوچهر قدسی و همچنين خوانش شعری در تجلیل از وی پرداخت.

جایگاه استادانه منوچهر قدسی در هنر خوشنویسی

در ادامه علی فرزانه، استاد ارشد انجمن خوشنویسان اصفهان اظهار کرد: از آنجایی که من در حوزه خوشنویسی فعالیت دارم، از این منظر اثر استاد قدسی را بررسی می‌کنم. از سال 1362 با ایشان آشنا شدم و از همان روز، دغدغه‌ها و نگاه عالمانه قدسی را که از رمز و رازهای خط و خوشنویسی در اصفهان آگاه بود، مشاهده کردم.

وی یادآور شد: یکی از دغدغه‌های استاد قدسی این بود که چرا خوشنویسی معاصر ما از مکتب قدیم و خوشنویسی بزرگان دوره صفوی و قاجار به درستی بهره‌مند نشده است. کتاب «مرقع» درواقع حرکتی برای آشنايی انسان معاصر با مکاتب و شیوه‌های خوشنویسی قدیم و استادان سلف بود.

استاد ارشد انجمن خوشنویسان اصفهان با اشاره‌ به جایگاه مؤلف کتاب در هنر خوشنویسی توضیح داد: جایگاه منوچهر قدسی در خوشنویسی، جایگاهی استادانه است که شناخت کاملی را از هندسه اندامی کلمات در خط نستعلیق، ثلث، رقاع و شکسته دربر دارد. ایشان دریافته بود که تحقیق و مطالعه متأسفانه در بین خوشنویسان ما وجود ندارد و آنها فقط می‌نویسند. این مشکلی بود که استاد کاملاً آن را درک کرده بود.

وی بیان کرد: استاد منوچهر قدسی در کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» با جمع کردن کتیبه‌ها و استادانی که کاتبان آنها بودند، توانست کار ماندگاری انجام دهد. خوشنویسان پس از چاپ این کتاب تا حدودی توانستند با فضای خوشنویسی کتیبه و کتیبه‌نگاری آشنا شوند.

فرزانه در خاتمه سخنان خود گفت: بخش اول کتاب از قرن پنجم تا نیمه اول قرن دهم و بخش دیگر از نیمه دوم قرن دهم تا پایان قرن چهاردهم را دربرمی‌گیرد. شاهکار ایشان برای من، قید اسامی کسانی‌ست که در هیچ تذکره‌ای دیده نمی‌شود. «باقر بنا» یکی از این افراد است. از دیگر اقدامات استاد قدسی، آشنا کردن ما با تذکره‌نویسانی‌ست که زندگی خوشنویسان را بررسی کرده‌اند.

یادآور می‌شود، در پایان این نشست از پوستر و نسخه تجدید چاپ شده کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» رونمایی شد.

زهرا مظفری‌فرد